Morgunblaðið - 04.09.2002, Qupperneq 30
UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 4. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
V
ið Íslendingar erum
afskaplega stolt
þjóð. Og af þeim
sökum erum við afar
stolt af öllum Íslend-
ingum, ekki síst þeim sem verða
frægir í útlöndum. Við erum t.d.
afskaplega stolt af henni Björk,
svo dæmi sé tekið; hún væri jú
varla svona góð væri hún ekki ís-
lensk. Við erum sömuleiðis stolt
af landsliðinu okkar í knatt-
spyrnu, svo annað dæmi sé tekið,
sérstaklega…og jú kannski að-
allega þegar því gengur vel. Og
jafnframt erum við óskaplega
stolt af leikaranum Ingvari Sig-
urðssyni, sem leikur með sjálfum
Harrison Ford í bandarísku
kvikmyndinni K-19.
Við erum þó ekki bara stolt af
Íslendingum sem hafa slitið
barnsskónum
hér á landi
heldur erum
við líka afar
fundvís á ís-
lenskættaða
einstaklinga
sem gera það gott í útlöndum, og
erum auðvitað stolt af þeim.
Skiptir þá engu hvort þeir hafi
stigið á íslenska jörð eða mæla á
íslenska tungu. Þannig heyrir
maður af og til af frægð og frama
einstaklinga af íslenskum ættum
á erlendri grundu; þeir hafa leik-
ið í leikritum, sungið á sviði, spil-
að í frægum hljómsveitum, þjón-
að frægu fólki, séð frægt fólk,
fengið föt frá frægu fólki og jú
orðið þingmenn, dómarar og eig-
inlega hvaðeina sem nöfnum tjá-
ir að nefna. Og öll erum við af-
skaplega stolt að sjálfsögðu. Og
þegar þeir koma til Íslands, tök-
um við á móti þeim, eins og vera
ber, með kostum og kynjum.
Og áfram heldur sagan um
hina frægu Íslendinga á erlendri
grundu. Hinn íslenski háhyrn-
ingur Keikó er einn þeirra sem
við Íslendingar höfum fylgst með
af athygli. Keikó ólst, eins og
sannir Íslendingar ættu að
muna, upp við Íslandsstrendur,
allt þar til hann var fangaður úti
af Eskifirði haustið 1979. Eftir
það hófst hin þyrnum stráða leið
til frægðar; fyrst í sædýrasafn-
inu í Hafnarfirði, þar sem ein-
hverjir kunna kannski að muna
eftir honum, (en þá var hann
bara smástirni), síðan í sæ-
dýrasafninu í Ontario í Kanada
og enn síðar í skemmtigarðinum
Reino Adventura í Mexíkóborg.
Heimsfrægur varð hann hins
vegar ekki fyrr en hann fékk að-
alhlutverkið í myndinni Free
Willy sem Warner Bros. fram-
leiddi. Upp frá því varð hinn ís-
lenski Keikó heimilisvinur millj-
óna barna víða um heim.
En til að gera langa sögu
stutta varð Keikó leiður á frægð-
inni og langaði heim…eða rétt-
ara sagt: aðdáendum hans fannst
illa búið að háhyrningnum, þeir
stofnuðu um hann samtökin Free
Willy Keiko með fjögurra millj-
óna dollara stofnframlagi, og
áttu sér þann draum heitastan að
koma honum aftur til sinna fyrri
heimkynna; Íslandsstranda.
Því markmiði var þó ekki náð
án umræðna, átaka og mikilla
fjármuna. Hér heima hlaut hugs-
anleg heimkoma Keikós mikla
opinbera umfjöllun. Embætt-
ismenn og dýralæknar tjáðu sig
um málið sem og virtir lögfræð-
ingar, fjölmiðlungar og sveit-
arstjórnarmenn (sem rifust um
að fá háhyrninginn til síns lands-
hluta). Hámarki náði umræðan
sennilega þegar hún rataði inn á
hið háa Alþingi. Þar tókust sam-
herjar í pólitík á um það hvort
rétt væri að hleypa háhyrn-
ingnum inn fyrir íslenska land-
helgi, ekki síst í ljósi þess að
meirihluti var að myndast fyrir
því að hefja hvalveiðar að nýju.
Stóri dómur var hins vegar kveð-
inn upp fyrri part ársins 1998;
stjórnvöld gáfu grænt ljós, og
ekkert stóð í vegi fyrir því að
Keikó kæmi til Íslands.
Og Keikó kom, frá því var
greint í ítarlegum fréttaskýr-
ingum í heimspressunni, og hon-
um var valinn staður, til að byrja
með í sérútbúinni kví í Vest-
mannaeyjum, þ.e. þangað til
hann fengi að leika lausum hala
úti í hinni villtu náttúru. Í Eyjum
ríkti hátíðarstemmning, fyrstu
vikurnar að minnsta kosti, bær-
inn lagði út í nokkurra milljóna
króna kostnað, m.a. vegna dýpk-
unar á Klettsvík, og ferjunni
Herjólfi var siglt hægar til að
styggja ekki hinn endurheimta
Keikó. Keikó-peysur og teppi
voru prjónuð og háhyrningurinn
fékk reglulega heimsókn frá feg-
urðardísum, ráðherrum og öðr-
um góðum gestum.
Frægðin hafði þó sínar dökku
hliðar, eins og oft vill verða, og
Keikó fékk að kenna á þeim.
Talsmenn háhyrningsins fengu
til að mynda hótunarbréf um að
Keikó yrði drepinn og fullyrð-
ingar birtust í erlendum fjöl-
miðlum um að honum liði illa.
(Þeim fullyrðingum var að sjálf-
sögðu vísað jafnharðan á bug af
talsmönnum Keikós.) En í októ-
ber sama ár og Keikó kom heim,
kom sennilega versta fréttin,
fyrir Keikó, því þá var birt skoð-
anakönnun Gallup sem sýndi að
stuðningur Íslendinga við hval-
veiðar hefði aukist frá árinu á
undan. Ríflega 80% landsmanna
voru fylgjandi hvalveiðum við Ís-
land.
En hvað um það. Keikó og
hans menn létu þessar dökku
hliðar tilverunnar ekki aftra sér,
að minnsta kosti ekki opin-
berlega, og fjölmiðar voru iðnir
við að greina okkur, hinum Ís-
lendingunum, frá því hve dugleg-
ur Keikó væri að borða, kafa,
leika sér og „tala“ við rækjur og
önnur sjávardýr í næsta ná-
grenni við kvína. Allt stefndi þó í
eina átt, eins og áður sagði, að
sleppa Keikó lausum.
Eftir margra mánaða þrot-
lausa og rándýra þjálfun og und-
irbúning kom að því að sleppa
Keikó lausum. En hvað gerist?
Hann fer til frænda vorra í Nor-
egi. Þar heillar hann börn og
fjölskyldur þeirra í Skálavík-
urfirði. En gleymir einu. Nor-
egur er eina landið sem stundar
hvalveiðar í atvinnuskyni. Við
munum hins vegar seint þora að
leggja út í þann „bisness“ þrátt
fyrir vilja meirihlutans. Ég segi
því: farvel, minn vinur; farvel!!
Farvel,
Keikó!
„Í Eyjum ríkti hátíðarstemmning,
fyrstu vikurnar að minnsta kosti,
bærinn lagði út í nokkurra
milljóna króna kostnað m.a. vegna
dýpkunar á Klettsvík…“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
ÞAÐ var haft eftir
Halldóri Blöndal,
1.þingmanni Norður-
lands eystra og forseta
Alþingis, í útvarps-
fréttum 27.ágúst, að
„ef landið yrði eitt kjör-
dæmi þá væri Alþingi í
bókstaflegri merkingu
orðið að borgarstjórn
Reykjavíkur“.
Þessi sjónarmið
Halldórs eru afar sér-
kennileg fyrir margra
hluta sakir og þarfnast
nánari skoðunar. Fjöl-
margar spurningar
vakna.
Er það álit þessa for-
ystumanns Sjálfstæðisflokksins á
Norðurlandi, að þingmenn lands-
byggðarkjördæma, sem nú eru 33
talsins og verða 30 eftir næstu kosn-
ingar, færu sjálfkrafa halloka fyrir
þingmönnum búsettum í Reykjavík
og suðvesturhornsins, komi til þess
að landið verði eitt kjördæmi og
þingmenn verði þar af leiðandi þing-
menn þjóðarinnar allrar, en ekki ein-
stakra kjördæma? Hvers vegna ætti
það að gerast? Er það ef til vill mat
hans að þeir einstaklingar í hópi
þingmanna sem hafi búsetu á lands-
byggðinni týni tölunni verði slíkar
breytingar að raunveruleika? Er
andinn sá í Sjálfstæðisflokknum?
Eða hefur hann af því áhyggjur, að
þingmenn sem eiga búsetu á lands-
byggðinni verði fremur eftir slíkar
breytingar á kjördæmaskipan en
fyrir þær, kveðnir í kútinn af meint-
um þröngum sérhagsmunum reyk-
vískra þingmanna? Er það með öðr-
um orðum reynsla hans, eftir
áratuga setu á þingi, að landsbyggð-
arþingmenn séu slakari þingmenn,
en þingmenn suðvesturhornsins?
Það er vitaskuld fjarri öllu lagi, eins
og þeir vita, sem fylgst hafa með
störfum Alþingis í gegnum tíðina.
Eða hefur Halldór Blöndal orðið
þess sérstaklega var að þingmenn
suðvesturhornsins hafi engan áhuga
á málefnum lands og þjóðar og ein-
skorði sig við málefni er lúta að
þröngum sérhagsmunum Reykja-
víkur og nágrannabyggðarlaga?
Hafa samflokksmenn hans í Sjálf-
stæðisflokknum, sem
kjörnir eru á þing fyrir
Reykjavík, talað í
þinginu eins og þær
væru á borgarstjórnar-
fundi? Er það hans
upplifun? Ef svo er, þá
deili ég henni alls ekki
með honum, því stað-
reyndin er sú að þing-
menn Reykjavíkur og
Reykjaness úr öllum
flokkum hafa þvert á
móti gert sér far um að
nálgast mál með víð-
sýnum hætti með þjóð-
arhagsmuni að leiðar-
ljósi.
Halldór Blöndal
verður að rökstyðja fullyrðingu sína
og svara þeim áleitnu spurningum
sem vakna við yfirlýsingu hans. Eða
er hann ef til vill að lýsa einhverri
reynslu sem hann upplifir aðeins í
eigin flokki, Sjálfstæðisflokknum,
sem aðrir hafa ekki haft innsýn í?
Og af hverju ætti eðlilegt jafnvægi
hvað varðar búsetu þingmanna sér-
staklega að breytast verði landið allt
eitt kjördæmi?
Það er mikilvægt í stóru máli eins
og kjördæmamálinu, að halda um-
ræðunni nærri raunveruleika, en
forðast allt rugl.
Hættum
hólfaskiptingu
Staðreyndin er sú að verði landið
allt eitt kjördæmi mun vonandi
draga úr þessari landfræðilegu
hólfaskiptingu í pólitíkinni, þar sem
afstaða þingmanna hefur um of mót-
ast af búsetu þeirra. Afstaða Hall-
dórs Blöndals, sem lýsir sér í and-
stöðu við höfuðborgina og er hluti af
sífelldri – oftast tilbúinni – tog-
streitu þéttbýlis og dreifbýlis, sem
alltof margir stjórnmálamenn halda
á lofti, á að vera arfur liðinna tíma.
Og einmitt með því að gera landið
allt að einu kjördæmi mun flýta fyrir
því að útrýma gömlum hlekkjum
hugarfarsins, sem birtast m.a. í
ófrumlegu þröngu kjördæmapoti
fyrir sig og sína heima í héraði og
stundum einnig þegar henta þykir,
með því að leggjast í stríð við aðra
landshluta.
Ég sat fyrir jafnaðarmenn í kjör-
dæmanefnd þeirri, sem lagði til
breytingar þær á kjördæmaskipt-
ingu, sem kosið verður eftir næsta
vor. Samfylkingin studdi þær breyt-
ingar, enda eru þær óumdeilt til bóta
frá því fyrirkomulagi, sem við lýði
hefur verið lítt breytt frá árinu 1959.
Mest um vert er, að verulega er
dregið úr misvægi atkvæða, auk
þess sem kosningakerfið er einfald-
ara og tryggir betur en fyrr, að þing-
mannafjöldi flokka verði í fullu sam-
ræmi við atkvæðamagn þeirra – og
það án þess að til þurfi að koma mik-
ill fjöldi jöfnunarþingsæta. Fyrir-
komulagið er þó ekki gallalaust
fremur en önnur mannanna verk.
Augljósir
kostir
Þessar endurbætur á kosninga-
kerfinu breyta þó ekki því grundvall-
arviðhorfi okkar jafnaðarmanna um
að ganga eigi alla leið og að landið
allt skuli verða eitt kjördæmi. Kostir
þess eru augljósir. Skulu hér nefndir
örfáir:
1. Fullkominn jöfnuður næst milli
kjósenda og misvægi atkvæða er
ekki lengur til staðar.
2. Stjórnmálaflokkar fá þann
þingmannafjölda sem atkvæði þeim
greidd segja til um og ekki er þörf á
jöfnunarsætum.
3. Þingmenn hafa heildarhags-
muni að leiðarsljósi í störfum sínum
en ekki þröng kjördæmasjónarmið.
4. Kosningarkerfið er einfalt og
auðskilið.
Þeir gallar sem nefndir hafa verið
á því að landið verði eitt kjördæmi
eru þeir helstir að þingmenn verði of
fjarri kjósendum sínum, samfara
minnkandi áhrifum dreifbýlisins
hvað fjölda þingmanna varðar, sbr.
Raunsæ eða rugluð
kjördæmaumræða?
Guðmundur
Árni Stefánsson
Kosningar
Meginmarkmiðið er,
segir Guðmundur Árni
Stefánsson, að landið
verði allt gert að einu
kjördæmi.
MIKIL viðbrögð
hafa orðið við ákvörðun
stjórnar Landspítala
að loka legudeild fyrir
aldraða á Landakoti.
Þessi ákvörðun er frá
rekstrarlegu sjónar-
miði röng. Hún mun
ekki spara nokkurn
skapaðan hlut í heild-
arrekstri spítalans.
Kostnaður við sjúk-
linga á dag á Landa-
koti er innan við einn
þriðja af því sem
kostnaður er við sjúk-
linga á bráðadeildum
lyflækningasviðs eða
skurðsviðs. Þeir sjúk-
lingar sem þarfnast vistar á Landa-
koti eru veikir. Eina leiðin til að
sinna þeim er á legudeildum bráða-
deildanna. Ekki þarf nema hluti
þeirra að leggjast þar inn til þess að
sá „sparnaður“ sem á að nást á
Landakoti hverfi. Hugsanlega gæti
heildarkostnaður spítalans orðið
meiri.
Hvers vegna röng ákvörðun?
Spurning hlýtur því að vakna
hvers vegna stjórnendur spítalans
taka slíka ákvörðun. Ástæðan er
röng fjármögnun, þ.e. föst fjárlög.
Ríkisstjórn og Alþingi taka ákvörð-
un um eina heildarupphæð sem á að
renna til rekstursins. Sú upphæð
hefur aldrei dugað fyr-
ir kostnaði. Þessari
upphæð er síðan deilt
niður á hin einstöku
svið. Í raun er því hér
um að ræða flatan nið-
urskurð á hverju ein-
asta sviði. Möguleikar
þeirra á samdrætti eru
mjög mismunandi. Á
skurðsviði kemur stór
hluti sjúklinganna inn
af biðlista. Það var því
byrjað á að fækka inn-
lögnum þeirra og bið-
listar hafa lengst. Mjög
erfitt er að fækka sjúk-
lingum á lyflæknasviði
þar sem langflestir þeirra eru lagðir
inn brátt. Á öldrunarsviði koma
flestir sjúklinga af biðlista og nokkr-
ir koma af bráðadeildunum. Ótrufl-
uð starfsemi öldrunarsviðsins er
nánast forsenda þess að bráðadeild-
irnar geti starfað á sæmilegan hátt,
ekki síst vegna þess mikla skorts
sem er á hjúkrunarrými fyrir aldr-
aða.
Þegar í ljós kemur um mitt ár að
mikill halli er fyrirsjáanlegur fá
sviðin fyrirmæli um að leggja fram
tillögur um sparnað. Það er eðli
fastra fjárlaga að þegar búið er ná
nokkurri hagræðingu eftir venjuleg-
um leiðum er eini kosturinn að
fækka sjúklingum. Og þá verður enn
að spyrja: Eiga sjúklingar á Íslandi
engan rétt á eðlilegri þjónustu?
Úrelt fjármögnun
Í meira en áratug hefur verið bent
á mikilvægi fjármögnunar í rekstri
heilbrigðisþjónustunnar. Gæði í heil-
brigðisþjónustu hafa verið endur-
skilgreind á þann hátt að sjúklingar
fái þá þjónustu sem þeir þurfa fyrir
sem minnstan tilkostnað. Dæmið er
svo einfalt að til þess að geta rekið
þjónustuna af nauðsynlegri hag-
kvæmni þarf að vita hvernig kostn-
aðurinn verður til og fjármagnið
þarf síðan að fylgja sjúklingnum til
þess sem veitir þjónustuna.
Íslendingar hrósa sér gjarnan af
því að vera fljótir að taka upp nýj-
ungar á ýmsum sviðum. Faglega
hefur verið vel að því staðið í heil-
brigðisþjónustunni en þegar kemur
að rekstrinum erum við orðin langt á
eftir öllum nágrannaþjóðum okkar,
sem fyrir löngu hafa hætt að nota
fastar fjárveitingar en tengt þær af-
köstum.
Lokun á Landakoti
Ólafur Örn
Arnarson
Heilbrigðisþjónusta
Ástæðan, segir Ólafur
Örn Arnarson, er röng
fjármögnun.
Höfundur er læknir.