Morgunblaðið - 06.12.2001, Blaðsíða 22

NEYTENDUR
22 FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Grænmeti – 3 skammtar á dag
Einn skammtur getur verið eitt
meðalstórt stykki eða 75–100 g,
það er 1 dl af soðnu grænmeti
eða 2 dl af hráu salati án sósu. Ef
notuð er salatsósa, eða grænmet-
ið steikt í feiti þarf að telja það
með fituskömmtum.
Kartöflur má líka telja til
grænmetis: einn skammtur er 2
litlar kartöflur eða ein stór.
Ávextir og ber –
2 skammtar á dag
Einn skammtur getur verið eitt
meðalstórt stykki, til dæmis epli,
appelsína eða banani, glas af
hreinum ávaxtasafa (aðeins eitt
glas á dag telst með sem ávaxta-
skammtur, óháð neyslu), ½ dl af
þurrkuðum ávöxtum eða 1 dl af
niðursoðnum eða bituðum ávöxt-
um.
Brauð, aðrar kornvörur og
kartöflur – 8–10 skammtar
Einn skammtur úr þessum
flokki getur verið: 1 brauðsneið,
½ rúnnstykki, 2 hrökkbrauð-
sneiðar eða bruður, 1 gróf kex-
kaka, 1,5 dl af ósykruðu morg-
unkorni, 1 dl af soðnu pasta eða
hrísgrjónum, 2 litlar kartöflur
eða ein stór.
Kjöt, kjötálegg, fiskur, egg,
baunir og hnetur –
1–2 skammtar á dag
Einn skammtur getur verið
100 g af mögru kjöti eða fiski, 1
egg, 2 dl af soðnum baunum eða
½ dl (30 g) af hnetum.
Mjólk og mjólkurvörur –
2–3 skammtar á dag
Einn skammtur getur verið 1
glas af mjólk eða súrmjólk, ein
dós af skyri eða jógúrt, 100 g af
kotasælu eða 25 g af osti. Munið
að velja fituminni vörurnar.
Feitmeti – Brauð hóflega
smurt og fituminni sósur hafðar
með mat dagsdaglega. Syk-
urvörur, sælgæti, ís, sætt kex,
kökur eða sætir gosdrykkir –
sem minnst. Þeir sem borða þess-
ar vörur að ráði þurfa yfirleitt að
minnka annan mat á móti, eigi
þeir ekki að fitna. Eitt algengt
súkkulaðistykki er til dæmis á við
þrjár lítið smurðar brauðsneiðar
í hitaeiningum og barnastærð af
ís hefur jafnmargar hitaeiningar
og þrjú glös af léttmjólk.
Hollustukarfa í sex liðum
Er starfsfólk Hans Petersen bundið
þagnarskyldu? Stundum eru miðar
með áletruninni „þessi mynd er kjörin
til stækkunar“ límdir á myndir manns
eftir framköllun sem fólki fellur misvel í
geð. Sumir kæra sig kannski ekki um
að myndirnar þeirra séu grandskoðað-
ar af vandalausum.
Elín Agnarsdóttir, rekstrarstjóri
verslana Hans Petersen, segir að allir
nýliðar í verslun og framleiðslu hjá
fyrirtækinu fái skriflegar reglur um
starfsemina, sem jafnframt hanga
uppi á vegg, auk þess sem þeir séu
bundnir þagnarskyldu um það sem
þeir sjá. „Eina undantekningin frá
þessari reglu er ef starfsfólk okkar
telur sig verða þess áskynja að um
ólöglegt athæfi sé að ræða, misnotk-
un eða klám, til dæmis þar sem börn
eiga í hlut, þá ber því að láta yfirmann
sinn vita. Það gerist stundum og við
látum slíkt ekki fram hjá okkur fara.
Starfsfólk okkar verður að líta yfir
myndirnar, ganga úr skugga um að
litirnir séu í lagi og að ekki séu á þeim
skellur eða för eftir hár, svo dæmi séu
tekin, þótt það grandskoði þær ekki.
Þetta ferli gerist hratt og þeir sem
eru orðnir vanir sjá myndirnar án
þess að sjá raunverulega það sem á
þeim er, ef svo má að orði komast.
Miðarnir sem spurt er um eru ein-
ungis ábending um að viðkomandi
mynd sé fallega innrömmuð eða þess
háttar og hugsaðir sem hvatning til
fólks. Margir átta sig ekki á því hvaða
möguleikar felast í myndum og hvað
hægt er að gera. Flestir eru jákvæðir
og jafnvel upp með sér yfir því að
geta tekið góðar myndir, þótt nei-
kvæðar raddir heyrist líka,“ segir
hún.
Miðarnir sem um ræðir eru búnir
að vera í notkun í nokkur ár og eru
senn á þrotum segir Elín. Kveður
hún vel hugsanlegt að farnar verði
aðrar leiðir í framtíðinni til þess að
benda viðskiptavinum á hvernig
hægt er að gera góða mynd betri.
Skriflegar
reglur og
þagmælska
SPURT OG SVARAÐ UM NEYTENDAMÁL
Hjá Hans Petersen er fólki bent
á myndir fallnar til stækkunar.
FJARÐARKAUP hefur gefið út
tímaritið Þér að góðu, sem fjallar um
hátíðarmat og
helga nótt, eins
og segir á for-
síðu. Í blaðinu
er fjallað um
aðventuna og
jólahald auk
þess sem þar
er að finna
fjölda upp-
skrifta að
girnilegum
réttum. Þar á meðal eru marg-
víslegir hrísgrjónaréttir, piparköku-
hús, brauðtertur, kökur, kjötréttir,
paté, hangikjöt, sælgæti og margt,
margt fleira.
NÝTT
Tímarit um
hátíðarmat
YGGDRASILL ehf. hefur hafið
innflutning á vörum frá þýska fyr-
irtækinu Rapunzel,
sem framleiðir ein-
vörðungu lífrænt
ræktaðar vörur. Í
tilkynningu frá
Yggdrasil segir að
Rapunzel leggi
áherslu á lífræna
ræktun og heið-
arleg viðskipti.
„Fyrirtækið tekur
þátt í uppbyggingu
lífræns landbún-
aðar í þróunarlönd-
unum. Mikilvægur þáttur í því
starfi er heiðarleg viðskipti þar
sem bændur fá sanngjarnt verð
fyrir framleiðslu sína.“ Rapunzel
framleiðir meðal annars þurrkaða
ávexti, kornvörur, pasta, múslí,
hnetusmjör, súkkulaði, kex, mat-
arolíur og fleira.
Náttúrufæði
frá Rapunzel
VERSLUNIN Pfaff flytur inn nýja
gerð hitamælis sem rennt er þvert
eftir enninu.
Mæling fæst á
innan við sek-
úndu, segir í til-
kynningu frá
Pfaff, og skekkj-
umörk innan við
0,2 C̊. Mælirinn er hentugur til þess
að ákvarða líkamshita hjá börnum,
segir ennfremur í tilkynningu.
Stafrænn
ennishitamælir
ÞEIR voru lagðir inn á sjúkrahúsið
um miðja nótt í síðustu viku, tíu her-
menn, og ekki var vitað hversu særðir
þeir voru. Allir töluðu þeir úzbesku og
kröfðust þess að fá að halda hópinn.
Vaktlæknirinn þessa nótt, Azizi,
var líka Úzbeki og vissi að þetta voru
útlendingar sem höfðu gerst sjálf-
boðaliðar í her talibana. Í samræmi
við þá stefnu Almenningssjúkrahúss-
ins í Taloqan að fara ekki í mann-
greinarálit innritaði læknirinn sjúk-
lingana og skráði þá alla á sömu
sjúkrastofuna.
Allir sem hittu hermennina, eða
heyrðu þá tala, vissu að þeir voru út-
lendir hermenn. En það vakti enga
athygli á sjúkrahúsi þar sem særðir
óvinir lágu hlið við hlið á næstum
hverri einustu stofu, í bæ sem oft hef-
ur verið hertekinn í hverju stríðinu á
fætur öðru í Afganistan.
Því grunaði engan að Úzbekarnir
væru hlaðnir sprengjum. Tíu her-
menn í sínum síðasta herleiðangri.
Sjúkrahúsið – þar sem læknarnir eru
með um þúsund krónur í mánaðar-
laun – skyldi lagt í rúst.
Daginn eftir að þeir voru lagðir inn
tókst að koma í veg fyrir að þeim tæk-
ist ætlunarverkið. Liðsforingi í her
Norðurbandalagsins fylltist grun-
semdum vegna útlendinganna tíu
sem töluðu hratt hver við annan, en
þögnuðu svo skyndilega og létu lítið
fara fyrir sér. Einn af öðrum var kall-
aður út af stofunni, leitað á honum,
hann afklæddur og tekinn til fanga.
Þegar búið var að leita á þeim
höfðu komið í ljós fimmtán litlar
sprengjur og handsprengjur, bundar
við líkama þeirra og faldar í pjönkum
þeirra, ásamt nokkrum hnífum og
hnúajárnum með göddum – allt tilbú-
ið til notkunar þegar mönnunum
hentaði.
„Þennan dag sögðu þeir okkur að
þeir vildu einungis tala við háttsettan
liðsforingja eða hershöfðingja,“ sagði
svæfingalæknirinn Sayed Azimullah.
„Þeir ætluðu að drepa erlenda frétta-
menn eða háttsetta hermenn. Við vor-
um dauðhrædd við þessa menn.“
„Höguðu sér undarlega“
Sjúkrahússtarfsmenn sögðu að
undir venjulegum kringumstæðum
hefðu sprengjurnar og vopnin komið í
ljós við innritunina. En þar sem loka-
orrustan um Kunduz, sem er ekki
fjarri Taloqan, stóð yfir, eftir margra
daga loftárásir Bandaríkjamanna
flutti stanslaus straumur flutninga-
bíla og dráttardýra særða hermenn
og óbreytta borgara frá víglínunni á
sjúkrahúsið.
Shamasuddin, 31 árs hjúkrunar-
fræðingur sem setti fyrstu umbúðirn-
ar á útlendingana, hafði ekki tíma til
að skoða sjúklingana nákvæmlega.
Hann bjó um alvarlegustu sárin á
þeim og lagði þá inn á sjúkrastofuna
til hvíldar.
Shamasuddin sagði að hermenn-
irnir hefðu sagt sér að þeir hefðu
særst í eldflaugaárás á Kunduz tveim
dögum áður. Sár þeirra voru í sam-
ræmi við þá frásögn, tveir voru alvar-
lega særðir á brjóstkassa og fótleggj-
um, sex voru með minni sár, tveir
voru ósærðir og sögðu Shamasuddin
að þeir væru þarna vinum sínum til
aðstoðar.
„Þeir höguðu sér undarlega,“ sagði
hjúkrunarfræðingurinn. „Þeir störðu
bara út í loftið, augun gljáandi eins og
þeir væru þunglyndir. Svo urðu þeir
skyndilega mjög æstir.“
Mohamad Haroon, 28 ára hjúkrun-
arfræðingur sem stjórnaði lyfjagjöf-
um um nóttina og fram á næsta dag,
sagði: „Ég vissi ekki hvað ég átti að
halda. Einu sinni fór ég inn á stofuna
til að gefa lyf. Þeir voru mikið að tala
þegar ég kom inn. Um leið og ég kom
inn á stofuna þögnuðu þeir. Svo
skelltist hurðin á eftir mér. Ég varð
hræddur og flýtti mér út.“
Þrátt fyrir grunsemdir sínar og
ótta vegna Úzbekanna tíu héldu
læknarnir áfram störfum sínum um
nóttina og fram á næsta dag. Þeir
bættu Úzbekunum á sífellt stækkandi
lista yfir þá sjúklinga sem þurfti að
skoða á daglegum stofugangi. Sjúkra-
húsið, þar sem eru sextíu rúm, starf-
aði á 150% afköstum, og inni á milli
hermannanna lágu börn sem höfðu
misst hendur og fætur af völdum
jarðsprengna.
Að lokum var það hermaður sem
kom upp um fyrirætlanir Úzbekanna.
Liðsforingi í Norðurhernum – enginn
á sjúkrahúsinu man hvað liðsforing-
inn hét – var í heimsókn hjá særðum
hermanni sínum. Hann hafði heyrt á
förnum vegi að tíu erlendir talibana-
hermenn lægju á sjúkrahúsinu. Hann
ákvað að athuga málið.
Liðsforinginn fór að sjúkrastofunni
og lagði við hlustir fyrir utan dyrnar.
Hann fylgdist laumulega með utan af
gangi, og það sem hann sá og heyrði
fyllti hann grunsemdum. Hann
spurðist fyrir hjá læknunum og
komst að því að það hafði ekki verið
leitað á útlendingunum. Hann greindi
yfirlækninum frá grunsemdum sínum
og innan nokkurra mínútna var sér-
sveit frá Norðurhernum komin á
sjúkrahúsið.
Azimullah svæfingalæknir sagði að
hann hefði fylgst með sérsveitarlið-
unum „kalla þá fram á gang, einn af
öðrum, og segjast vilja tala við þá. Og
þegar þeir komu út um dyrnar voru
þeir slegnir niður og handteknir, hver
af öðrum.“
Farið var með Úzbekana í fangels-
ið í Taloqan. Awaz Khan, öryggis-
fulltrúi Norðurbandalagsins í borg-
inni, sagðist vera viss um að það væru
fleiri svona menn á ferli, sem biðu
tækifæris til að láta til skarar skríða.
Rannsókn sín myndi nú beinast að
ógninni er stafaði af hryðjuverka-
mönnum sem dveldu meðal afg-
anskra borgara.
The Washington Post
Úzbekarnir eru nú hafðir í haldi í flutningagámi í fangelsinu í Taloqan.
Sprengjutil-
ræði afstýrt
Taloqan. The Washington Post.
Síðasti herleiðangur tíu útlendra
talibana átti að verða sjálfsmorðs-
sprengjuárás á sjúkrahúsið í Taloqan