Morgunblaðið - 31.08.2001, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. ÁGÚST 2001 27
Í Morgunblaðinu
þriðjudaginn 31. júlí
2001 er vitnað í Ólöfu
Guðnýju Valdimars-
dóttur, formann Land-
verndar, um samkomu-
lag það sem náðist í
Bonn fyrr í mánuðinum
um Kyoto-bókunina.
Þar er haft eftir Ólöfu
(innan tilvitnunar-
merkja): „Landvernd
hefur áhyggjur af því að
íslensk stjórnvöld hafi
það á stefnuskrá að
auka losun gróðurhúsa-
lofttegunda“. Með
þessu undarlega orða-
lagi er átt við þá stefnu stjórnvalda að
nýta hreinar íslenskar orkulindir til
orkufreks iðnaðar í landinu t.d. til ál-
framleiðslu.
Varla er til meira öfugmæli en
þetta. Álframleiðsla á Íslandi dregur
úr losun gróðurhúsalofttegunda í
heiminum hvort heldur borið er sam-
an við að álið væri alls ekki framleitt
og notað, eða við að það væri fram-
leitt með rafmagni úr eldsneyti. Það
er einmitt höfuðmarkmiðið með
Loftslagssáttmála Sameinuðu þjóð-
anna, sem Kyoto-bókunin er við, að
draga úr heimslosuninni á þessum
lofttegundum. Hún ein, en ekki skipt-
ing hennar á lönd og álfur, ræður úr-
slitum um gróðurhúsaáhrifin á jörð-
unni í framtíðinni. Ætla mætti að það
stæði nær Landvernd að lýsa áhyggj-
um af horfum í loftslagsmálum á jörð-
inni samkvæmt því sem fram kom á
fundinum í Bonn en af þessari stefnu
íslenskra stjórnvalda.
Ólöf segir stjórnvöld „einblína á
hin hnattrænu sjónarmið, en út frá
þeim sjónarhóli að Íslendingar taki á
sig meiri mengun“. En eru það ekki
einmitt hin hnattrænu viðhorf sem
eru rauði þráðurinn í Loftslagssátt-
málunum?
Það er rétt hjá Ólöfu að álvinnslu
fylgir viss mengun. Er þá átt við flú-
orsambönd og ýmis önnur framandi
efnasambönd sem ber-
ast út í andrúmsloftið.
Koltvísýringur er hins-
vegar ekki mengandi
efni heldur náttúruleg-
ur hluti andrúmslofts-
ins. Hver einasti maður
og hvert einasta dýr
blæs honum út í loftið í
hverjum einasta andar-
drætti. Frá hinum
fyrsta til hins síðasta.
Að auki er hann „fæða“
allra plantna, allt frá
plöntusvifi til risafura,
og þar með lífsnauðsyn-
legt efni. Allt annað mál
er að það getur orðið of
mikið af lífsnauðsynlegu efni. Vatn er
lífsnauðsynlegt efni sem stundum
verður of mikið af. Ekki köllum við
það mengun þegar það gerist!
Það er einnig rétt hjá henni að
virkjanir vatnsorku og jarðhita hafa
áhrif á umhverfið sem sum eru nei-
kvæð og það er sömuleiðis rétt að á þá
hlið málsins verður einnig að líta frá
hnattrænu sjónarmiði. Um allan
heim geta virkjanir haft neikvæð
áhrif. Sumsstaðar ekki aðeins á nátt-
úrulegt umhverfi heldur líka á mann-
legt umhverfi, búsetu fólks sem þarf
að flytja frá heimkynnum sínum
vegna vatnsaflsvirkjana. Í öðrum
löndum eru líka náttúruperlur, að
mati þeirra sem þar búa.
Ólöf segir að náttúran á hálendi Ís-
lands eigi ekki sinn líka í hnattrænu
samhengi. Það á náttúran á virkjun-
arsvæði Þriggja gljúfra virkjunarinn-
ar í Kína ekki heldur, að mati margra
þarlendra og ýmissa fleiri. Og ekki
aðeins þar heldur á fjölmörgum virkj-
unarsvæðum vatnsorku víða um heim
– í huga þeirra sem þar búa. Þessi
hugsun er ekkert bundin við Ísland.
Hún er einnig hnattræn. Það eru
„Landverndir“ víðar en á Íslandi. Ef
hún ein á að ráða för verður ekki víða
virkjað.
Hvað er þá til ráða? Vindmyllur,
segja sumir. En einnig þær hafa áhrif
á umhverfið. Menn hugsi sér þúsund
vindmyllur, dreifðar um Fljótsdals-
heiði, í stað Kárahnjúka-virkjunar.
Skyldu þær, ásamt tilheyrandi raf-
magnslínum, vegum og umferð vegna
eftirlits og viðhalds, hafa nokkur
áhrif á ferðir hreindýra? Eða á fugla?
Eða á útsýnið til „ósnortinna víð-
erna“? Eða á útsýnið af Snæfelli? Að
auki þyrftu þær 700 MW eldsneyt-
isstöð sem varastöð þar sem oft þyrfti
að brenna eldsneyti því að ekki er
alltaf hvasst á Fljótsdalsheiði.
Eigum við kannske að hætta alveg
að framleiða og nota ál? Hvernig fer
þá fyrir flugvélaiðnaðinum, en ál og
álblöndur eru um og yfir 90% af efn-
inu í bol og vængjum farþegaþotu?
Og hvernig fer þá fyrir ferðaþjónust-
unni? Þá verða bílarnir okkar þyngri
og eyða meira eldsneyti sem eykur á
gróðurhúsaáhrifin og gerir þá dýrari
í rekstri. Þar á meðal fjallajeppa á há-
lendi Íslands.
Við verðum að vera sjálfum okkur
samkvæm. Ef við viljum ekki að ál sé
framleitt á Íslandi vegna þess að
nauðsynlegar virkjanir spilli nátt-
úrunni getum við ekki ætlast til að
íbúar annarra vatnsorkulanda vilji
það heldur. Við getum ekki ætlað öðr-
um að vilja hafa eitthvað sem við vilj-
um ekki sjá hjá okkur. Ég tala nú
ekki um ef fólk þarf að flytja frá heim-
kynnum sínum vegna virkjananna.
Og við viljum ekki að ál sé framleitt
með rafmagni úr eldsneyti vegna
gróðurhúsaáhrifanna.
Já. Sá á kvölina sem á völina. Val
getur verið erfitt. En við verðum að
velja. Við getum ekki vænst þess að
aðrir vilji framleiða það ál sem við
viljum ekki framleiða sjálf. Við getum
ekki búist við að einhverjir aðrir taki
á sig öll óþægindin sem fylgja þeim
lífsháttum sem við höfum tamið okk-
ur. Að aðrir borgi fyrir okkur hádeg-
isverðinn.
Sjálfum sér
samkvæmur
Jakob Björnsson
Höfundur er fyrrverandi
orkumálastjóri.
Orkuveitur
Val getur verið erfitt,
segir Jakob Björnsson.
En við verðum að velja.
NÝLEGA skrifaði
Steingerður Ólafsdótt-
ir snaggaralega ádrepu
um aukið vægi ensk-
unnar í viðskiptalífi
Evrópubúa (,,Evrópu-
málin“, Mbl. 11/8). Þarf
ekki mikla skarp-
skyggni til að sjá að
enskan er orðin ,,lingua
franca“ vorra tíma. En
mönnum yfirsést
gjarnan að ekki öruggt
að svo verði til fram-
búðar. Samkvæmt nýj-
um rannsóknum fjölg-
ar þeim Bandaríkja-
mönnum sem annað
hvort kunna enga ensku og/eða tala
annað tungumál heima hjá sér.
Reyndar eykst fjöldi spænskumæl-
andi Bandaríkjamanna hröðum
skrefum og telja margir að spænsk-
an muni skáka enskunni innan tíðar
þar vestra. Svo segja fróðir menn að
innan sex ára verði kínverska orðin
helsta málið á alnetinu.
Íslendingar eru mjög illa í stakk
búnir til að bregðast við mögulegri
framsókn annarra tungna en ensku.
Veldur mestu barnaleg hrifing
þeirra á hinni helgu tungu sem guð-
irnir í Hóllívúdd gjamma á. Mör-
landinn skilur ekki að þjóðir eins og
Frakkar skipta helst ekki við fólk
sem talar bara ensku. Ég hef ástæðu
til að ætla að Íslendingar missi við-
skipti við frönsk fyrirtæki vegna
þess að þeir senda Frökkunum við-
skiptabréf á ensku. Það er ekki
kunnáttuleysi í ensku sem háir Ís-
lendingum mest heldur vankunnátta
í stórmálum á borð við frönsku,
þýsku, spænsku, japönsku og kín-
versku.
Ekkert bendir til þess að forráða-
menn Háskólans á Akureyri skilji
þetta. Því til staðfestingar má nefna
að Háskólinn hyggst láta kenna
námskeið í fjölmiðlatækni á ensku.
Rektor háskólans mun hafa sagt að
þessi tilhögun yki möguleika ís-
lenskra nemenda til að fá störf er-
lendis og gæti laðað erlenda nem-
endur til Háskólans. En mér er
spurn, er það verkefni íslenskra
menntastofnana að nota íslenskt
skattfé til að greiða fyr-
ir menntun sem kemur
öðrum þjóðum til góða?
Og hvað nú ef nemend-
um bjóðast störf í lönd-
um eins og Frakklandi
og Ítalíu þar sem varla
nokkur kjaftur talar
skammlausa ensku?
Auk þess fara Íslend-
ingar helst til hinna
Norðurlandanna að
leita sér vinnu og því
væri kannski skynsam-
legast að kenna nám-
skeiðið á dönsku.
Staðhæfingin um að
enskumennskan myndi
laða erlenda nemendur til Akureyr-
ar er blátt áfram hlægileg. Hvern
langar að flytja ótilneyddur til þessa
smáborgarabælis við Eyjafjörðinn?
Rökfærsla rektors minnir mig á hina
fáránlegu staðhæfingu Benedikts
Jóhannessonar um að tækju Íslend-
ingar að tala ensku í stað íslensku
myndu erlendir fræðimenn flykkjast
til landsins. En hvaða fræðimann
fýsir að búa á þessu hrollkalda skeri
þar sem aðstaða til fræðiiðkana er
fyrir neðan allar hellur? Þess utan
forðast fræðimenn enskumælandi
lönd á borð við Belize, Írland og Ja-
maíku eins og heitan eldinn. Því er
engin ástæða til að ætla að þeir flyttu
til Íslands þótt Íslendingar tækju að
jarma á ensku.
Árið 1941 birti blað í Ósló svo-
hljóðandi auglýsingu frá málaskóla
,,lærið þýsku, mál framtíðarinnar“.
Þarf að segja meir?
Enn um
enskudýrkun
Stefán Snævarr
Tungumál
Fróðir menn segja, að
innan sex ára, segir
Stefán Snævarr, verði
kínverska orðin helsta
málið á alnetinu.
Höfundur kennir heimspeki
í Noregi.
MIKIÐ var mér
skemmt yfir nýbirtri
grein Kristjáns Ragn-
arssonar hér í Mbl., þar
sem hann setti ofan í við
Magnús Þór Hafsteins-
son fiskifræðing og
fréttamann bæði við út-
varpið og ríkissjónvarp-
ið auk norska blaðsins
Fiskaren í Bergen. Ég
hef lengi hlustað á frísk-
legar og vandaðar frétt-
ir þessa unga manns
sem ég alls ekkert
þekki en hefur það um-
fram marga fréttamenn
að hafa þekkingu á því
efni sem hann fjallar um. Ég hef
raunar beðið þess að hann yrði látinn
hætta störfum hjá útvarpinu því hann
hefur flutt sannleikann um fiskveiði-
stjórn umbúðalausan og það hefur
ekki mikið tíðkast hjá Ríkisútvarpinu
að því er þetta efni varðar. Skoðana-
kúgun þagnarinnar – sá múll, sem
Kristján Ragnarsson vill koma á
Magnús Þór, hefur lengst af verið
ríkjandi hjá Ríkisútvarpinu um fisk-
veiðistjórnina og sú skoðanakúgun er
a.m.k. að hluta til ættuð úr herbúðum
LÍÚ. Svo vill til að ég þekki það á eig-
in skinni og sé ástæðu til að rifja það
upp af þessu gefna tilefni.
Allir lesendur Mbl., sem á annað
borð leggja á sig að lesa aðsendar
greinar, vita að ég hef um árabil skrif-
að ótal greinar um fiskveiðistjórn og
efni sem henni tengjast. Þrisvar á
þessum tíma hef ég orðið var við að
frétta- og dagskrárgerðarmönnum
Ríkisútvarpsins þótti
sem þessi greinaskrif
ættu erindi í útvarpið og
vildu rekja þau og ræða.
Í öllum tilfellum neitaði
LÍÚ að ræða málið við
útvarpsmennina og í öll-
um tilvikunum þótti
hlutaðeigandi útvarps-
mönnum þá rétt að taka
efnið af dagskrá og láta
þess hvergi getið. Þeim
þótti sýnilega tryggara
að egna ekki Kristján
Ragnarsson upp á móti
sér og ég áfellist þá ekki
fyrir það eins og málum
er háttað. Mér þykir
þetta hins vegar vera vitnisburður um
þrúgandi andrúmsloft pólitískra
áhrifa inni á þessari annars að mörgu
leyti ágætu stofnun.
Í þessi þrjú skipti, sem ég fyrir til-
viljanir frétti af, var það vilji Krist-
jáns Ragnarssonar sem fékk að ráða
því um hvað var þagað í útvarpinu og
ekki þykir mér fráleitt að þau skipti
hafi verið fleiri, þótt ég hafi ekki af því
frétt.
Maður eins og Kristján Ragnars-
son, sem þannig hefur fengið að ráða
umfjöllun Ríkisútvarpsins um þau
hagsmunamál sem hann hefur verið
ráðinn til að gæta, kann því að sjálf-
sögðu mjög illa að nú skuli vera kom-
inn til starfa hjá útvarpinu maður sem
ekki aðeins hefur betri þekkingu til að
fjalla um þessi mál heldur en Kristján
Ragnarsson, heldur gerir það af fullri
einurð og í þágu sannleikans í málinu,
en ekki eftir pípu Kristjáns Ragnars-
sonar og LÍÚ. Með þessu leggur
hann efalaust starf sitt að veði, því að
strax og vilji LÍÚ fær sínu framgengt
innan Ríkisútvarpsins verður hann
rekinn. Skrif Kristjáns Ragnarssonar
bera með sér að hans sýn er þrengri
en svo að hann skilji að skoðanir og
ályktanir af staðreyndum, sem ekki
ríma við hans eigin, geta allt eins ver-
ið réttar, þótt þær séu aðrar en þær
sem málaliði LÍÚ hlýtur að fylgja
fram. Kristján er ekkert annað en
hagsmunavarðhundur, ráðinn til að
gæta forræðis stórútgerðanna á LÍÚ
og áhrifa þeirra í stjórnmálaflokkun-
um. Sjónarmið Kristjáns Ragnars-
sonar bera ekki vitni um neitt nema
atvinnu hans í þágu þessara ráðandi
afla LÍÚ. Þau varða þjóðarhag alls
ekki neitt og ekki einu sinni hag út-
gerðarinnar í landinu sem heildar.
Meðan áhrif slíkra afla eru jafnmikil í
þjóðfélaginu og raun ber vitni, veitir
ekki af að menn eins og Magnús Þór
Hafsteinsson fái að vinna ómýldir á
fréttastofum fjölmiðla.
Umhyggja fyrir
sönnum fréttaflutningi
Jón Sigurðsson
Sjávarútvegur
Mér þykir þetta vera
vitnisburður, segir
Jón Sigurðsson, um
þrúgandi andrúmsloft
pólitískra áhrifa.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri.