Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.2002, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. OKTÓBER 2002 5
Bandaríkjamenn sem vilja bara henda bombu
á Arafat. Ég er hræddur við að vera lokaður
inni í slíkum þrengslum, en það er ekki þar
með sagt að ég hafi svar við því hvernig á að
reka fyrirtækið Jörð – ég hef ekki hundsvit á
því.
Sú innilokunarkennd sem Sigurður lýsir á
þó ekki einungis við um þjóðernið, hann segist
heldur aldrei hafa fundið sig almennilega í list-
heiminum. „Listheimurinn er auðvitað mjög
fjölbreyttur, í honum er elskulegt fólk og allt
það. Í þessum listheimi eru þó mjög mörg hólf
og þegar maður fer að fara úr einu hólfi í ann-
að þá finnur maður fyrir þessari sterku sam-
kennd, sem ég hef hreinlega ofnæmi fyrir. Þú
veist hvernig þetta er þar sem hinir „góðu“
sem hugsa eins eru saman fyrir innan, og hinir
„vondu“ fyrir utan. Innan hvers hólfs er svo
gerð þessi krafa um tryggð, þótt það sé aldrei
sagt upphátt. Ég verð að viðurkenna að ég hef
meðvitað reynt að forðast þetta.
Þó má vel vera að mjög margir hafi þörf fyr-
ir að vera í einhverjum kreðsum, hvort sem
það er þjóðfélag, listastefna eða Rotaryklúbb-
ur, kannski er það bara til að halda sönsum.
Fólk getur svimað ef það hefur engan strúktúr
sem heldur heimi þeirra saman. Sjálfum finnst
mér heimurinn fyrir utan strúktúrinn
skemmtilegri, ef maður getur labbað í gegnum
þessa veggi hólfanna, eins og þeir væru úr
lofti. Hins vegar líður mér ágætlega við vinnu
mína og er að sjálfsögðu sjálfur inni í listheim-
inum þar.“
Sigurður lýsir því yfir að viðhorf hans til
lífsins og listarinnar séu rómantísk, þótt það
þyki ekki smart. „So be it,“ segir hann bara
brosandi. „Ég sé listina sem ferðalag – ég segi
kannski ekki alveg „andlegt“ ferðalag – heldur
frekar „tilvistarlegt“,“ heldur hann hægt
áfram, hlær og veltir orðinu „spiritúalt“ á
tungunni í staðinn fyrir fyrir „andlegt“, án
þess að finna með því lausn. Kemst brosandi
að þeirri niðurstöðu að sem orð sé það líklega
orðið of mengað.
„En listaverkið sé ég eiginlega sem sönn-
unargagn, eða vitnisburð um það hvar maður
hafi verið staddur í tilvistinni. Svo heldur mað-
ur áfram og listaverkið verður eftir, sem um-
merki eða slóð. Þetta á þó aðeins við um þau
verk sem eru „alvöru“ verk, því mörg verk
okkar listamannanna eru nú ekki listaverk
þótt þau líti út sem slík. Það sama á náttúrlega
við um vinnu í öllum greinum og stéttum. Við
erum samt alltaf að reyna okkur og allir fá út
úr því pínulitið kikk eða hamingju ef þeim
tekst að gera listaverk – stórt eða lítið, meist-
araverk eða ekki meistaraverk – sem titrar og
lifir þannig að fólk finni fyrir því. Slíkur við-
burður er mjög ánetjandi fyrir þann sem býr
verkið til – og einnig fyrir þann sem nýtur
þess.
Ný reynsla, nýr veruleiki, nýtt vit
Ég sækist líka eftir „verugildi“ listaverka,
eða „the being“. Ég sækist meira eftir „veru-
gildinu“ heldur en möguleikum í merkingu
þess, því merkingin er yfirleitt fengin með við-
teknum hugsunarhætti. En „verugildið“,“ –
Sigurður hikar og spyr hvort „verugildi“ sé yf-
irleitt orð, og er við höfum ákveðið að íslenska
sé mál sem hægt er að laga að tjáningu með
nýsmíðum heldur hann áfram; „verugildið er
það sem liggur handan munnlegrar tjáningar.
Ég hef sagt og skrifað að tilfinning sé ná-
kvæmari en rökhugsun. Það hefur verið gagn-
rýnt en sú gagnrýni hefur bara styrkt mína
skoðun, vegna þess að menningarheimar okk-
ar hafa ekki kortlagt skynjunarheiminn að
nokkru leyti. Þótt það hafi verið gert af gúrú-
um í gamla daga og nýaldarfólki í dag er það
ekki það sama og ég er að tala um.“
Ef horft er á textaverkin sem sýnd verða í i8
er þó ljóst að það sem Sigurður er að lýsa á
mikið skylt við „semíótík“ eða táknfræði. Text-
arnir sem hann sýnir þar vísa inn í heim sem
orðin eru einungis kveikja að. Verk á borð við
„Old Stars“ eða Gamlar stjörnur vísa augljós-
lega ekki til mannanna að baki orðanna
McCartney, Lennon, Harrison og Starr. Þau
vísa til þess víðáttumikla heims sem tilheyrði
poppbyltingunni, kynlífsbyltingunni, nýjum
tíðaranda og síðast en ekki síst persónulegri
skörun áhorfandans sjálfs við þennan heim.
Verugildið er því sífelldum breytingum háð,
allt eftir því hver horfir og upplifir.
Sigurður lýsir þessum verkum þannig að
textinn sé til staðar en þar sem orðunum er
hlaðið ofan á hvert annað, verði þau illlæsileg
og nánast eins og kínverskt myndletur. „Þegar
ég var ungur maður bjó ég til listaverk þar
sem ég reyndi að segja eins mikið og ég gat, en
útilokaði um leið möguleikana á því að lesa
það. Það sem ég vísa til er allt til staðar, en það
er boðið upp á að njóta þess með öðrum hætti
heldur en bókstaflega, í gegnum orðskilning-
inn.“
Hann dregur fram bók úr pússi sínu þar
sem myndröð sýnir hann búa til mót af bók-
stöfum úr vatni, sem síðan eru frystir og fluttir
á vinnustofuna þar sem þeir bráðna á gólfinu
og tvístrast með fótsporum fólks og andar-
drætti.
„En ef ég held áfram að tala um ferðalagið,“
segir Sigurður og vísar vitanlega um leið til
áhorfandans sem lendir á sömu slóð og hann
sjálfur og deilir þannig heimi hans, „um þetta
rómantíska ferðalag mitt, þá má segja að mað-
ur geti í raun ekki verið á stað nema kafa djúpt
ofan í hann. Þá á ég ekki við að eina leiðin til að
ferðast svona andlega sé fólgin í því að skapa
listaverkið. Að mínu mati er sama sköpun fólg-
in í því að upplifa verkið. Ég finn engan mun á
listamanni og þeim sem nýtur verks, í mínum
huga eru þeir eins þegar þeir verða fyrir því
sama – á meðan þeir njóta reynslunnar. Annar
hefur aðra félagslega stöðu en hinn af því hann
býr verkið til, en hinn getur haft hvaða stöðu
sem er í samfélaginu.
Til þess að geta notið framsækins verks sem
neytandi, þarf maður þó að hrista af sér
ákveðnar hefðir sem fylgja manni. Það er í
rauninni dálítil hreinsun af því að njóta mynd-
listar auk þess sem það þarfnast hugrekkis.
Listamaðurinn er ekki æðri áhorfandanum,
heldur eru þeir samferða í gegnum verkið og
sjá heiminn svipuðum augum, út frá þeim stað
sem þeir eru staddir á. Verkið er því í mínum
huga ný reynsla, nýr veruleiki, nýtt vit.“
Valið á efniviði gamalt
og viðkvæmt mál
Margir hafa orðið til þess að benda á hvern-
ig viðhorf manna til lista breytast eftir því sem
lengra líður frá tilurð þeirra og skilningur á
forsendum listsköpunarinnar eykst og þær
verða hluti af hefðinni. Sjálfum líður Sigurði
best þegar hann trúir verki í stað þess að skilja
það, enda er það í fullu samræmi við þá skoðun
hans að tilfinning sé nákvæmari en rökhugs-
un. Til að útskýra hvað hann á við bendir hann
á að valið á efniviði sé gamalt og viðkvæmt
mál.
„Í gamla daga þegar hann Van Gogh var að
mála fátæka fólkið, kartöfluæturnar og kloss-
ana sína, þá fólst í því róttæk yfirlýsing gegn
ríkjandi valdakerfi. Allir hinir máluðu fína
fólkið og það sem var fagurt, skilurðu. Van
Gogh fann fegurð í ljótleikanum og braut sér
leið út úr því hólfi sem honum var ætlað, öllum
til mikillar mæðu. En nú er hann auðvitað virt-
ur og elskaður fyrir þetta.
Valdakerfið er ekki síður til staðar í hinum
frjálsa listheimi nútímans – sem er auðvitað
ekkert frjáls. Eitt er talið alveg kolrangt og
óhæft, annað er álitið mjög gott. Valdakerfið
kemur t.d. fram í efnisvali, þótt Ameríkanar
séu auðvitað löngu búnir að brjóta þessar regl-
ur. Þeir komu með Mikka mús inn í listina sem
var mjög fínt, tróðu á listrænum heilagleika og
beittu afhelgun. Það sem ég er að gera í listum
er því ekkert nýtt í þeim skilningi,“ segir Sig-
urður hógvær.
Talinu víkur aftur að konfektinu sem hann
er með í farteskinu hingað heim að þessu sinni.
„Konfektmolarnir mínir eru gerðir alveg eins
og molarnir sem konfektgerðarfólkið býr til,“
segir hann. „Ég stældi þá. Forsaga þeirra er
sú að ég var staddur fyrir utan heimili mitt í
Amsterdam fyrir einu og hálfu ári og var í
krísu með myndlistina. Í nágrenninu er kon-
fektbúð og þegar ég gekk framhjá búðar-
glugganum fór ég að horfa á molana og hugs-
aði með mér að þessum hæðum gæti ég aldrei
náð sem listamaður. Þessum fullkomnu form-
um og þeirri yndislegu nautn sem fólgin er í
hverju einstöku formi. Daginn eftir hugsaði ég
svo mikið um molana að ég fór og keypti fullt
af þeim, hélt svo áfram að kaupa konfekt í öll-
um löndum sem ég ferðaðist til. Ég ímyndaði
mér molana sem skúlptúra eftir sjálfan mig og
svo bjó ég þá til í Kína, bæði stóra og litla.
Einn af hverri tegund.
Ég get þó ekki staldrað endalaust við í kon-
fektinu,“ heldur hann áfram. „Ég er ekki lista-
maður af því tagi sem finnur eitthvað upp og
er svo í því það sem eftir er. Maður þarf að
vera ákveðin manngerð til að þess, en ég er
ekki sú manngerð. Samt hefur þetta ekkert
með það að gera að ég sé uppáhaldsmann-
gerðin mín. En ég nærist aldrei á minni eigin
list, nema bara líkamlega að því leyti að ég sel
hana og kaupi mér mat. Mér finnst maður
þurfa að fara inn í skóginn til að ná sér í efnivið
á bálið, maður getur ekki tekið reykinn af bál-
inu og notað hann sem efnivið.“
Það er augljóst að Sigurður hefur engan
áhuga á að vera í því lífseiga hlutverki sem
listamaður, að tærast upp og þjást fyrir sköp-
un sína. „Mér finnst þvert á móti að sköpunin
eigi að spretta úr gleði,“ segir hann. „Listin
getur verið sorgleg og melódísk og allt það, en
hún er fólgin í lífi og verður ekki til nema fyrir
tilstilli þess sem langar til að lifa. Listin er
staðfesting á lífi sem annað lifandi fólk getur
fílað. Svo eru auðvitað einhverjir sem eru
löngu búnir að upplifa það líf og finnst lista-
verkið sem mætir þeim bara gömul lumma, en
það er allt í lagi. Það fólk er þá bara statt á
öðrum stað í tilvistinni,“ segir Sigurður hlæj-
andi.
Með allan farangurinn
innra með sér
Hann segir dvöl sína í Kína hafa haft góð
áhrif á sig. „Það er mjög gott að vera í um-
hverfi þar sem maður getur ekki notað menn-
ingarlegt umhverfi og reynslu til að styðjast
við. Maður verður að vera með allan farang-
urinn innra með sér til að geta verið til og rétt-
lætt sjálfan sig af því allt í kringum mann er
svo framandi. Þegar ég var ungur strákur hélt
ég að samfélögin myndu þróa meira með sér
hæfnina til að skiptast á skoðunum á tilfinn-
ingasviðinu, án þess að nota bara skýringar á
fyrirbrigðum. Að öll upplifun yrði líkari því
sem maður finnur fyrir í tónlist. Mér finnst
umfjöllun í nútímasamfélagi á borð við okkar
sniðganga þá stóru eiginleika sem búa innra
með okkur. Við viljum skilja hlutina eftir við-
teknum leiðum í stað þess að njóta þeirra. Ég
hélt líka að trúarbrögðin myndu hverfa og í
staðinn kæmi iðkun á hinni frómu list,“ segir
Sigurður og brosir.
Hann viðurkennir þó að listir í dag þjóni að
einhverju leyti því hlutverki sem hann gerði
sér vonir um. „Nema að því leyti að við lista-
mennirnir erum ekki í predikunarhlutverkinu,
sem betur fer. „No nonsense“ eða „ekkert-
kjaftæði-stefnan“ sem vestræn samfélög hafa
fylgt er þó mjög ónákvæm og þjónar ekki líf-
inu sem skyldi. Mér finnst athyglisvert að fólk
sem eignast peninga erlendis sekkur sér oft á
kaf í listir og verður skapandi með þeim hætti.
Þetta er mjög göfugt, því þeir sem gera þetta
öðlast þannig þekkingu sem gefur lífi þeirra
gildi. Þegar ríkur maður er búinn að kaupa sér
fjórða sportbílinn þá kemur að því að hann vill
njóta þess sem er á andlega sviðinu – læra um
það sem felst í listinni. En því miður er mjög
lítið um svona hugsun hér á Íslandi, þó tölu-
vert sé til af efnuðu fólki. Ég tek eftir því að
hámenntað fólk í opinberum stöðum aðhyllist
myndlist sem er „kitsch“ og á lágu plani. Koll-
egar þeirra í útlöndum leita sér ráða og þekk-
ingar á þessu sviði á sama hátt og ef þeir ætla
að læra á verðbréfamarkaðinn. Hér sér maður
gjafir sem gefnar eru þjóðhöfðingjum og
myndir á veggjum heima hjá stjórnmálamönn-
um sem eru á lágu plani, án þess að nokkur
roðni yfir því. Fólk hér hefur greiðan aðgang
að upplýsingum sem það nýtir sér ekki, þótt
möguleikarnir til að finna eitthvað sem er gott
og manni líkar séu ótæmandi. Íslenska alþýð-
an var þó alltaf með myndlist upp á vegg hjá
sér í gamla daga, þegar alþýðan erlendis var
bara með almanak, þess vegna finnst mér
þessi þróun svo öfugsnúin.“
Tíminn er hlaupinn frá okkur Sigurði. Þótt
það sjáist ekki á rólegu fasi hans, hefur hann
mörgum hnöppum að hneppa nú sem endra-
nær; talsetningu á mynd, uppsetningu í gall-
eríi auk funda með vinum og vandamönnum.
Rifrildi hans við formin er sem betur fer ekki
enn til lykta leitt.
fbi@mbl.is
Sigurður stóð fyrir framan glugga á konfektbúð og hugsaði með sér að
þessum hæðum gæti hann aldrei náð sem listamaður.
Textaverkið „Old Stars“ eða „Gamlar stjörnur“, þar sem vísað er til víð-
áttu þess heims er býr að baki orðanna.