Pressan - 01.10.1992, Blaðsíða 28

28
FIMMTUDAGUR PRESSAN 1. OKTÓBER 1992
Manneshjan
er manneshja
— hvernig sem hún er á litinn
Umræðan um kynþáttafor-
dóma á íslandi hefur ekki verið
viðurkennd sem slík, enda er
landinn sjaldnast tilbúinn að
gangast við ásökunum af því tagi.
En nú bregður svo við að fólk
þykist merkja fordóma í fjölmiðl-
um og ekki aðeins þar heldur
einnig á Alþingi fslendinga þegar
ffamtíð íslands í Evrópu er rædd.
Ritstjórar Foreign Living, þau
Systa og Robert Mellk, hafa kom-
ið sér fyrir á homi Klapparstígs og
Flverfisgötu þar sem læknastof-
umar voru í gamla daga. Þau em í
djúpum samræðum þegar blaða-
mann ber að garði og ekki laust
við að Róbert sé brúnaþungur.
Það er greinilega um margt skraf-
að og margar flækjur bíða lausn-
ar. En Systa er til í að skreppa yfir
á Café List, fá sér bolla af uppá-
haldsteinu sínu og spjalla um ís-
lenska kynþáttafordóma.
„Maður má ekki vera öðmvísi á
íslandi," segir Systa þegar við
reynum að greina hugtakið „ís-
lenskir kynþáttafordómar", „og
maður má alls ekki tala öðruvísi.
Sigríður
Þorsteinsdóttir,
Systa eins og hún er
alltafkölluð,
er annar ritstjóra
Foreign Living
sem er málgagn
útlendinga búsettra
hér á landi. Hér
ræðir Systa um
kynþáttafordóma
á fslandi.
Ég á litla sjö ára stelpu sem hefúr
búið erlendis ffá því hún var ung-
bam, eða þar til við fluttum heim
fyrir skemmstu. f fyrsta skipti er
hún nú landlaus — útlendingur í
sínu eigin föðurlandi."
Systa hefur undanfarin sex ár
dvalið erlendis, í rúm þrjú ár í Sví-
þjóð og rúm tvö ár í Bandaríkjun-
um. „Það var mjög viðurkennt að
vera íslendingur þar sem hún átti
heima áður. Þó að ég hafi alltaf
talað íslensku við hana þá talar
hún hana ekki sjálf, var í raun
ótalandi þegar við komum og í
dag er langt frá því að hún tali
hana lýtalausa. Það er hnýtt alveg
óskaplega mikið í hana. Hún er
nefnilega öðravísi.“
En skyldi þetta ekki alltaf vera
svona með krakka, spyr ég, því
börn eru yfirleitt óvægin og ein-
hverjir verða alltaf undir? „Ja, hún
er náttúrlega búin að vera útlend-
ingur í tveimur löndum og varð
ekki fýrir aðkasti þar. Síðan heyri
ég margar sögur um fslendinga af
erlendum uppruna og allt það
sem þeir ganga í gegnum hér á
landi. Ég tala nú ekki um efþessir
unglingar era af öðram trúarsam-
félögum, það er hreint ekki snið-
ugt.“
Hún er svo(oo) amerísk
„Svíar snobba fyrir íslending-
um og hálfþartinn dá þá, og ekki
er það nú verra í Ameríku, — svo
framandi og ofboðslega spenn-
andi. Þegar dóttir mín kemur
hingað til lands notar hún þá fé-
lagslegu hegðun sem hún þekkir
en þá passar það ekki. Hún er allt
of opin. Allt of hress. „Hún er
svo(oo) amerísk," er sagt við mig,
„getur þú ekki alið hana upp?“ Þó
fæ ég tvöföld skilaboð, því í bland
þykir það „sætt“ að vera eins blátt
áfram og hún er, en um leið of
mikið af því góða.“
Við reynum að flokka útlend-
inga eftir gæðum, eins og landinn
fer að því. Systa segir að Skand-
inavar falli mjög slétt og fellt inn í
samfélagið þó að hún viti, af eigin
reynslu, að margt sé ólíkt með
samfélögum okkar. „Þeir era samt
svo „líkir“ okkur, eru „OK“ eins
og íslendingar segja. En um leið
og þú hefur deklaa útlit, hár og
augu, að maður tali nú ekki um
þegar þú ferð að vera virkilega
öðravísi, þá stigversnar ástandið.
Þetta er fólkið sem kemur frá
„hinum svæðunum“. Og jafnvel
þó að það tali og skrifi íslensku þá
gengur því ekki vel að fá vinnu við
sitt hæfi. Það hefur ekki verið
mikið atvinnuleysi undanfarin ár,
þannig að ekki er því um að
kenna. Ég er að tala um fólk með
umtalsverða menntun.“
V anmáttur íslendinga og
komplexar
„Það sem mér þykir skelfilegast
PRESSAN/JIM SMART
Kynþáttafordómarnir eru undiralda sem fslendingar hafa komist upp með að trúa að sé ekki til.
er að við íslendingar skulum ekki
bera gæfú til að nota menntun ís-
lendinga sem era af erlendu bergi
brotnir. Ég held að þetta sé ein-
hver vanmáttur, komplexar sem
tengjast því að við höldum að við
séum best. Við erum einfaldlega
alls ekki best, til dæmis hvað varð-
ar að veita bömum okkar skamm-
lausa menntun. Ég verð ægilega
heit þegar ég hugsa um þetta, ein-
faldlega af því að ég á bam sem er
útlendingur á íslandi og fær ekki
íslenskukennslu við sitt hæfi.
Mér er nær að halda að til þess
sé ætlast að hún fæðist með gen
sem gera henni kleift að læra mál-
ið og tala lýtalaust, þótt það sé
hennar þriðja mál. Mér skilst að
það séu yfir 200 börn á Stór-
Reykjavíkursvæðinu í hennar
sporum. Þetta eru bæði flótta-
mannabörn og börn sem hingað
koma eftir áralanga dvöl erlendis.
5,3 milljónum hefúr verið veitt úr
Rfkissjóði til þessara hluta, en það
er eins og dropi í hafi. Fyrir þá
fjármuni er hægt að hafa eina
konu í hálfu starfi í tvo eða þrjá
mánuði til að fara f skólana, sam-
ræma og finna hvað er til ráða.“
Þó að Systu sé mikið niðri fyrir
er stutt í hláturinn og brosið, sem
er með því breiðara sem ég hef
séð. Gleraugun fara vel við þetta
bros. Það er Spánverji sem tekur
hjá okkur pöntunina þar sem við
sitjum úti í horni og dásömum
kaffihúsið. Hann kemur að vörmu
spori með pina colada-te og kaffi-
bolla.
Við ræðum um stefnu Rauða
krossins í málefnum flóttamanna,
af hverju- hér sé ekki „China
Town“ eins og í flestum stórborg-
um heims og hvernig tilfinning
það væri að þurfa að skipta um
nafti ef við settumst að í fjarlægu
landi. Brosum út í annað þegar
við geram okkur upp kínversk
nöfti. Síðan tölum við um Evrópu.
íslendingar yndislega for-
dnmnfiitllr
„Ég held að fslendingar séu al-
veg dásamlega illa í staldc búnir að
ganga inn í breytta og opnari Evr-
ópu,“ segir Systa. „Það vantar svo
mörg grundvallaratriði. Við erum
svo yndislega fordómafúll á allt
sem er öðravísi, sama hvort það
er litur, menning, framkoma eða
ég veit ekki hvað, og samt þessi
tvískinnungur — „útlent er best“!
Mér þykir skelfilegt að á Al-
þingi fslendinga skuli uppruni
fólks og litarháttur vera notaður
sem hræðsluáróður gegn EES. Ég
held að það sé hægt að finna
miklu haldbetri rök, ef vantar rök
gegn EES, en uppruna fólks. Þá
sýna allar staðreyndir ffá Skand-
inavíu og Evrópubandalagsríkj-
unum að hræðsla við innflutning
fólks í stórum hópum er ekki á
rökum reist.“ Er Systa að hugsa
um ræðu Hjörleifs Guttormsson-
ar? Hún neitar hvorki né játar.
„Það er ekki liturinn sem skipt-
ir máli heldur allt annað. Þess
vegna þykir mér það skelfilegt
þegar fóík afvegaleiðist vegna lit-
arháttar annars fólks. Litaður
maður getur haft miklu meira til
að bera en ég, svo maður tali ekki
um manngildi. Ég held ég vildi
ffekar að dóttir mín giffist heiðar-
legum svertingja en íslpnskum
drallusokki.“
„Vinurí' eða „boy“
Umræðurnar berast að fjöl-
miðlum og þá sér í lagi nýlegri
ffétt á annarri sjónvarpsstöðinni
þar sem útlendingur var tekinn
heldur hastarlega á beinið og hafa
margir nefnt kynþáttafordóma í
því sambandi. „Ég held að það séu
ekki öll kurl komin til grafar í
þessu máli,“ segir Systa, „og þetta
er allt svolítið krubbulegt. Auð-
mýkingm var algjör fyrir útlend-
inginn. Fréttamaðurinn hefði al-
veg eins getað sagt „boy“ eins og
„vinur“, rétt eins og plantekra-
herramir sögðu fyrirþrælastríð.
Mér leið flla yfir því að vera ís-
lendingur þegar ég horfði á ffétt-
ina. Ég skammaðist mín fyrir að
vera af sama kynþætti og þessi
fféttamaður, sem braut ekki bara
mannréttindi heldur flest þau at-
riði stjórnarskrárinnar sem mér
eru hjartfólgin, eins og það að
enginn sé sekur fyrr en sekt hans
er sönnuð fyrir rétti. Mér finnst
ekkert gaman að vera tengd stétt
manna sem fara ekki betur með
siðareglur sínar en raun bar vitni.
Ef einn fjölmiðlamaður getur gert
svona, hver er þá vissan fyrir því
að öll stéttin fái ekki óorð á sig, og
ég part af slettunni líka?“
Undiralda kyndþúttafordóma
Það er að nálgast hádegi og
borðin í kringum okkur era óðum
að fyllast. Það lætur hátt í kaffivél-
inni fyrir innan afgreiðsluborðið
og blandast skvaldri gestanna.
Systa hækkar róminn. Við veltum
fyrir okkur hvort fslendingar eigi í
framtíðinni eftir að beita hnefan-
um gegn útlendingum. Systa er
sannfærð um að það sé aðeins
spuming um tíma, nema við ger-
um reglulegt átak í fræðslu og
vinnum gegn fordómunum.
„Byrjunin er jú að viðurkenna að
þeir era til. í öðrum þjóðfélögum
er algengt að fólk noti hnefann og
beiji á þeim sem era öðravísi. fs-
lendingar hafa hingað til notað
orðin sem vopn fremur en sverð-
ið, en auðvitað getur það breyst.
Ég held við verðum að gera
okkur grein fyrir því að það eru
jaftimiklir kynþáttafordómar hér
á landi og annars staðar í álfúnni.
Þeir era bara ekki eins opinberir
ennþá. Fordómarnir eru undir-
alda sem íslendmgar hafa komist
upp með að trúa að sé ekki tfl. f
stjómarskránni er bannað að mis-
muna fólki vegna þjóðemis, kyn-
þáttar og trúarbragða. Það er því
miður gert en á óskaplega penan
hátt. Það er svo bölvað. Eúm góð-
an veðurdag gerist það hjá okkur,
eins og annars staðar, að ofbeldi
rís úr undiröldunni.“
Við höldum áfram að ræða
málefrii útlendinga; menningar-
áföll, samskiptaerfiðleika þeirra
við kerfið, makann, vinina og
tengdó. Vandamálin virðast enda-
laus, en Systa trúir að inn á milli
séu jákvæðir hlutir sem við eigum
að nýta okkur og þrífast á. „Við
verðum að læra hvert af öðru,
læra að nýta ólíka menningu og fá
það besta hvert frá öðra.“
Systa er orðin sein. Robert
Mellk er mættur tfl að minna hana
á að hún sé orðin sein. Hún er
greinflega samstæð ritstjórnin á
Foreign Living, hugsa ég þegar ég
horfi á eftir þeim út um dymar á
Café List.____________________
Anna H. HamaT