Morgunblaðið - 10.12.2002, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
INGIBJÖRG Sólrún Gísladótt-ir borgarstjóri sagði á borg-arstjórnarfundi á fimmtudagað varla gæti gefist betri tími
til að selja ríkinu 44,5% hlut borg-
arinnar í Landsvirkjun en einmitt
nú, þegar ríkið hefði selt hluta sinn í
ríkisbönkunum og hefði handbæra
fjármuni. Dagur B. Eggertsson
borgarfulltrúi hefur einnig viðrað
þessa skoðun sína og eru Alfreð
Þorsteinsson, borgarfulltrúi R-
lista, og Ólafur F. Magnússon,
borgarfulltrúi F-lista, sammála
borgarstjóra hvað þetta varðar.
Björn Bjarnason, oddviti sjálf-
stæðismanna í borgarstjórn, er
ekki sömu skoðunar. Það sé mjög
góð langtímafjárfesting að eiga í
Landsvirkjun. „Eignarhlutur borg-
arinnar í Landsvirkjun er með því
traustasta sem hún á og eykur láns-
hæfi borgarinnar,“ segir Björn.
Hann segist ekki sjá nein rök fyrir
því að ríkið eignist 95% hlut í
Landsvirkjun. „Til að laga Lands-
virkjun að breyttum aðstæðum
ættu menn að setja sér það mark-
mið að breyta fyrirtækinu í hluta-
félag án eigendaskipta. Það myndi
síðan auðvelda eigendunum,
Reykjavíkurborg og öðrum, að taka
ákvarðanir um önnur skref,“ segir
Björn.
Alfreð Þorsteinsson segir að
Reykjavíkurborg hafi þegar geng-
ist í ábyrgð fyrir um 40 milljarða
króna vegna eignarhluta síns í
Landsvirkjun, en verði ráðist í
Kárahnjúkavirkjun mun ábyrgð
borgarinnar fara upp í tæpa 90
milljarða. „Það er náttúrlega ansi
stór biti fyrir borgina,“ segir hann
og bendir á að nú sé starfandi eig-
endanefnd þar sem fulltrúar eig-
enda Landsvirkjunar, þ.e. Reykja-
víkurborgar, Akureyrar og ríkisins
fara yfir forsendur Landsvirkjunar
og arðsemisútreikninga fyrirtækis-
ins í tengslum við Kárahnjúka. Seg-
ir Alfreð að komi í ljós að arðsemi af
Kárahnjúkum sé viðunandi og að
það brjóti ekki í bága við sveitar-
stjórnarlög að Reykjavíkurborg
bæti á sig þessari ábyrgð sjái hann
ekkert athugavert við að borgin
ábyrgist það sem kemur til viðbótar
vegna Kárahnjúkavirkjunar.
Hvað varðar hugmyndir um að
breyta Landsvirkjun í hlutafélag
segir Alfreð að það sé hugsanlegt
að það verði gert eftir að ný raf-
orkulög hafi tekið gildi. „Það er
fyrst og fremst stjórnenda Lands-
virkjunnar að meta hvort þeir ætli
að láta félagið starfa áfram sem
sameignarfélag eða hlutafélag. Ég
vil ekki dæma um hvað sé rétt að
gera í þeim efnum.“
Sigurður Ármann Snævarr borg-
arhagfræðingur situr í eigenda-
nefndinni fyrir hönd borgarinnar.
Hann segir að nefndin muni skila
niðurstöðum af sér í janúar, hún
hafi komið í nokkur skipti saman til
fundar. Það fari eftir því hvernig
fjármögnun verði háttað hver
ábyrgð borgarinnar verði. Í um-
ræðunni hefur komið fram að Kára-
hnjúkavirkjun kosti um 100 millj-
arða og hefur ábyrgð borgarinnar
verið talin um 45 milljarðar vegna
44,5% eignarhlutar hennar í Lands-
virkjun.
Alfreð leggur áherslu á að arð-
semi borgarinnar af 45% eignarhlut
í Landsvirkjun sé ekki mikil.
Landsvirkjun gefi borginni 145
milljónir króna í arð árlega, meðan
Orkuveita Reykjavíkur gefi tæpa
1,3 milljarða.
Ekki hægt að bera
arðgreiðslurnar saman
Björn segir að ekki sé hægt að
bera þetta saman þar sem borgar-
yfirvöld hafi fært fé frá Orkuveit-
unni yfir í borgarsjóð langt umfram
það sem eðlilegar arðgreiðslur segi
til um. Þá greiði Landsvirkjun
Reykjavíkurborg ábyrgðargjald
sem Orkuveitan geri ekki. Á árun-
um 1996–2002 hafi borgin fengið
rúmar 500 milljónir í ábyrðgar-
greiðslur. Lánshæfi Landsvirkjun-
ar hafi nýlega verið endurmetið og
hækkað af alþjóðlegu matsfyrir-
tæki sem hafði öll gögn um Kára-
hnjúkavirkjun undir höndum.
„Lánshæfi Reykjavíkurborgar
styrktist vegna eignaraðildar á
Landsvirkjun og nú þegar skuldir
borgarsjóðs hækka um tvo millj-
arða króna milli ára er annað
brýnna fyrir borgaryfirvöld en
veikja lánstraust sitt,“ segir Björn.
Alfreð segir að eftir að sam-
keppni verði tryggð á orkumarkaði,
með nýjum raforkulögum, megi
segja að það sé mjög óeðlilegt að
borgin fari með svo stóra hluta bæði
í Landsvirkjun og Orkuveitu
Reykjavíkur, sem borgin á rúmlega
90% hlut í. Stefnt er að því að leggja
frumvarp til raforkulaga fyrir Al-
þingi fyrir jól en er það nauðsynlegt
m.a. vegna tilskipunar Evrópusam-
bandsins um innri markað
ríkjum Evrópu, bæði innan
EES.
„Þar sem Orkuveitan
langstærstan hlut af sinn
til endursölu frá Landsvir
segja að það sé mjög eð
borgin losi sig út úr Land
Orkuveitan er komin í sa
við Landsvirkjun og auk þ
borgin kannski á þessu f
að halda í aðra hluti en láta
inni í Landsvirkjun,“ segir
Ekki óeðlilegt að fæ
Sogsvirkjanir yfir ti
Björn segir að frumvar
orkulaga hafi ekki enn ko
og það eigi eftir að koma í lj
breytingar það hafi í för
Ekkert í þeim spilum segi
synlegt verði fyrir borgina
ríkinu Landsvirkjun. Han
telja að Íslendingar ættu
að komast undan því a
kvæma Evróputilskipinu
sem hún sé miðuð við allt
stæður en séu til staðar hé
Alfreð segir að það verði
Morgunblað
Frá framkvæmdum við Vatnsfellsvirkjun í sumar: Deilt er um hv
borgin eigi að selja eignarhlut sinn í Landsvirkjun en hann nemu
Landsvirkjun v
breytt í hlutaf
Borgaryfirvöld vilja selja eignarhlu
Reykjavíkur í Landsvirkjun en oddv
Sjálfstæðisflokksins segir eignarhlut
traustustu eign borgarinar, sem auki
hæfi borgarinnar. Vilji menn laga La
virkjun að breyttum aðstæðum eigi þ
frekar að gera fyrirtækið að hlutafél
Reykjavíkurborg hefur þegar gengist
um 40 milljarða vegna eignarhlutans
LÝÐRÆÐI OG LÍFEYRISSJÓÐIR
Á fulltrúaráðsfundi Landssam-taka lífeyrissjóða, er haldinnvar í síðustu viku, var kynnt
stefnumótun stjórnar Landssamtak-
anna til næstu ára. Það er margt at-
hyglisvert sem kemur fram í þeirri
framtíðarsýn. Landssamtökin telja að
á næstu tveimur áratugum muni líf-
eyrissjóðum fækka verulega, ekki síst
vegna aukinna krafna um stærðarhag-
kvæmni og áhættudreifingu. Þá er því
spáð að vægi almannatryggingakerf-
isins í greiðslu eftirlauna muni minnka
og að huga verði að hærri lífeyrisið-
gjöldum, ekki síst vegna þess að lífs-
líkur þjóðarinnar munu aukast. Þá er
því spáð að um helmingur eigna lífeyr-
issjóðanna verði í ávöxtun erlendis.
Það sem hins vegar vekur hvað
mesta athygli er eftirfarandi: „Stjórn-
ir lífeyrissjóðanna verða ýmist skip-
aðar með virkri þátttöku í fulltrúalýð-
ræði eins og nú er eða með beinu vali
sjóðfélaga. Með aukinni hlutabréfa-
eign þurfa lífeyrissjóðirnir að gæta
hagsmuna sinna í auknum mæli í þeim
hlutafélögum, sem þeir eiga hluti í og
þeir verða virkari en nú er á aðalfund-
um hlutafélaga.“
Lífeyrissjóðir landsins velta gífur-
legum fjármunum. Á miðju þessu ári
voru heildareignir lífeyrissjóða innan
LL um 660 milljarðar króna. Mismun-
andi er hversu mikið af fé sjóðanna er
bundið í hlutabréfum og raunar má
hlutfall hlutabréfa í eignum lífeyris-
sjóða ekki fara yfir 50% samkvæmt
lögum. Það breytir ekki þeirri stað-
reynd að hlutabréfaeign lífeyrissjóð-
anna er mikil og vaxandi. Lífeyrissjóð-
irnir eru mikilvægustu fjárfestarnir á
íslenska hlutabréfamarkaðnum og
raunar má velta fyrir sér hvort grund-
völlur væri fyrir slíkum markaði ef
þeirra nyti ekki við. Sjóðirnir eiga
stóra hluti í mörgum fyrirtækjum. Til
þessa hafa þeir hins vegar sjaldan haft
virk afskipti af rekstri fyrirtækja, sem
þeir eiga hlut í, til dæmis með setu í
stjórnum þeirra. Að undanförnu hefur
verið vaxandi umræða um það, að
sjóðirnir ættu að vera virkari eigend-
ur á hlutabréfamarkaði. Má nefna að
nýlega setti Gylfi Arnbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri ASÍ, fram þá skoðun
opinberlega.
Morgunblaðið hefur tekið undir
þessi sjónarmið en jafnframt ítrekað
bent á mikilvægi þess að eigendur líf-
eyrissjóðanna fái að hafa virkari áhrif
á stjórn þeirra. Það er því fagnaðar-
efni að stjórn Landssamtaka lífeyris-
sjóðanna skuli taka undir þessi sjón-
armið í framtíðarsýn sinni.
Það er löngu orðið tímabært að fé-
lagar lífeyrissjóðanna fái tækifæri til
að kjósa stjórnarmenn beinu kjöri í
stað þess að þeir séu tilnefndir af at-
vinnurekendum og stéttarfélögum.
Eftir því sem sjóðirnir vaxa og þar
með áhrif þeirra á fjármálamarkaði,
ekki síst í gegnum hlutabréfaeign,
verður enn mikilvægara að lýðræðis-
legar aðferðir séu notaðar. Rétt eins
og lífeyrissjóðirnir eiga kröfu á að
gæta hagsmuna sinna í almennings-
hlutafélögum með stjórnarsetu eiga
sjóðsfélagar í lífeyrissjóðum rétt á að
hafa áhrif á hvernig stjórn sjóðanna er
háttað.
SAMKEPPNI OG EINOKUN
Það hefur alltaf verið erfitt aðtryggja raunverulega samkeppni
á Íslandi. Því veldur fámenni þjóðar-
innar og smæð markaðarins. Reynsl-
an er sú í hverri atvinnugreininni á
fætur annarri að ekki er pláss nema
fyrir 2–3 fyrirtæki í hverri grein. Í
sumum tilvikum getum við þakkað
fyrir að markaðurinn standi undir
einu fyrirtæki.
Þessi veruleiki er skýring á þeirri
þróun til samruna og sameiningar fyr-
irtækja, sem hefur verið áberandi síð-
ustu árin. Þessa þróun mátti sjá fyrir.
Fyrir um tveimur áratugum hvatti
Morgunblaðið til sameiningar fyrir-
tækja í færri og stærri einingar og
taldi það forsendu fyrir öflugra at-
vinnulífi. Rökin fyrir þeirri hvatningu
eru enn til staðar. Með stærri og öfl-
ugri fyrirtækjum hefur þjónusta við
neytendur batnað. Það er t.d. enginn
vafi á því, að miklar framfarir hafa
orðið í smásöluverzlun á Íslandi síð-
ustu 10 árin. Þessar verzlanir eru nær
því, sem við þekkjum frá útlöndum og
þörfin fyrir að fara í sérstakar verzl-
unarferðir til nærliggjandi landa er
ekki jafn mikil. Um leið og vöruúrval
hefur aukizt hefur líka skapazt meiri
breidd í verði, sem er jákvætt.
Miklar framfarir hafa orðið í þjón-
ustu fjármála- og tryggingafyrirtækja
við viðskiptavini sína og er sú þjón-
usta nú mun nær því sem þekkist í öðr-
um löndum.
En um leið og þróun í átt til samein-
ingar og stærri fyrirtækja hefur orðið
neytendum og viðskiptavinum til
hagsbóta að þessu leyti eykst hættan á
því að hún leiðist út í öfgar og að í stað
samkeppni komi einokun.
Það er stutt bil á milli samkeppni
tveggja öflugra fyrirtækja í sömu at-
vinnugrein og að þau með einum eða
öðrum hætti dragi úr samkeppni sín í
milli og stuðli þannig að því að viðkom-
andi þáttur viðskiptalífsins taki á sig
mynd einokunar.
Það hefur alltaf verið tiltölulega
auðvelt að einoka íslenzka markaðinn
á ýmsum sviðum. Einangrun landsins
og fjarlægð milli landa á stóran þátt í
því. Kaupfélögin voru mörg hver ein-
okunarfyrirtæki hvert á sínu verzlun-
arsvæði.
Íslenzkir neytendur standa ber-
skjaldaðir frammi fyrir beinni og
óbeinni viðleitni fyrirtækja til þess að
skapa einokunarástand á þessum litla
markaði.
Það er orðið brýnt að samkeppnis-
yfirvöld veiti markaðnum á flestum
sviðum aukið aðhald. Að vísu virðist
þess ekki þörf í bóksölu síðustu vik-
urnar fyrir jól. Sennilega er ekki hægt
að finna harðari samkeppni í nokkurri
grein viðskiptalífsins en í bóksölu en
sú samkeppni er hins vegar mjög
tímabundin.
Það er betri kostur að efla aðhald og
stuðla að aukinni samkeppni en
standa frammi fyrir því eftir nokkur
ár að fákeppni hefur smátt og smátt
orðið að einokun. Það er ekki æskilegt
úrræði fyrir stjórnvöld að þurfa að
brjóta upp fyrirtæki eins og hvað eftir
annað gerðist í Bandaríkjunum á 20.
öldinni, bæði snemma á öldinni og líka
á síðari hluta hennar.