Morgunblaðið - 21.08.2001, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 21. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
NOKKUR nýmæli voru ílögunum sem samþykktvoru á síðustu dögum Al-þingis síðastliðið vor en
þar er í fyrsta sinn kveðið á um rétt
hvers manns til að þurfa ekki að
anda að sér lofti sem er mengað tób-
aksreyk af völdum annarra. Í átt-
undu grein laganna er kveðið á um
að meirihluti rýmis á veitingastöð-
um skuli ávallt vera reyklaus og að
tryggt skuli að aðgangur að reyk-
lausu svæði liggi ekki um svæði þar
sem er reykt.
Ekki þarf að fara inn á mörg kaffi-
hús í miðborginni til að sjá að víða er
ekki farið eftir lögunum og má sjá
öskubakka á hverju borði. Þeir veit-
ingamenn sem Morgunblaðið hafði
samband við höfðu þó allir breytt
rekstri sínum til að koma til móts við
lögin, þrátt fyrir að enginn þeirra
væri ánægður með breytingarnar.
„Ég neyðist til þess að vera með
tvo innganga; einn fyrir reyklaust
svæði og annan fyrir reyksvæði,“
segir Guðmundur R. Lúðvíksson,
eigandi Café Bleu í Kringlunni.
„Húsið hérna er náttúrlega löngu
teiknað og búið að hanna veitinga-
reksturinn með hliðsjón af hvoru
tveggja, reyklausu rými og svæðum
þar sem er reykt, sem hefur verið al-
menn sátt um. Í raun og veru þyrfti
að hanna húsið upp á nýtt,“ segir
Guðmundur.
Tómas Tómasson, eigandi Kaffi-
brennslunnar í Pósthússtræti, segir
að ákveðið hafi verið að skipta rými
kaffihússins í tvennt í kjölfar gild-
istöku laganna. Reykt sé á fyrstu
hæðinni þar sem gengið er inn, en
svæðið á annarri hæðinni sé reyk-
laust. Hann segir sum ákvæði nýju
laganna vera erfið í framkvæmd og
ósanngjörn. Hann segir t.d. víða
vera erfitt að koma því þannig við að
viðskiptavinurinn komi beint inn á
reyklaust svæði og geti farið á sal-
ernið án þess að koma nálægt reyk-
svæðinu. „Sumar af þessum reglum
eru þannig að ekki er hægt að fara
eftir þeim og þegar reglur eru þann-
ig ber maður minni virðingu fyrir
þeim,“ segir Tómas. Hann telur að
eðlilegra hefði verið að setja þeim
sem opna veitingahús eftir gildis-
töku laganna þessar reglur en að
láta lögin taka til allra veitingastaða.
Nauðsynlegt sé að tekið verði tilllit
til veitingamanna sem hafa verið í
rekstri í mörg ár. „Það er ekki hægt
að eyðileggja reksturinn með einu
pennastriki,“ segir Tómas. Einnig
ætti að taka tillit til þess hvort um
skemmtistað, kaffihús eða veitinga-
stað er að ræða.
Minna að gera
Á Gráa kettinum, kaffihúsi neð-
arlega á Hverfisgötunni, sáu eigend-
urnir sér ekki annað fært en að gera
staðinn reyklausan. „Við ákváðum
að hafa allan staðinn reyklausan þar
sem við erum aðeins með sex borð.
Þetta er mjög lítill staður og hönn-
unin á honum er þannig að það er
gjörsamlega ómögulegt fyrir okkur
að framfylgja lögunum öðruvísi en
að gera hann reyklausan,“ segir
Hulda Hákon, einn eigenda. Hún
segist hafa orðið vör við að minna sé
að gera eftir að staðurinn var gerður
reyklaus. „Margir skemmtilegir við-
skiptavinir hafa snúið frá okkur og
það er fólk sem við viljum hafa á
staðnum. Svo er bara spurningin
hvort staðurinn breytist og ef hann
breytist þá vitum við náttúrlega
ekkert hvað kemur í staðinn,“ segir
Hulda. „Ég er mjög ósátt við að geta
ekki framfylgt þessum lögum, við
verðum bara að hafa reyklaust. Mér
fyndist það sjálfsagt að hafa helm-
inginn reyklausan, en við getum
ekki framfylgt því þar sem staðurinn
er svo lítill. Við getum ekki tryggt að
aðgangur að reyklausu svæði sé ekki
í gegnum reyk,“ segir Hulda. Hún
segir einnig að sér líki ekki við að
frelsi einstaklingsins sé skert. „Ég
framreiði egg og beikon, er þá ekki
bara næsta stig að banna það þar
sem of mikið kólesteról er í því
fæði?“ spyr Hulda.
„Erfitt að horfa á eftir
fólki út og eiga borð“
Guðný Guðjónsdóttir hefur rekið
kaffihúsið Mokka í 43 ár ásamt eig-
inmanni sínum. „Við reynum bara að
kyngja þessu einhvern veginn, án
þess að vera ánægð með þetta. Við-
skiptavinirnir eru ekkert ánægðir,
þeir labba nú sumir bara út,“ segir
Guðný. Hún segir aðalvandamálið
vera þegar ekki eru nógu mörg borð
til fyrir þá sem vilja reykja. „Samt
eru auð borð á reyklausa svæðinu,
það er grátlegt að mega ekki nota
þau. Manni finnst það mjög órétt-
látt, það erum við sem sjáum um
reksturinn og við sem þurfum að
láta enda ná saman. Það er erfitt að
þurfa að horfa á fólkið ganga út og
eiga borð. Þetta er það sem okkur
svíður,“ segir hún. Guðný segir að
oft séu laus borð í reyklausu, en öll
borðin tekin á reyksvæðinu. „Fólk
vill gjarnan sitja í reyknum ef það er
með fólki sem reykir, til þess að geta
talað saman. Fólkið kemur ekki bara
til að reykja, það er fyrst og fremst
að koma til að vera í sambandi við
fólk.“
Á Mokka var ákveðið að fara þá
leið að leyfa reykingar öðrum megin
á ganginum en ekki hinum megin.
„Þetta er ekkert nema sýndar-
mennska. Þegar reykt er öðrum
megin fer reykurinn auðvitað á
milli.“ Guðný segir að hún hefði vilj-
að hafa reyklaust í horninu, innst í
húsinu. En þar sem lögin kveða á um
að ekki megi ganga í gegnum reyk
þegar maður kemur inn hafi hún
þurft að skipta svæðinu eftir gang-
inum miðjum. „Það er aldeilis verið
að ráða fyrir mann og stjórna manni.
Þótt maður hafi rekið þetta í yfir
fjörutíu ár og þóst gera vel og gestir
hafi verið ánægðir. Svo á að fara að
ráða fyrir okkur,“ segir Guðný.
Á Kaffibrennslunni er reyklausa
svæðið einnig stundum al
meðan fullt er á reyksvæ
sögn Tómasar. „Það sýnir b
áhugi þeirra sem reykja ek
fara á kaffihús. Kaffihúsam
býður voða mikið upp á a
niður og fá sér kaffi og sí
segir hann. Miklar fram
hafa staðið yfir í Pósthúss
sumar og segir Tómas að þ
itt að segja til um hvort v
hafi dalað eftir gildistöku
Hann segir að viðskiptin ha
að það lítið að hann telji ó
nýju lögin eigi þar nokkurn
Nýju lögin voru samþykk
síðastliðinn. 45 þingmen
þykktu lögin og voru 18 fja
„Auðvitað er maður afar ó
ástæðan er sú að 63 fulltrú
láti svona hluti fara í gegn.
áttu þeir að vera skynsamir
við tímann og ekki með svo
bönn,“ segir Guðmundur. H
ur að Alþingi hefði freka
samþykkja lög sem hefðu
veitingahús til að koma
besta loftræstikerfi sem
Tóbaksvar
erfið í fr
Veitingamenn virðast
almennt ósáttir við ný
tóbaksvarnalög sem
tóku gildi 1. ágúst. Þeir
segja að víða sé erfitt
að framfylgja lögunum
og óttast sumir að
reksturinn muni dala.
Nína Björk Jónsdóttir
kannaði hvernig geng-
ur að hrinda lögunum í
framkvæmd.
Á Kaffibrennslunni var
FINNUR Árnason, fram-
kvæmdastjóri Hagkaupa, segir
að ráðist hafi verið í töluverðan
kostnað í kjölfar gildistöku nýju
tóbaksvarnalaganna, en í þeim
er kveðið á um að bannað sé að
stilla tóbaki upp á sölustöðum.
Nauðsynlegt hafi verið að fjár-
festa í nýjum afgreiðslukössum
þar sem hægt er að geyma tób-
akið. Hver kassi kosti um 2-300
þúsund krónur. Hann segir að
einnig sé búið að breyta tölvu-
kerfinu þannig að starfsmenn
eru áminntir um að biðja um
skilríki leiki einhver vafi á því
hvort viðskiptavinurinn sé orð-
inn 18 ára og var kostnaðurinn
við að koma því upp einnig tæp-
ar 300 þúsund krónur. Þórður
Þórisson, framkvæmdastjóri 10-
11 búðanna, segir að slíku tölvu-
kerfi hafi einnig verið komið
fyrir. Í verslunum 10-11 var tób-
akið geymt í skúffu á af-
greiðslukössum fyrir gildistöku
laganna.
Starfsmönnum sem ekki eru
orðnir 18 ára er bannað að selja
tóbak í nýju lögunum og segir
Finnur að þetta ákvæði sé versl-
unarrekendum erfitt. „Það er
vilji unglinga að vinna sér inn
aukapening og við fáum ekki
fólk í allar stöður sem er orðið
átján ára.“ Hann segir að brugð-
ið hafi verið á það ráð að fækka
afgreiðslukössum þar sem er
selt tóbak og að þeir séu mann-
aðir eldra starfsfólki. Ha
ir að nú sé selt tóbak á u
ungi afgreiðslukassa. Þa
bannað að merkja sérsta
hvar tóbak er selt og haf
skiptavinir sem vilja kau
ak því stundum þurft að
aftur í röð á öðrum kass
ekki er hægt að kalla í e
starfsmann til að aðstoða
una. „Það er alveg ljóst a
ar búðir eru opnar frá 9
morgnana til klukkan 20
kvöldin, er erfitt að vera
þetta 100% í lagi alla dag
Finnur segir að yngstu s
menn Hagkaupa séu 16 á
gamlir, aðeins í undantek
artilfellum sé yngra fólk
Hann segir að miðað sé v
starfsmenn á afgreiðsluk
hafi náð 16 ára aldri.
Meingölluð lög
að mestu leyti
„Þessi lög eru meingöl
mestu leyti. Ég held þau
að verða endurskoðuð að
Engar
hafa b
smá
SKAFTFELLINGUR; ATVINNUSAGA
OG STRANDMENNING
LESBLINDA OG HREYFIVANDAMÁL
ÁÆTLANIR UM OPINBERAR
FRAMKVÆMDIR
Verklag við opinberar framkvæmdirhefur verið mikið til umræðu vegnamáls Árna Johnsen og greinargerðar
Ríkisendurskoðunar vegna þess. Í skýrslu
Ríkisendurskoðunar var Framkvæmda-
sýsla ríkisins m.a. gagnrýnd fyrir slælegt
eftirlit með málum byggingarnefndar Þjóð-
leikhússins og hefur því athygli beinzt að
starfsháttum Framkvæmdasýslunnar og
eftirliti með opinberum framkvæmdum yf-
irleitt.
Í sunnudagsblaði Morgunblaðsins tekur
Jóhanna B. Hansen, staðgengill forstjóra
Framkvæmdasýslunnar, til varna og bendir
m.a. á að þrátt fyrir ákvæði laga um að unn-
in skuli svokölluð skilamöt vegna stærri
framkvæmda, sé stundum torvelt að ganga
frá slíku mati. Í fyrsta lagi liggi ekki alltaf
fyrir áætlanir um fyrirhugaðan framgang
viðkomandi verks og í öðru lagi gangi stofn-
uninni oft illa að fá upplýsingar til að ganga
frá skilamati vegna framkvæmda, sem að
einhverju leyti hafi verið unnin á vegum
annarra, þar á meðal ráðuneyta. Þetta er
auðvitað afleit staða. Skilamöt eru unnin til
þess að gera grein fyrir því hvernig hefur
tekizt til með viðkomandi framkvæmd, mið-
að við áætlanir – með öðrum orðum hvernig
peningar skattgreiðenda hafi verið nýttir.
Það er ekki sízt mikilvægt til þess að hægt
sé að læra af mistökum og fyrirbyggja að
þau endurtaki sig. Ef pottur er brotinn í
þessum efnum hljóta ráðuneytin að taka sig
á í því að standa skil á upplýsingum til
Framkvæmdasýslunnar.
Það er ekkert nýtt að opinberar fram-
kvæmdir hefjist áður en nákvæmt og vand-
að mat á öllum kostnaði, jafnt sem óvissu-
þáttum, liggur fyrir. Dæmin eru alltof mörg
frá seinustu árum um að kostnaðaráætlanir
við opinberar framkvæmdir, jafnt á vegum
ríkis og sveitarfélaga, hafi ekki staðizt
vegna þess að ekki hafi verið hugað að þessu
og að frekar hafi verið framkvæmt af kappi en
forsjá. Menn hafa hins vegar frekar kennt um
hugsunar- og agaleysi, en að slíkt hafi í ein-
hverjum tilvikum verið meðvituð stefna.
Jóhanna B. Hansen segir í Morgunblaðinu
sl. sunnudag að dæmi séu um að gert sé ráð
fyrir óeðlilega lágum kostnaði í áætlunum
vegna framkvæmda á vegum ríkisins: „Já –
og ástæðan er ósköp einföld. Að sjálfsögðu
eru meiri líkur á að fá lægri upphæðir sam-
þykktar inn í fjárlögin. Eftir að framkvæmd-
irnar eru hafnar verður heldur ekki aftur
snúið. Enginn faglegur umsagnaraðili er um
áætlanir til grundvallar fjárveitingum fyrir
framkvæmdum.“ Jóhanna nefnir m.a. dæmi
af þjónustubyggingu á landsbyggðinni, þar
sem tekizt hafi „að sannfæra þingmenn kjör-
dæmisins um hugmyndina og fá upphæð í
tengslum við áætlun um framkvæmdirnar inn
í fjárlög“. Síðan hafi komið í ljós að aðeins
hálft húsið hafi verið inn í þeirri áætlun og
gleymzt að gera ráð fyrir t.d. jarðvinnu,
sökklum, hita og rafmagni.
Þetta eru alvarlegar ásakanir og í raun
verið að segja að reynt sé að fá fé til opin-
berra framkvæmda á fölskum forsendum.
Það er full ástæða til þess fyrir þá, sem gæta
eiga hagsmuna skattgreiðenda, t.d. fjárlaga-
nefnd Alþingis og fjármálaráðuneytið, að
kalla eftir nánari upplýsingum um þau mál,
sem Jóhanna B. Hansen nefnir.
Burtséð frá því hvað hefur gerzt í þessum
efnum í fortíðinni er tillaga Jóhönnu sjálfsögð
og eðlileg; að fagaðilar endurskoði kostnaðar-
áætlanir, sem fjárlagatillögur byggjast á, áð-
ur en þær fara inn í fjárlagafrumvarp og til
afgreiðslu á Alþingi, til að tryggja að þær séu
faglega unnar og geri ráð fyrir öllum kostn-
aðarþáttum. Skattgreiðendur sætta sig ekki
við lausung í opinberum fjármálum. Það er
sjálfsögð krafa að þeir, sem greiða reikning-
inn, viti fyrirfram hvað hann á að verða hár og
geti treyst því, sem sagt er.
Eikarbáturinn Skaftfellingur var flutturtil Víkur í Mýrdal nú fyrir helgi, en til
stendur að gera hann upp til varðveislu.
Báturinn hafði legið í slippnum í Vest-
mannaeyjum í áratugi og er það að frum-
kvæði Sigrúnar Jónsdóttur kirkjulista-
konu, að hugmyndir um að varðveita hann
hafa fengið byr undir báða vængi, en Sig-
rún festi kaup á bátnum í þeim tilgangi.
Hér á landi var að sjálfsögðu löng hefð
fyrir smíði trébáta og mikið til af fallegum
bátum í sjávarplássum líkt og í strandhér-
uðum nágrannalanda okkar, svo sem í Nor-
egi. Þar í landi hefur töluvert verið lagt
undir til að varðveita menningarsögu
strandbyggða, en henni tilheyra að sjálf-
sögðu trébátarnir og verkhefðin sem þeim
tengdist. Jafnvel þó gamlar reglur hafi séð
til þess að íslenskir bátar voru vandaðri en
víða annars staðar og því sem næst ein-
göngu smíðaðir úr eik, hefur sú arfleifð
sem fylgdi trébátunum hér ekki notið sama
stuðnings og í Noregi heldur þvert á móti
átt undir högg að sækja. Afdrifaríkastur
hvað það varðar var sá þáttur í fiskveiði-
stjórnunarkerfinu sem miðaði að hraðri
úreldingu báta, en með tilkomu úreldingar-
sjóðs var trébátum fargað í miklum mæli.
Mörgum þóttu reglurnar um úreldinguna
óbilgjarnar þar sem eigendum bátanna var
gert næsta ókleift að bjarga þeim frá bál-
kesti eða eyðileggingu, jafnvel þó ljóst væri
að þeir yrðu ekki nýttir til að stunda veiðar.
Margir traustir og sögulegir bátar hafa því
verið eyðilagðir án þess að þau menningar-
sögulegu verðmæti sem í þeim fólust væru
metin að verðleikum. Er það mikill skaði
fyrir atvinnusögu Íslendinga sem fram að
þessu hafa átt allt sitt undir sjávarútvegi.
Endurbygging og varðveisla eikarbáts á
borð við Skaftfelling er því lofsvert fram-
tak, sem getur haft áþekka þýðingu fyrir
samfélagið og fyrstu skref okkar á braut
húsafriðunar fyrir fáum áratugum.
Allt að tíundi hluti barna er með hreyfi-vandamál og má ætla að sama hlutfall
sé með lesblindu. Hvort tveggja getur vald-
ið börnum miklum erfiðleikum og jafnvel
haft áhrif alla ævi sé ekki brugðist rétt við.
Nú hefur tekist að greina taugafrumur, sem
valda lesblindu og hreyfivandamálum hjá
börnum og hníga flest rök að því að les-
blinda sé skynjunargalli fremur en málgalli.
Dr. Hermundur Sigurðsson hefur rannsak-
að þessi mál og hannað próf, sem segja til
um hvort börn séu líkleg til að þjást af les-
blindu eða vægum hreyfivanda.
Hermundur kveðst í samtali við Morgun-
blaðið á sunnudag hafa hug á að leggja þessi
próf fyrir íslensk börn. Hann telur ekki full-
nægjandi að kanna hvort sex ára börn séu
haldin lesblindu, eins og nú er farið að gera í
skólum á Íslandi, heldur eigi einnig að
kanna hvort búast megi við hreyfivandamál-
um.
Hermundur greinir í viðtalinu frá þeirri
hugmynd sinni að stofna rannsóknamiðstöð
um þroska og nám barna og stunda samstarf
við vísindamenn í fremstu röð annars staðar
í heiminum, meðal annars í Oxford þar sem
hann hefur stundað rannsóknir og viljinn er
fyrir hendi. Greina megi lesblindu og hreyfi-
vandamál áður en skólaganga barna hefst og
með þrotlausri vinnu og örvun umhverfisins
sé hægt að „hjálpa þessum börnum óumræði-
lega mikið“. Börn með þessi vandamál þurfa
minnst tveggja tíma aukahjálp á dag alla
daga vikunnar, að sögn Hermundar. Örva
þurfi heilataugafrumur til að styrkja þær, en
tengsl milli frumuhópa styrkist ekki séu þeir
ekki notaðir.
„Það er hins vegar oft erfitt að fá peninga í
rannsóknir um börn,“ segir Hermundur.
„Þau eru veikur hagsmunahópur og enn lé-
legri þrýstihópur og foreldrarnir sennilega
ekki nógu sterkur hópur, þótt allir, hver og
einn einasti í samfélaginu, vilji börnunum
sem best. Samt streyma peningarnir annað.
Þetta er spurning um að tryggja þessum hópi
barna sama rétt til almennra lífsgæða, en þau
eru um það bil 10% barna á Íslandi.“
Börn eiga ekki að þurfa að líða fyrir það að
vera veikur hagsmunahópur. Þau eiga ekki að
gjalda fyrir það að vera lélegur þrýstihópur.
Það er hlutverk fyrrverandi barna að koma í
veg fyrir að það gerist. Orðið mannauður er
mikið notað um þessar mundir. Það á að nota
öll tækifæri, sem gefast til að tryggja að
börnin okkar fái þau tækifæri í lífinu, sem þau
verðskulda. Þau eru mannauður framtíðar.