Morgunblaðið - 04.07.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 FÖSTUDAGUR 4. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í FRAMTÍÐARSÝN George Orwells 1984 er sagt frá Winston Smith
sem hefur það að atvinnu að breyta gögnum fortíðarinnar til að full-
nægja ástandi dagsins í dag, breyta heimildum um aðstæður fortíðar til
að núverandi aðstæður líti betur út. Með þessu móti að-
stoðar hann Flokkinn við að heilaþvo alþýðuna. Lítil börn
eru snemma þjálfuð í því að njósna um foreldra sína, ætt-
ingja og aðra sem þau eru í daglegum samskiptum við,
og ef þau verða vör við sjálfstæða hugsun, óvenjulegt at-
ferli eða annað sem lítur út eins og svikráð gegn Flokkn-
um eru þau hvött til að tilkynna það til Hugsunarlögregl-
unnar. Má þá búast við að viðkomandi gufi upp einn
daginn, án nokkurs fyrirvara, öllum heimildum um hann
eytt; viðkomandi var aldrei til!
Allt í kringum Winston er heilaþvegið fólk sem gleypir við stað-
reyndum líkt og þær væru ætilegar. En Winston sér í gegnum þetta allt
saman, hann veit að staðreyndum er breytt, hann veit að fólki er haldið
niðri með áróðri og lygum, og hann veit líka að þeir sem mótmæla
hverfa sporlaust. Allt í kringum hann eru myndavélar og hljóðnemar
sem fylgjast með hegðun hans; jafnvel svipbrigði geta leitt til handtöku!
George Orwell skrifar þessa bók 1949, síðari heimsstyrjöldin að baki
og fasisminn á undanhaldi. Þessi bók, sem og Animal Farm, harðskeytt
ádeila á þjóðfélagsskipulag Sovétríkjanna, færðu Orwell heimsfrægð.
Sem betur fer rættist framtíðarsýn hans ekki, viðvörun hans hafði
áhrif, árið 1984 er liðið og ég get sagt með vissu að svona lagað gerist
ekki á Íslandi. Á Íslandi er öllum frjálst að hafa skoðun, og á meðan
það meiðir ekki aðra er þeim einnig frjálst að tjá sína skoðun. Þeir sem
hafa lesið sér til um mannkynssögu vita að þessi réttur fékkst ekki gef-
ins.
Hinn 17. júní síðastliðinn, þjóðhátíðardag Íslendinga, átti sér stað at-
vik sem minnti mig óneitanlega á skáldsögu Orwells, og einnig á það
hversu mikilvægt er að standa vörð um þennan stjórnarskrárbundna
rétt. Þegar forsætisráðherra þjóðarinnar hélt ávarp sitt til þjóðarinnar,
pólitískt ávarp sem lýsti hans skoðunum, lyftu nokkur ungmenni upp
mótmælaspjöldum. Á þessi spjöld var rituð skoðun þeirra, hver hún var
kemur málinu augljóslega ekki við því að á Íslandi ríkir skoðanafrelsi.
Lögreglan brást hins vegar við með því að rífa spjöldin niður og vísa
ungmennunum út af „hátíðarsvæðinu“ (ekki vissi ég nú að það hefði
verið fyrirfram afmarkað) og hindra þau þannig í að tjá sína skoðun,
jafnvel þó að tjáningaraðferð þeirra hvorki meiddi né truflaði neinn. Nú
þarf að hafa í huga að ávarp forsætisráðherra var af pólitískum toga,
líkt og tíðkast hefur, og var þeim sem hlýddu á væntanlega heimilt að
tjá velþóknun sína með lófaklappi í lok ávarps, og þá væntanlega einnig
að sýna vanþóknun sína með einum eða öðrum hætti. Samkvæmt mál-
flutningi ungmennanna reyndu þau ekki að grípa fram í fyrir forsætis-
ráðherra, þau reyndu ekki að hindra forsætisráðherra í að flytja ávarp
sitt, og því hefur lögreglan ekki andmælt. Forsvarsmenn lögreglunnar
tala hins vegar líkt og að um fyrirbyggjandi aðgerð væri að ræða, að
stöðva óeirðirnar áður en til óeirða kæmi. Þetta hljómar í mínum heyr-
um líkt og að handtaka mann fyrir að labba inn í banka með lamb-
húshettu, á þeim grundvelli að hann hefði allt eins hafa ætlað að ræna
bankann, en ekki leysa út ávísun eða borga reikninga.
Þetta er nú svo sem ekki í fyrsta skipti sem stjórnvöld brjóta á rétt-
indum einstaklingsins. Við munum öll eftir Falun Gong-málinu, sem að
mínu mati færði Íslandi skömm á alþjóðavettvangi, þar sem fólki var
mismunað á grundvelli þjóðernis og skoðana. Sú vísa hefur bersýnilega
verið kveðin í kútinn að „svona lagað gerist ekki á Íslandi“.
Svona lagað gerist ekki
á Íslandi … eða hvað?
Eftir Andrés Fjeldsted
Höfundur er nemi við Menntaskólann við Sund.
HEIMILISLÆKNAKERFIÐ
eða heilsugæslan hefur átt í vök
að verjast undanfarin misseri. Það
er eins og menn
séu búnir að
gleyma því, hvað
heimilislækningar
eru eða hvaða hlut-
verki þeim var ætl-
að að þjóna í sam-
félaginu. Jafnvel
fólk, sem gegnir ábyrgðarstöðum
innan kerfisins, virðist hafa
gleymt út á hvað hún gengur.
Framkvæmdastjóri Heilsugæslu
Suðurnesja lét t.d. hafa eftir sér,
að það „ gengi þokkalega að veita
fólki þjónustu“, þó að þar væru
aðeins tveir heilsugæslulæknar,
þar sem áður voru tólf. Þeim átti
reyndar eftir að fækka enn frekar.
Eitthvað mun þó framkvæmda-
stjóranum hafa fundist vanta upp
á þjónustuna, því að samið var við
Heilsugæsluna í Reykjavík um að
gegna Suðurnesjunum ásamt höf-
uðborgarsvæðinu. Þó er vitað að
Heilsugæslan í Reykjavík er stór-
lega vanmönnuð og allir heimilis-
læknar vita, að það er ekki hægt
að stunda heimilislækningar með
þessu móti.
Svo koma helstu frammámenn í
heilbrigðiskerfinu saman á fund
og tala um grósku í heilsugæsl-
unni.
Heilsugæslan, og þá fyrst og
fremst heimilislækningarnar bæði
innan heilsugæslustöðva og utan,
er grunnþjónusta,og því gífurlega
mikilvægt, að vel sé að henni stað-
ið. Staða hennar innan heilbrigðis-
kerfisins er hliðstæð stöðu grunn-
skólans í menntakerfinu. Ef
heilsugæslan hrynur, skekkist allt
heilbrigðiskerfið, og sjást þess
merki í dag. Það er því höfuð-
nauðsyn, nánast forgangsatriði í
heilbrigðismálum, að endurreisa
heimilislæknakerfið og byrja þá á
því að gera sér grein fyrir, hvað
er heimilislæknir, vegna þess að
það virðist hafa skolast til í hug-
um þeirra, sem síst skyldi. Undir-
ritaður ætlar sér ekki þá dul að
koma með tæmandi skilgreiningu
á þessu hugtaki, en hyggst aðeins
minna á þrjú atriði, sem talin hafa
verið grundvallareinkenni góðrar
heimilislæknisþjónustu, en það er,
að hún sé samfelld, heildræn og
aðgengileg.
Með samfelldri læknisþjónustu
er átt við það, að sami læknirinn
annist viðkomandi persónu yfir
lengri tíma, árum eða áratugum
saman og öðlist þannig þekkingu á
sjúklingnum, heilsufari hans og
högum. Til þess að svo megi
verða, þarf hver heimilislæknir að
annast ákveðinn, afmarkaðan hóp
skjólstæðinga.
Þekking á sjúklingnum er
grundvallaratriði í þjónustu heim-
ilislæknisins.
Með heildrænni þjónustu er átt
við það, að heimilislæknirinn komi
að sem flestum vandamálum skjól-
stæðingsins, annaðhvort með því
að leysa þau sjálfur eða með því
að fá hæfan og trúverðugan mann
til að leysa þau. Hann er talinn
geta leyst 80–90% af vandamálum
sjúklingsins, en veitir skjólstæð-
ingnum auk þess handleiðslu
gegnum heilbrigðiskerfið, og það
er ekki þýðingarminnsta hlutverk
hans, og verður því mikilvægara,
sem kerfið verður sérhæfðara og
flóknara.
Með aðgengilegri þjónustu er
átt við það, að skjólstæðingarnir
eigi auðvelt með að nálgast þjón-
ustuna, að það sé t.d. ekki löng bið
eftir viðtali hjá heimilislækni og að
þjónustan sé á viðráðanlegu verði,
helst ókeypis. Það má ekki henda,
að sjúklingur geti ekki leitað til
heimilislæknis vegna fjárskorts.
Ef tryggja á gott aðgengi, má
hver heimilislæknir ekki hafa fleiri
skjólstæðinga á sinni könnu en
hann getur komist yfir að sinna.
Löng bið eftir viðtali er að jafnaði
vegna þess að læknirinn þarf að
sinna of mörgum skjólstæðingum
eða hann hefur tekið að sér of
tímafrek aukastörf. Samkvæmt
samkomulagi heimilislækna og
heilbrigðisráðuneytisins er hæfi-
legt, að hver heimilislæknir sinni
1.500 manns. Það er langt í land,
að því marki sé náð, til þess vant-
ar tugi heimilislækna.
Það vantar kröftuga umræðu
um málefni heilsugæslunnar, eink-
um heimilislækninganna. Ef sú
umræða á að bera árangur, þurfa
neytendurnir að láta heyra kröft-
uglega í sér. Þetta er ekki bara
mál lækna og stjórnmálamanna.
Umræða um þessi mál má ekki
bara fara fram í býrókratískum
skúmaskotum. Þetta varðar allan
almenning, og umræðan verður
því að vera opin. Hér hefur aðeins
verið tæpt á örfáum grundvall-
aratriðum, sem virðast hafa
gleymst.
Samfelld, heild-
ræn og aðgengi-
leg heilsugæsla
Eftir Guðmund Helga Þórðarson
Höfundur er fyrrv. heilsugæslu-
læknir.
FYRIR nokkru hlustaði ég á
ungan mann halda ræðu. Hann
virtist sérfróður um fiskveiðistefnu
ESB og mælskur
vel. Hafi ég skilið
hann rétt taldi hann
það Íslendingum til
framdráttar að
gangast undir þessa
fiskveiðistefnu og
ganga í ESB.
Ekki tókst manninum að sann-
færa mig og margt fannst mér
þarfnast frekari skýringa. Ekki er
ég fær um að gagnrýna þetta er-
indi almennt, til þess skortir mig
minni og þekkingu. Hins vegar
ætla ég að víkja að tveimur atrið-
um, sem ég saknaði að mestu í
ræðunni.
Í fyrsta lagi afgreiddi hann
flökkustofna við Ísland með fáum
orðum og virtist ekkert vandamál
sjá við þá. Þó við fengjum full yfir-
ráð, sem mér finnst ólíklegt, yfir
fiskistofnum, sem halda sig innan
200 sjómílna markanna, þá gildir
annað um þá stofna, sem fara út og
inn úr lögsögunni eða eru beggja
vegna landhelgislínunnar. Ef við
gengjum í ESB gætum við ekki
samið um nýtingu þessara stofna
við nágranna okkar, það myndu
þeir í Brussel gera. Þarna er um
stórt hagsmunamál að ræða, sem
ekki verður framhjá gengið með
neinni sanngirni, því þarna er um
að ræða loðnu, norsk-íslensku síld-
ina, kolmunna og karfa, einnig má
nefna grálúðu og túnfisk. Þar sem
almenningur veit sennilega lítið um
göngur grálúðunnar ætla ég að
nefna að merkingar á henni í ís-
lenskri fiskveiðilögsögu hafa sýnt
að hún gengur talsvert til Norður-
Noregs og eitthvað allt austur í
Barentshaf.
Þá heyrði ég ekki að hann minnt-
ist á að eigin fiskveiðilögsaga hvers
ríkis innan ESB er aðeins 12 sjó-
mílur. Verður það ekki eins hjá
okkur, ef við göngum í bandalagið?
Ég sé engin merki til annars. Þó
aðrar þjóðir hafi ekki veiðireynslu í
íslenskri lögsögu síðustu árin trúi
ég því tæplega að ekki verði ein-
hverjir til þess að sækjast fast eftir
að komast þar inn og ég óttast að
þeim takist það á endanum. Erf-
iðlega hefir öðrum þjóðum gengið
að fá undanþágur á þessu sviði, að
minnsta kosti varanlegar. Portúgal-
ir fengu þannig tímabundna und-
anþágu, sem nú er að renna út, og
endurnýjun ekki líkleg til lang-
frama. Einhvern tímann las ég í
Morgunblaðinu að Möltubúar hefðu
gert mjög góðan samning við ESB
og fengið mest eða allt, sem þeir
fóru fram á. Mér er ókunnugt um
þann samningaferil en niðurstaðan
varð sú, að þeir fengu 12 sjómílna
eigin lögsögu eins og tíðkast hjá
bandalaginu og að auki 13 sjómílur
þar fyrir utan þar sem bátar yfir
vissri stærð mega ekki veiða. Þetta
mun hafa átt að sporna við því að
erlendir bátar veiddu þarna. Ekki
man ég hámarksstærðina á bátum,
sem þarna máttu veiða, en þar sem
fjarlægðin frá Sikiley er aðeins
rúmlega 30 sjómílur þarf varla
stóra báta til að fara þar á milli, ef
áhugi skyldi vera á því. Það er því
fráleitt að þeir hafi fengið 25 sjó-
mílna eigin fiskveiðilögsögu. Vega-
lengdin á milli Reykjavíkur og
Öndverðarness er um það bil 60
sjómílur og ekki hafa Íslendingar
þurft stóra báta til að skreppa hálfa
þá leið.
Í lokin get ég ekki stillt mig um
að minnast á sjálfstæði okkar Ís-
lendinga. Forfeður okkar hafa um
aldaraðir barist fyrir því að við
fengjum sjálfstæði og við erum
varla fyrr búin að fá það en fram
koma menn, sem vilja fórna því. Ég
vil minna á grein Ingvars Gísla-
sonar í Morgunblaðinu 17. júní þar
sem hann bendir á að við verðum í
sömu stöðu nú, ef við göngum í
ESB, og við vorum 1904 en þá vor-
um við með áhrifalítinn ráðherra,
sem heyrði undir erlent vald.
ESB og land-
helgi Íslands
Eftir Aðalstein Sigurðsson
Höfundur er fiskifræðingur.
Í VIÐTALI við mig í Morgun-
blaðinu sl. sunnudag birtist eftirfar-
andi klausa um framtíð flugvallar-
svæðisins í
Reykjavík:
,,Hvað sérðu fyrir
þér varðandi Vatns-
mýrina?“
,,Vatnsmýrin er
augljóslega tækifæri
innan borgarmark-
anna. Skipulagið gerir þó ekki ráð
fyrir að ráðist verði í framkvæmdir á
svæðinu næstu árin en áform eru
uppi um samkeppni um heildar-
skipulag svæðisins á kjörtímabilinu.
Annars held ég að við ættum ekkert
að vera að eyða of miklum tíma í að
þræta um Vatnsmýrina. Satt að segja
hefur mér allt af fundist best ef
ákvarðanir hafa nánast verið teknar
sjálfkrafa. Ef breytingarnar eru
orðnar svo sjálfsagðar að engum
dettur í hug að hreyfa við mótmæl-
um. Flugvallarmálið á örugglega eftir
að leysa sig sjálft innan fáeinna ára.
Ég hef fulla trú á því af því að ég tel
að samgöngur á landi eigi enn eftir að
batna. Fólk utan af landi fer í fram-
haldinu af því að gera ríkari kröfu um
að komast beint úr innanlandsflugi í
utanlandsflug og stór hópur erlendra
ferðamanna á eftir að fagna því að
komast beint frá Keflavík út á land.
Ég held að bæði landsbyggðin og
ferðaþjónustan muni hagnast á því að
boðið væri upp á innanlandsflug beint
frá Keflavík.“
Samgönguráðherra kýs að senda
mér tóninn í Morgunblaðinu með eft-
irfarandi hætti sl. miðvikudag:
,,Það gætir hinsvegar mikils mis-
skilnings hjá borgarstjóra þegar
hann segir að það megi auðveldlega
reka innanlandsflugið frá Keflavík.
Það er mat allra sem nærri innan-
landsfluginu koma um þessar mundir
að innanlandsflug myndi leggjast af
ef Reykjavíkurflugvelli yrði lokað.
Það yrði mikið áfall fyrir ferðaþjón-
ustuna í landinu og þjónustuna við
byggðarlögin sem eru næst (á vænt-
anlega að vera fjærst, innsk. ÞÁ) höf-
uðborginni. Þannig að ég vonast til
þess að borgarstjóri muni átta sig á
þessu þegar hann hefur komið sér
betur fyrir í stólnum.“
Hér er nauðsynlegt að staldra við.
Samgönguráðherra mun ekki takast
að færa þessa umræðu niður á per-
sónulegt plan, þar sem reynsla mín í
núverandi starfi er gerð að umtals-
efni. Þau ummæli samgönguráðherra
tel ég að dæmi sig sjálf.
Í öðru lagi tel ég almenna kurteisi
að vitna rétt í ummæli manna. Ég
sagði ekki í viðtalinu að ,,…það megi
auðveldlega reka innanlandsflugið frá
Keflavík,“ eins og ráðherrann segir.
Eins og lesendur geta séð með því að
bera saman ofangreinda tilvitnaða
texta kom slíkt ekki fram í máli mínu
heldur var ég að lýsa framtíðarsýn
minni í almennum orðum.
Ég tel að samgönguráðherra
mætti gjarnan lesa ágætan leiðara
Morgunblaðsins um þetta mál frá sl.
þriðjudegi og svara síðan efnislega
því sem þar er rakið. Þar kom m.a.
fram að ,,Morgunblaðið hefur í um-
ræðum um flugvallarmálið bent á að
eftir nokkur ár verði allt önnur sjón-
armið uppi í því en verið hefur, m.a.
vegna þróunar í samgöngum á landi
og vaxandi fjölmennis á höfuðborg-
arsvæðinu. Blaðið hefur t.d. bent á að
íbúi á Kjalarnesi, sem tilheyrir óum-
deilanlega höfuðborgarsvæðinu, sé
væntanlega álíka lengi að aka til
Reykjavíkurflugvallar þar sem hann
er nú í Vatnsmýrinni og íbúi í Kópa-
vogi er að aka í Leifsstöð á Keflavík-
urflugvelli.“ Einnig kemur fram í
leiðaranum að ,,Önnur sjónarmið
auka jafnframt líkurnar á að innan-
landsflugið flytjist til Keflavíkur. Þar
má nefna flugöryggismál – atvik á
borð við það, sem varð í fyrrakvöld
(sunnudagskvöld) er erlend flugvél
straukst nánast við húsþökin í Þing-
holtunum…“ Síðar í leiðaranum kem-
ur einnig fram sú skoðun Morgun-
blaðsins ,,…að í Vatnsmýrinni eru
fólgin gífurleg tækifæri; þar liggja
mestu vaxtarmöguleikar miðborgar-
kjarnans.“
Hvað gengur
samgönguráð-
herra til?
Eftir Þórólf Árnason
Höfundur er borgarstjóri.
MARKÚS Örn Antonsson út-
varpsstjóri Ríkisútvarpsins var að
agnúast út í Stöð 2 á síðum Morgun-
blaðsins 2. júlí. Á síð-
ast liðnum sjö árum
er samanlagt rekstr-
artap Ríkisútvarps-
ins undir stjórn
Markúsar Arnar
925.619.792. Markús
Örn virðist því aldrei
hafa haft tilefni til þess að fagna
rekstrarhagnaði. Stjórendur og
starfsfólk Norðurljósa höfðu hins
vegar tilefni til þess þegar ársreikn-
ingur árs 2002 var birtur. Útlitið er
hins vegar ekki alveg jafnbjart hjá
Norðurljósum á þessu ári og því hafa
stjórnendur Norðurljósa orðið að
draga úr kostnaði m.a. með því að
segja upp nokkrum ágætum starfs-
mönnum, sem félaginu og öðrum
starfsmönnum er eftirsjá að. Norður-
ljós hefðu ekki þurft að grípa til
neinna ráðstafana gætu þeir líkt og
Markús Örn sent tapið af rekstrinum
til skattgreiðenda. Þessara sömu
skattgreiðenda sem verða hvort sem
þeim líkar betur eða verr að greiða
lögboðið útvarpsgjald til Ríkisút-
varpsins að viðlögðum missi viðtækja
sinna sé ekki staðið í skilum.
Útvarpsgjaldið færði t.d. hljóð-
varpsrekstri Ríkisútvarpsins Rás 1
og Rás 2 um 722 milljónir króna á
árinu 2002. Þessar 722 milljónir eru
hrein forgjöf á samkeppnisaðila Rás-
ar 1 og Rásar 2 í hljóðvarpsrekstri.
Til samanburðar má geta þess að
heildartekjur allra hljóðvarpsstöðva
Norðurljósa voru liðlega 430 milljónir
af auglýsingum og kostun árið 2002.
Talsmenn Norðurljósa hafa aldrei
beðið um að Ríkisútvarpið verði lagt
niður, selt eða gert að hlutafélagi.
Aldrei hefur verið beðið um að Ríkis-
útvarpinu verði bannað að afla sér
tekna með sölu auglýsinga og/eða
kostun. Hið eina sem Norðurljós hafa
farið fram á er að samkeppnisstaða
frjálsra ljósvakamiðla og Ríkisút-
varpsins verði jöfnuð.
RÚV tapztöð allra
landsmanna
Eftir Sigurð G. Guðjónsson
Höfundur er forstjóri Norðurljósa.