Morgunblaðið - 21.12.2001, Blaðsíða 26

ERLENT
26 FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
KREPPAN í argentínskum efna-
hagsmálum hefur verið að ágerast
í langan tíma, raunar svo lengi, að
það er ekki spurning hvort það
muni sjóða upp úr, heldur hve-
nær.
Rætur vandans má rekja til
ákvarðana, sem teknar voru árið
1991 og þá í því skyni að koma
böndum á ofurverðbólguna, sem
varð í raun herforingjastjórninni
að falli. Á því ári ákvað Domingo
Cavallo, sem þá var fjármálaráð-
herra, að binda gengi argentínska
pesósins við Bandaríkjadollara og
ekki aðeins það, heldur var gengið
ákveðið einn á móti einum.
Sem táknræn aðgerð leit þetta
vel út. Nýi, „harði“ pesóinn batt
enda á verðbólguna og það þótt
stjórnvöld virtust á þessum tíma
hvorki hafa nein tök á fjárlög-
unum, gjaldmiðlinum, verðbólg-
unni né á genginu. Þetta var upp-
haf nýs tíma, nútímaleg og ábyrg
Argentína opnaði ekki aðeins
faðminn fyrir Bandaríkjunum,
heldur öllum heiminum. Grikkirn-
ir gömlu kenndu okkur þó, að guð-
irnar hafa gaman af að glettast
við okkur, til dæmis með því að
uppfylla allar okkar óskir og gott
betur. Gengisákvarðanir Argent-
ínustjórnar fyrir áratug eru nú
undirrót kreppunnar.
Ástæðan liggur næstum í aug-
um uppi. Argentína er ekki
Bandaríkin og
pesóinn er ekki
dollari. Argentína
er lítil efnahags-
heild á suðurhveli
jarðar, Bandaríkin
eru stórt og marg-
brotið efnahags-
veldi á norðurhveli
jarðar. Argentínu-
menn flytja út nautakjöt og hrá-
efni, Bandaríkjamenn flytja út há-
tækni og þjónustu.
Argentínumenn skipta við Bras-
ilíumenn, Bandaríkjamenn við
Japani. Argentínumenn eiga erfitt
með að fá erlent fjármagn en
Bandaríkjamenn soga það til sín
alls staðar að úr heimi. Að vera
með sömu gengisskráninguna í
þessum tveimur ríkjum er glæpur
gegn heilbrigðri skynsemi; glæpur
gegn Argentínumönnum eins og
nú er komið á daginn.
Fram til 1999 virtist flest benda
til, að Domingo Cavallo hefði haft
rétt fyrir sér, hagvöxtur mikill og
verðbólgan að hverfa, en þá gerð-
ist það óhjákvæmilega. Argent-
ínskt efnahagslíf nötraði og skalf
vegna at-
burða er-
lendis, sem
stjórnvöld
gátu engin
áhrif haft á,
og hagvöxt-
urinn gufaði
upp eins og
dögg fyrir
sólu: Brasilía felldi gengi gjald-
miðils síns, realsins, um 50%; verð
á hráefnum, helsta útflutningi
Argentínumanna, féll mikið og
þetta gerðist á sama tíma og
gengi dollarans hækkaði verulega
vegna efnahagsuppgangsins í
Bandaríkjunum. Þetta reyndist
banvæn blanda. Frá árinu 1999
hefur hagvöxtur í Argentínu verið
lítill sem enginn enda efnahags-
kreppa skollin á.
Fjármálakreppan, sem nú yfir-
skyggir allt annað, kom síðan í
kjölfarið. Vegna samdráttarins í
efnahagslífinu hefur fjárlagahall-
inn margfaldast og erlendir lán-
ardrottnar Argentínustjórnar eru
orðnir úrkula vonar um að fá
skuldirnar greiddar.
Í raun og veru er þó fjárlaga-
vandinn ekki mjög mikill. Þrátt
fyrir samdráttinn er fjárlagahall-
inn, ef vaxtagreiðslur eru undan-
skildar, ekki nema 1% af vergri
þjóðarframleiðslu. Þá eru úti-
standandi skuldir þjóðarinnar á
sama mælikvarða innan við 60%
eða líkt og gerist meðal aðildar-
ríkja Evrópusambandsins.
Cavallo, sem hefur tekið aftur
við fjármálunum til að reyna að
bjarga þessu afkvæmi sínu, hefur
rétt fyrir sér þegar hann segir, að
fjárlagavandinn sé ekki jafn
slæmur og margir halda. Lánar-
drottnar Argentínu, sem óttast að
ríkið geti ekki staðið í skilum,
heimta hins vegar svo háa vexti
(um 50%), að ekki er nokkur von
til, að ríkið geti tekið lán á þeim
kjörum. Það er því ekki lengur
spurning „hvort“, heldur „hvenær“
gjaldþrotið verður.
Fjármálakreppan í Argentínu
mun vafalaust binda enda á Cav-
allo-tilraunina, sem á sínum tíma
var kynnt sem eins konar fagnaðar-
boðskapur víða um heim. Það er þó
efnahagsvandinn, sem verður Arg-
entínumönnum erfiðastur. Á honum
er engin auðveld lausn. Skuldir
Argentínumanna eru skráðar í doll-
urum og, eins og sýndi sig í Asíu
1997, því mun gengisfelling aðeins
verða til að þyngja skuldabyrðina.
Eins og nú er komið er það alveg
undir hælinn lagt hvort hugsanleg-
ar aðgerðir verði til að herða enn á
kreppunni eða bæta eitthvað úr.
Í efnahagsmálunum eins og á
öðrum sviðum mannlegs lífs er best
að taka kenningunum með fyrir-
vara, táknmyndirnar geta villt okk-
ur sýn.
Táknrænar tálmyndir
eftir Oliver Blancgard
Höfundur er hagfræðiprófessor og
forseti hagfræðideildar Massachusetts
Institute of Technology.
© Project Syndicate
’ Gengisákvarð-anir Argentínu-
stjórnar fyrir ára-
tug eru nú undirrót
kreppunnar. ‘
ÓEIRÐIRNAR í Argentínu á
fimmtudag eru þær verstu í landinu
um áratuga skeið. Í mörgum helstu
borgum og bæjum gerði múgur
manns áhlaup að opinberum stofn-
unum og byggingum ráðamanna,
rændi og ruplaði. Óánægja manna
beindist að harkalegum aðhaldsað-
gerðum ríkisstjórnar Fernando de
la Rua forseta en ríkissjóður Arg-
entínu rambar á barmi gjaldþrots.
Sextán manns féllu í óeirðunum,
138 særðust og meira en fimm
hundruð manns höfðu verið hand-
tekin um miðjan dag í gær frá því
að upp úr sauð á miðvikudag.
Byggingar ráðamanna voru ekki
eina skotmark mótmælenda á
fimmtudag því matvörumarkaðir
fengu einnig að kenna á óánægju
fólksins. „Við erum svöng, við þurf-
um að borða,“ hrópaði það. Beitti
óeirðalögregla táragasi og plastkúl-
um til að koma skikkan á skipan
mála, með fyrrgreindum afleiðing-
um.
Staðfest var í gærmorgun að
Domingo Cavallo, ráðherra efna-
hagsmála, hefði sagt af sér embætti
eftir að hundruð mótmælenda
gerðu aðsúg að heimili hans. Marg-
ir kenna Cavallo, sem tók við emb-
ætti fyrir níu mánuðum, um bágan
hag sinn en það var hann sem í síð-
asta mánuði fyrirskipaði aðhalds-
aðgerðirnar, sem ákveðnar voru til
að reyna að bjarga ríkissjóði frá
gjaldþroti. Þær fólu m.a. í sér að
takmörk voru sett á fjármagns-
streymi, þ.á.m. hversu mikið væri
hægt að taka út af bankareikningn-
um. Markmiðið var að stemma
stigu við fjármagnsflótta.
Múgur og margmenni hafði hins
vegar einnig safnast saman fyrir
framan dvalarstað de la Rua for-
seta í gær í Buenos Aires og krafð-
ist afsagnar hans. „Við erum búin
að fá nóg af spillingu, hungri og
þeirri fátækt sem við búum við,“
sagði Ana Arce, 75 ára gamall
læknir, sem tók þátt í mótmælum
við stjórnarráðið í Buenos Aires.
„Ég held að ef valdhafar hrökklist
ekki frá þá muni almenningur
fleygja þeim á dyr.“
30 daga neyðarástandi
lýst yfir
Á fimmtudag hafði de la Rua tek-
ið þá ákvörðun að lýsa yfir neyðar-
ástandi í landinu og fyrirskipa auk-
inn viðbúnað lögreglu og hers
vegna óeirðanna.
Kreppan í Argentínu hefur nú
staðið í um þrjú og hálft ár og virt-
ist sem þolinmæði almennings væri
á þrotum gagnvart því sem talið er
ráðaleysi stjórnvalda. De la Rua
hvatti landsmenn hins vegar í sjón-
varpsávarpi á fimmtudagskvöld, er
hann tilkynnti að hann hygðist lýsa
yfir þrjátíu daga neyðarástandi, til
að sýna stillingu. „Við munum ekki
leysa vandamál okkar með ofbeldi
og lögleysu,“ sagði hann.
Ellefu ár eru nú liðin síðan vald-
hafi í Argentínu síðast beitti því
bragði, að lýsa yfir neyðarástandi í
landinu, en það gefur öryggissveit-
um landsins víðtæka heimild til að
handtaka menn og sömuleiðis til að
banna allan mannsöfnuð á opinber-
um vettvangi. Fréttaskýrendur
sögðu ákvörðun de la Rua á
fimmtudag hins vegar aðeins hafa
virkað sem olíu á eld og mótmæli
héldu í gær áfram víða í Argentínu.
Lýstu mörg verkalýðsfélaganna í
landinu því m.a. yfir að þau hygðust
hunsa yfirlýsingu de la Ruas um
neyðarástand og efna til allsherj-
arverkfalls í gær, fimmtudag.
Flestir hinna látnu féllu eftir
átök við lögregluna
Sjötíu og sex lögreglumenn voru
í hópir þeirra 138 sem særðust í
óeirðunum á fimmtudag. Þeir sem
létust höfðu tekið þátt í óeirðunum í
Buenos Aires, Rosario, sem stað-
sett er um 300 km norður af höf-
uðborginni, Santa Fe, sem er norð-
arlega í Argentínu, og í Cipolletti,
um þúsund km í suðvestur af Buen-
os Aires.
Einn maður lést þó fyrir slysni
en hann varð fórnarlamb byssukúlu
þar sem hann fylgdist með átök-
unum í Buenos Aires ofan af þaki á
barnaskóla þar í borg.
Ófremdarástand
í Argentínu
Buenos Aires. AP, AFP, The Washington Post.
Reuters
Múgur manns safnaðist saman á Plaza de Mayo fyrir framan stjórnarráðið, Casa Rosada, í Buenos Aires aðfaranótt gærdagsins, og krafðist afsagnar Fernando de la Rua forseta.