Morgunblaðið - 15.12.2002, Blaðsíða 12







 

 
 





 



   


 




 

 

  










    

 
 


 
! 
" #$%
&$%
'$(
')$*
#+$'
,$%
#+$+
&$+
+$(
+$%
&&$,
)$&
*,$)
,$,
($(
#&$&
#(#$+
,,$+
&+$-
%-$,
#-$,
-$,
'$-
%+$+
#'$+
&#($%
,$'.
,$+.
&$-.
%$-.
+$#.
%$,.
%$(.
%$,.
%$&.
%$'.
/&$-.
#$#.
#$'.
')$+.
&-$&.
&-$'.
')$-.
*+$#.
%)$#.
,&$+.
(#$*.
)&$*.
,'$&.
&*$-.
&%$#.
&)$%.
#'$,.
#%$%.
#,$-.
#*$*.
)$).
#-$#.
*$*.
($#.
'$*.
,$'.
($(.
#)$(.
($(.
 
($#.
#,$#.
#*$,.
#-$&.
%$-.
*$'.
*$#.
-$-.
%$-.
&$&.
 0%+.
 0&,.
 0%%.
111
111
111



    
 



23 4
5

6 80&+++$

8  39
001
: /

"  &+++
;8/


0 011
< 
06 80 4
1










11

 







 


 
 
1110!
  

"# 2080#70  0&++%
20 =
80&++(
! 808 8=8 K
ÖLD sturta fyrir Tyrkland,“ segir
í fyrirsögn tyrkneska blaðsins
Zaman á föstudag; daginn sem
leiðtogafundi Evrópusambands-
ins í Kaupmannahöfn lauk án
þess að Tyrkir hefðu fengið nein bindandi fyr-
irheit um það hvenær þeir gætu hafið viðræður
um aðild að sambandinu.
Um miðnætti á fimmtudagskvöld sýndi stór,
stafræn klukka sem komið hafði verið upp and-
spænis tyrkneska þinginu í Ankara mörg núll.
Klukkan var búin að vera þarna í nokkrar vikur
og sýndi niðurtalningu á sekúndunum fram að
leiðtogafundi ESB – yfir klukkunni stóð: „Tími
eftir að Evrópusambandinu.“ Fyrir flesta þing-
mennina var niðurstaðan sem kom út úr Kaup-
mannahafnarfundinum ófullnægjandi og enginn
þeirra veit hvað tekur nú við.
ESB-leiðtogarnir samþykktu á föstudaginn
að fresta ákvörðun um það hvort hefja skyldi
aðildarviðræður við Tyrki fram í desember
2004. Ráðamenn Tyrklands höfðu lagt allt í söl-
urnar í aðdraganda Kaupmannhafnarfundarins
til að þrýsta kollegum sínum í höfuðborgum
ESB-landanna fimmtán til að heita því að aðild-
arviðræður við Tyrki skyldu hefjast strax á
næsta ári og nutu til þess m.a. liðsinnis George
W. Bush Bandaríkjaforseta.
Hvað veldur því að ráðamenn 66 milljóna
manna múslimaþjóðar, sem að langstærstum
hluta býr ekki í Evrópu, finnst það vera svo
gríðarlega brýnt að fá áþreifanleg fyrirheit um
að land þeirra fái að semja um inngöngu í Evr-
ópusambandið, hið efnahagslega og pólitíska
bandalag Evrópuþjóða?
Löng forsaga
Rekja má löngun Tyrkja til að tilheyra Evr-
ópu allt aftur til þess tíma er Kemal Atatürk fór
í kjölfar fyrri heimsstyrjaldar fyrir umbyltingu
hins gamla Tyrkjaveldis í „veraldlegt“, nútíma-
legt lýðveldi að vestrænni fyrirmynd.
Verðir hinnar nýju stjórnskipunar, þar sem
ríkisvaldinu var haldið strangt aðskildu frá
geistlegu valdi íslams, hefur alla tíð verið tyrk-
neski herinn. Þrisvar á síðustu áratugum hefur
herinn tekið völdin í landinu og kom síðast rík-
isstjórn frá völdum árið 1997, þar sem ríkjandi
öfl í þeirri stjórn voru höll undir „íslamisma“ –
þ.e. að hafa grundvallargildi íslamstrúar að leið-
arljósi í stjórnmálum.
En náin tengsl við Evrópu og samstarfsstofn-
anir Vesturlanda hefur ótvírætt verið meðal
hornsteina utanríkisstefnu Tyrkja í heilan
mannsaldur. Árið 1948 var Tyrkland meðal
stofnríkja Efnahags- og samvinnustofnunar
Evrópu, síðar OECD, 1950 meðal fyrstu aðild-
arríkja Evrópuráðsins og gekk í Atlantshafs-
bandalagið 1952. Árið 1959 sóttu Tyrkir um
aukaaðildarsamning að Efnahagsbandalagi
Evrópu og upp frá því hefur spurningin um það
að hversu miklu leyti veita eigi Tyrklandi aðild
að sjálfu Evrópusambandinu (áður Evrópu-
bandalaginu) verið til umræðu. Aukaaðild-
arsamningur hefur verið í gildi síðan 1964 og
hefur þróun hans náð hámarki með aðild Tyrk-
lands að tollabandalagi ESB árið 1995. Tyrkir
sóttu formlega um aðild árið 1987, þ.e. um fimm
árum á undan austantjaldsríkjunum fyrrver-
andi sem nú er búið að ganga frá aðildarsamn-
ingum við. Árið 1997 ákváðu leiðtogar ESB
loks, eftir heitar umræður, að votta Tyrklandi
að það væri „framtíðaraðildarríki“ en uppfyllti
ekki kröfur til þess á þessum tímapunkti. Á leið-
togafundi í Helsinki í árslok 1999 var síðan skil-
greint betur hvað Tyrkland þyrfti að gera til að
teljast uppfylla skilyrði til að fá að hefja aðild-
arviðræður.
Tyrkneskir kjósendur krefjast
„evrópskra“ lífskjara
Nú háttar svo til, að eftir þingkosningarnar í
nóvember situr meirihlutastjórn að völdum í
Ankara í fyrsta sinn í 15 ár. Það er stjórn eins
flokks, sem á rætur sínar í íslamisma. For-
ystumenn hans vita, að þeir hlutu svo góða
kosningu vegna þess að kjósendur voru að
hafna gömlu flokkunum, sem gerðir voru ábyrg-
ir fyrir skelfilegu ástandi efnahagsmála í land-
inu. Og ef „meginstraums“-stjórnmálamenn eru
sammála um eitthvað í tyrkneskum stjórn-
málum er það sú von, að með því að tengjast
„velmegunarklúbbnum“ ESB sem allra nánast
geti Tyrkir horft fram á bjartari tíma með bætt-
um lífskjörum, stöðugleika og öryggi.
Það var þessi þrýstingur almenningsálitsins
heima fyrir sem rak þá Abdullah Gul forsætis-
ráðherra og Recep Tayyip Erdogan, leiðtoga
stjórnarflokksins (sem af lögformlegum ástæð-
um mátti ekki taka sæti forsætisráðherrans er
flokkur hans myndaði ríkisstjórn) út í að þeyt-
ast milli höfuðborga ESB-ríkjanna á síðustu
vikum og sitja um leiðtoga þeirra á fundinum í
Kaupmannahöfn og þrýsta á þá að gera sér
kleift að flytja kjósendum heima í Tyrklandi
þær fréttir, að það sjái fyrir endann á erfiðleik-
unum; viðræður um aðild að ESB hefjist innan
skamms.
Fréttaskýrendur telja þá Gul og Erdogan
einnig hafa lagt svo mikla áherzlu á að ferlinu
fyrir aðildarviðræður yrði hleypt af stað á árinu
2003 vegna þess að þeir óttist að eftir fjölgun
aðildarþjóðanna úr 15 í 25, sem kemur til fram-
kvæmda 1. maí 2004, verði það hálfu erfiðara en
fyrr að telja ráðamönnum ESB trú um að rétt
sé að sambandið opni raðir sínar fyrir Tyrkjum.
Andstaðan sé sennilega meiri meðal fátæku
Mið- og Austur-Evrópuþjóðanna, auk þess sem
gríski hluti Kýpur (sem fjandskapast við Tyrk-
land svo lengi sem 40.000 manna tyrkneskur
her heldur norðurhluta eyjarinnar hersetnum)
verður þá meðal hinna 25 aðildarríkja þess.
Vonbrigði
Niðurstaðan varð mörgum Tyrkjum von-
brigði. „ESB er að spila með okkur,“ hefur AP-
fréttastofan eftir Yusuf Dordu, miðaldra Ank-
arabúa. En sumir Tyrkir lýstu bjartsýni á að
þeirri miklu orku, sem æðstu ráðamenn þeirra
lögðu í að gera hosur sínar grænar fyrir Evr-
ópusambandinu, sé nú hægt að beina að því að
hrinda í framkvæmd þeim umbótum á lýðræðis-
og efnahagskerfi landsins sem ESB fer fram á.
„Það er nú undir ríkisstjórninni komið að
snúa vonbrigðunum upp í jákvæða orku til upp-
byggingar í átt að ESB,“ hefur AP eftir Ilter
Turan, prófessor í stjórnmálafræði við Bilgi-
háskólann í Istanbúl.
Tyrkneska þingið hefur sl. ár staðið fyrir
stórum áföngum að þeim umbótum sem ESB
hefur sett sem skilyrði fyrir því að það komi til
greina að hefja aðildarviðræður. Dauðarefsing
hefur verið afnumin og heimild hefur verið veitt
fyrir kennslu og útvarpssendingum á kúrdísku
til hinna 12 milljóna Kúrda Tyrklands. Meðal
þess sem ESB krefst af tyrkneskum stjórnvöld-
um til viðbótar við þessar framfarir, vilji þau
sýna að þeim sé alvara með því að ætla að gera
landið hæft til fullrar aðildar að sambandinu, er
að veita kúrdíska minnihlutanum frekari rétt-
indi, stöðva pyntingar af hálfu lögreglu og slá
ekki slöku við aðgerðir til að koma á meiri stöð-
ugleika í efnahagslífinu.
Ásökun um fordóma
Í fyrstu viðbrögðum sínum við þeirri ákvörð-
un leiðtoganna í Kaupmannahöfn um að koma
ekki lengra til móts við óskir Tyrkja en raun bar
vitni sakaði hann ESB-leiðtogana um fordóma.
Síðar mildaði hann tóninn; „Við munum halda
umbótastefnunni til streitu, ekki fyrir ESB,
heldur fyrir borgara okkar sem eiga þær skild-
ar,“ sagði hann.
Það leikur lítill vafi á að þessu eru flestir
Tyrkir sammála. „Við viljum sömu lífskjör, lýð-
ræði og frelsi og Evrópubúar njóta,“ segir Ank-
arabúinn Yusuf Dordu. „Við viljum lifa eins og
Evrópubúar.“
Það nægir að líta á nokkrar tölur til að sjá
hversu miklu grettistaki þarf að lyfta ef þessi
draumur Dordu og landa hans á að rætast.
Meðaltekjur á mann í Tyrklandi eru lægri en
jafnvel í fátækasta fyrrverandi kommún-
istaríkinu sem nú eru búin eða eru enn að semja
um inngöngu í ESB (sbr. töflu). Yfir tveir
fimmtuhlutar vinnuaflsins starfa við frum-
stæðan landbúnað. Hagstærðir eins og gengi
tyrknesku lírunnar, vextir og verðbólga hafa
verið mjög sveiflukenndar. Spilling er viður-
kennt vandamál í stjórnkerfinu og skilvirkni í
réttarkerfinu er ábótavant. Og svona mætti
lengi telja.
Það er því ljóst, að jafnvel þótt svo fari að í lok
árs 2004 komist ESB að þeirri niðurstöðu að
framfarirnar í Tyrklandi teldust nægilegar til
að réttlæta að hafnar yrðu aðildarviðræður á
árinu 2005, eins og nú þykir sennilegt, myndu
þær taka mörg ár og tilheyrandi aðlögunarferli
tyrknesks efnahags- og stjórnkerfis að lögum
og reglum ESB útheimta að tyrknesk stjórn-
völd lyfti gríðarlegu grettistaki.
Gul nefndi fordóma. Þar átti hann eflaust við
að hin „kristna Evrópa“ vildi að hans mati hafna
Tyrkjum einfaldlega vegna þess að þeir eru
flestir múslimar.
Eins og nýleg ummæli Valery Giscard
d’Estaings, fyrrverandi forseta Frakklands sem
nú gegnir formennsku í hinni svokölluðu Ráð-
stefnu um framtíð Evrópu (sem er e.k. stjórn-
lagaþing ESB), þar sem hann lýsti því yfir að
innganga Tyrklands í ESB myndi þýða endalok
Evrópusambandsins, sem og niðurstöður úr ný-
legum skoðanakönnunum, bera vott um það hve
djúpt fyrirvarar gegn því að líta á Tyrkland eins
og hvert annað Evrópuríki rista djúpt víða í álf-
unni, jafnvel meðal háttsettra fulltrúa ESB.
Sumum um og ó
Þegar menn reyna að sjá Tyrkland fyrir sér
sem aðildarríki ESB verður sumum líka um og
ó við að líta á aðrar tölur en hagtölurnar sem
hér að ofan voru raktar. Með Tyrkland í ESB
yrðu múslimar í sambandinu fleiri en allir
kristnir mótmælendur. Og vegna tiltölulega
hraðrar fólksfjölgunar stefnir í að Tyrkir verði
orðnir um 90 milljónir í kring um árið 2012 (til
samanburðar: þeir voru um 12 milljónir við lýð-
veldisstofnun fyrir um 80 árum). Þar með yrðu
þeir fjölmennasta aðildarþjóð ESB og hefðu –
a.m.k. eins og reglur sambandsins eru núna –
tilkall til forystuhlutverks og meira vægis í
ákvarðanatöku en öll önnur aðildarríki, að ekki
sé minnst á tilkall til að fá meira út úr lífs-
kjarajöfnunar- og uppbyggingarsjóðum sam-
bandsins en nokkurt annað land.
Eitt er að minnsta kosti víst; Evrópusamband
með fullri aðild Tyrklands yrði gerbreytt frá því
sambandi Evrópuríkja sem við nú þekkjum.
AP
Abdullah Gul, forsætisráðherra Tyrklands (t.v.), og Recep Tayyip Erdogan, leiðtogi tyrkneska stjórnarflokksins (t.h.), ræða við þá Jacques
Chirac Frakklandsforseta (annar f.v.) og Gerhard Schröder, kanzlara Þýzkalands, á leiðtogafundinum í Kaupmannahöfn.
Evrópudraumur Tyrkja
Tyrkir eru vonsviknir yfir því
að fá ekki að hefja aðildar-
viðræður við ESB á næsta ári.
Auðunn Arnórsson rekur hér
hvers vegna Tyrkjum þykir
svo brýnt að geta horft fram á
inngöngu í sambandið.
’ Það stefnir í að Tyrkirverði orðnir um 90 millj-
ónir í kringum árið 2012.
Með ESB-aðild yrðu þeir
fjölmennasta aðildarþjóð-
in og hefðu þar með tilkall
til forystuhlutverks. ‘
auar@mbl.is
12 SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ