Tíminn Sunnudagsblað - 15.08.1965, Blaðsíða 20

ÓLAFUR ÞORVALDSSON:
jr
Ohugnanlegaokoma
Þegar ég legg í, eftir allþunga
umhugsun, að færa þessar minning-
ar á blöð — minningar, sem að
flestu eru elns ljósar fyrir mér eftir
sextíu og sex ár eins og þá þær
gerðust, þá er mér um og ó, hvort
ég á með þeim að rjúfa þá leynd
og algeru þögn, sem yfir þeim hefur
hvílt þessi mörgu, liðnu ár. Og ég
er kominn að þeirri niðurstöðu, að
þótt frásögn þessi hafi lítið eða ekk-
ert gildi, þá geti hún úr þvi, sem
komið er, ekki skaðað neinn, nema
þá heizt sjálfan mig, en fyrir því
er ég ekkert hörundssár.
Það eru mörg blindsker I lífi ein-
staklingsins, sem örlar á í straumi
tímans og áranna, sem stundum
flæðir alveg yfir, en stundum brýtur
á. Þess vegna eigum við svo oft erf-
itt með að átta okkur til fulls á
ýmsu, sem er löngu liðið, og er þá
venjan að kenna um meðfæddu minn
isleysi, jafnvei nokkru, sem nú er
nefnt kölkun.
Þó mun i huga flestra, þrátt fyrir
nefnda galla, standa upp úr straumi
áranna eitt og eitt atvik löngu lifað,
sem hinn iðandi straumur hefur aldr-
ei fengið fært i haf, og minna þar
með á sig, sé litið til baka.
Frá einu þessara hugarskerja mun
ég nú segja, en það hef ég aldrei
áður gert, hvorki I ræðu né riti.
Það skal þó tekið fram, að fyrstu
tuttugu árin eftir atburðinn var ég
þó ekki að öllu einn um þetta mál,
og kemur siðar fram, á hvern hátt
annar aðili var við málið riðinn og
hve mikið — eða lítið réttar sagt.
Þau tuttugu ár, sem umrædd mann
eskja lifði eftir atburðinn, var ég
alveg öruggur um þagmælsku henn-
ar, jafnvel öruggari heldur en um
sjálfan mig. Kem ég þá að efninu.
Það var síðari hluta aprílmánaðar
árið 1898, að atburður sá gerðist,
sem drepið var á að^ framan, en
sagt verður hér frá. Ég var þá 13
ára. Heimilisfólkið var: Móðir mín,
sem búið hafði ekkja nokkur ár,
systir mín, yngri en ég, systursonur
okkar tveggja ára, tveir vinnumenn,
sem báðir voru þá við sjó að róðr-
um, vinnukona og ég.
Vetur þessi hafði verið frekar væg-
ur viðskiptis á Suðurlandi miðað við
ýmsa aðra undangengna. Um síðara
hluta þessa vetrar seglr Þorvaldur
Thoroddsen i bók sinni, „Árferði á
Islandi í þúsund ár:“ „Á Suðurlandi
kom batl á einmánuði og gerði hlák-
ur, var tíð allgóð og komu upp hag-
ar. f maímánuði viðraði víða vel.“
Á mínum heimaslóðum var því, að
þeirra tíma hætti, búið að sleppa
rosknu fé af húsi, — hætt að smala
daglega, þegar atburður sá gerðist,
sem hér verður sagt frá. Það fé, sem
kom sjálfkrafa heim að kvöldi, var
látið inn og eitthvað gefið. í fulla
viku hafði engin kind komið að húsi.
Eftir að stöðugt var hætt að hýsa,
voru hurðir teknar frá dyrum og
þeim skotið inn. Fé gat því gengið
inn, ef heim kom eftir háttatíma.
Dag einn seint 1 april kólnaði
nokkuð veður — varð norðanstrekk-
ingur og kuldanæðingur þegar leið
að kvöldi.
Móðir mín, sem venjulega fór síð
ust í háttinn, hafði verið lasin þenn-
an dag og gekk því óvenjulega
snemma til náða, svo og yngri börn-
in. Þegar fara átti í fjósið til mjalta,
var því enginn á ferli nema ég og
vinnukonan. Þegar við vorum á leið
i fjósið, sá ég hvar nokkrar kindur
lestuðu sig ofan suðuröxl fjallsins
heim á leið, venjulega vetrargötu
fjárins í haga og úr.
Efst í norðausturjaðri túnsins stóðu
tvö fjárhús, þó með nokkru milli-
bili. Eg sagði stúlkunni, að ég ætlaði
að aðgæta þessar kindur nánar, taka
svo til hey og gefa þeim. Ég gekk
svo til húss þess, er liærra stóð. Dyr
þessa húss blöstu ekki við bænum.
Þegar að húsinu kom, var hurð fyr-
ir dyrum, í lokum utan frá. Þessa
átti ég ekki von og kom kynlega
fyrir, að svona skyldi vera. Ég tók
hurð frá stöfum og leit inn. Þá kom
í ljós, þótt í móðu væri, óhugnan-
leg sjón. sem ég hef ekki gleymt
og mun aldrei gleyma. Húsið virtist
fullt af bláleitri móðu, blandinni
mjög sterkri lykt. Móða þessi leitaði
fram í dyrnar og aftraði mér nokkur
augnablik inngöngu í húsið. Loks
tók ég að grilla í örsmáa díla sem
ljósagnir eða glóðarmola. Þegar ég
svo áræddi inn í húsið, rak ég mig
á hörmulega sjón. Víðs vegar um
gólfið lágu yfir tuttugu fullorðnar
kindur, þar af fjórir sauðir, hitt ær
á ýmsum aldri. Dílar þeir, sem ég
hafði séð gegnum hina óhugnanlegu,
bláleitu móðu, sem fyllti húsið, voru
vitanlega augu kindanna. Fæstar
höfðu ærnar nokkra tilburði til að
standa á fætur, þótt ég hlypi milli
þeirra. Sauðirnir höfðu sig upp og
róluðu út, eftir að ég hafði vísað
þeim til dyra. Nokkrum ánna kom
ég á fætur og gat stutt þær út og
fram í brekkuna framan við húsið,
en flestar varð ég að taka í fangið
og fann þá átakanlega til, hve faðm-
ur minn var umfangslítill. Fyrir full-
þroska karlmann hefði þetta ekki
verið neitt afrek, en fyrir þrettán
ára, seinþroska ungling var það of-
raun, þótt leyst væri. Líklegt er, að
þetta hafi orðið mér léttara fyrir
það, að allar héldu ærnar höfði og
fóru nokkuð að brölta, meðan ég var
að lyfta þeim frá gólfinu.
Engin ær hafði látið lambi í hús-
inu og gerði ekki heldur síðar. En
fæstar þeirra höfðu átt meira en mán-
uð til burðar, og því meiri vandi með
að fara. Máttleysi og deyfð, sem þjak-
aði ærnar, mun að mestu hafa staf-
að af hungri, þorsta og slæmu lofti,
en ekki af megurð, því að allar voru
þær í góðum holdum, miðað við árs-
tíma. Þetta kom gleggst í ljós við
burð ánna. Þær fæddu allar á réttum
tíma fullburða, frísk lömb, sem þær
komu vel frarn. Allt hefði þetta farið
á annan veg og verri, ef ærnar hefðu
verið illa fram gengnar.
Þegar ég var búin að koma síðustu
ánum út, þá fannst mér sú þrekraun
hafa gert mig að fullorðnum manni.
Hvað sem um það er, þá hefur mér
ávallt fundizt síðan, að það, sem ég
þar á eftir gerði kindunum til líkn-
ar og hressingar, bendi heklur til, að
í hugarheimi mínum hafi einhver
breyting orðið, þótt ólíklegt sýnist.
En úr þessu fæst aldrei skorið.
Þessu næst hentist ég heim í fjós,
þreif þar fötu, sem búið var að
mjólka í, greip einnig litla tréskál, og
bað stúlkuna að fara ekki úr fjósinu
fyrr en ég kæmi aftur — ég myndi
ekki verða lengi burtu. Meira fékk
stúlkan ekki að vita. Ég fór með
mjólk í skálinni til flestra ánna, sem
allar drukku nokkuð, en flestar lítið.
Þær virtust hafa meiri áhuga á
grænu túnnálinni, þótt smávaxin
væri.
Að brynningunni lokinni skilaði ég
leifum mjólkurinnar, sem engin
snoppa hafði snert, og bað stúlkuna
segja það, sem henni sýndist, án þess
að láta hins rétta gefið, ef síðar sæ-
ist borð á trogum. Til þessarar nauð-
varnar þurfti aldrei að taka.
Næst fór ég út í heygarð, leysti
grænt og gott 'mýrarhey í laup, fór
með það til ánna og lét væna tuggu
hjá hverri kind, og tóku allar vel í.
Eftir þetta fannst mér ég ekki
geta meira gert, fór í bæinn, borð-
aði og háttaði. Næsta morgun var
ég tímanlega á fótum, og fylgdu mér
úr bænum sýstkinin von og ótti, og
varð vonin sigursælli þennan morg-
uii. Kindurnar horfnar allar úr heinia
brekkunni, beittu sér víðs vegar um
tún og mýri og báru sig hið bezta.
Næstu kvöldin gaf ég ánum töðu svo
740
T t M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ