Tíminn Sunnudagsblað - 27.08.1967, Page 9
hóli og Víðimýrarseli og FrLðjóns
jónssonar á Sílalæk og Sandi gerðu
úr börnum þeim, er við þau ólust,
er alþjóð kunnugt. En mikið má
það vera, ef jafnokar þeirra
Stephans G. Stephanssonar og
Sandsbræðra verða margir i upp-
vaxandi kynslóð allra helzt með
ámóta tilkostnaði umfram ungl
ingsverk.
En ef friður til sjálfsmenntun
ar rýrnar og alvörugefni gengur
úr sér, þá má ekki minna koma
til úrbóta en aukin skilyrði til þess
að nota þá stundina, sem þó kann
að vera óeydd, þegar búið er að
ljúka af samlífinu á félagsheimili
sveitarfélagsins við jafnoka
sína og aðra sér verri. Þá
þurfa efnilegir unglingar og þeir
af rosknum mönnum, sem haldið
iafa næmi og fróðleiksfýsn, að geta
átt betri bókakost en Stehpan G.
•tephansson hafði, þegar hann varð
að hlaupa margar bæjarleiðir til
þess að útvega sér lánsbók. Steph-
an G. var ekki einn um bókaskort,
Jafnvel sá hinn skriftlærði handrita
krotari, sem vísa kunni á Gauks
sögu Trandilssonar en gat ekki
veitt sér hana sjálfur til lestrar
eða endurritunar, hefði gjarnan
mátt eiga sér fleiri úrræð’ tii
fróðleiksauka.
Úr þessum skorti hafa margir
reynt að bæta og flestir eins og
handritaskrifarinn með því að
flytja almenningi annarra manna
rit, og hversu margt, jafnvel
af skáldritum, er eftir skráðan
höfund?
Mun ekki hitt réttara, að fjöldi
þeirra sé eins konar þýðingar sama
efnis, frá tugum bóka fengið og
í hverri hinna síðartöldu meira
að segja samantindar hugsanir og
orðalag eða lærdómar annarra
enn fleiri og eldri?
Sumir hafa auk heldur þýtt brag
arhættina eina, eins og talið er
að Egill Skallagrímsson hafi gert,
þegar hann flutti inn runhenduna,
ef það er þá satt, að hún sé þannig
hingað komin. Aðrir hafa snarað
erlendum ljóðum í óbundið mál
(þýtt orðin, en ekki framsetningar
háttinn). Þeir þriðju hafa eins og
María kosið sér hið góða, þ.e. auð-
velda, hlutskiptið, og þýtt óbundið
jnál í lausa ræðu áfram, en þýtt
þó. Þá hafa ljóð, þótt þýdd væru í
Ijóð áfram, stundum fengið að
halda frumbrögum sínum, en aðra
tíma orðið að íklæðast flíkum með
öðru sniði, hafi þýðanda þátt ann-
MatHiías Jochumsson er f tölu snjöfl-
ustu Ijóðaþýðenda á íslenzka tungu.
Hann þýddi einkum leikrit i Ijóðum og
að auki fjölmörg Ijóð og kvæðabálka,
þar á meðal Friðþjófssögu Tegnérs,
sem margir telja beztu þýðingu hans.
ar háttur tiltækilegri en frumbrag-
urinn eða falla betur að eðli þess
tungumáls, ei nú skyldi bera þau
fram á. Þann hátt hafði t.d séra
Jón Þorláksson á Bægisá á verk
u-m sínum, þegar hann orti ri’
Miitons og Klopstocks upp undir
Edduháttum.
Ailt er þetta framantalda þýð-
ingar, og allt hefur það stórum auk
ið úrkosti íslenzkrar hugsun-
ar, fjölgað leiðum og lagfært.
Og allt ber það að þakka og það
engu síður, þótt annað þyki með
rétti hærra verði gjaldandi: Það
sem nýtt er og frumlegt, svo sem
nýyrki og uppgötvanir glöggra
manna og frjórra, og er þó mjórra
á milli stundum en talið er. Kvæða
bálkur Stephans G. Á ferð og flugi
er sannarlega frumort ljóðmæli,
en á þó það sameiginlegt með
þýðingum að segja séða atburði
og heyrða eða ímyndaða á öðru
tungumáli en áður hafði reynt sig
við sumt af því, sem þar ber á
góma. Sléttan rnikla og æviraun
Ragnheiðar litlu var hvorttveggja
að nokkru óunnið land íslenzku
tungutaki, þangað til „óslygna skol
uga“ fljótið birtist í íslenzkri bók
og sléttunni þeirri, er „öll var sem
endalaust borð“ var „ögn hallað
rönd.“
Enginn veit nú, hvort nokkuð
eða þá hve mikið af dæmum og
líkingum kvæðabálksins hefur bor
ið í tal á ensku eða íslenzku, áður
en hann var kerfaður í bragliði,
stuðlum studdur, rími bundinn
og skráður, en hitt er víst, að
skáldmæltum manni er löngum
engin öræfaleið á milli séðra at-
burða eða heyrðra ellegar lesinna
og ljóðs um efnið. Margt svokall
aðra frumortra skáldrita er því
ekki fremur einkaeign og frum-
smíð en beinar þýðingar. Munur
sá, sem á-þessu tvennu er, er ef
til vill mestur sá, að þýðandinn
veit, hvaðan honum er komið efni
og niðurskipun, auk þess, sem það
er úr einum stað tekið, en svokall-
aður höfundur getur verið vand-
lega saklaus af að vita annað ?n
hann fari með sitt eigið, þótt allt
hafi verið í hann tuggið.
Ef meta skal þýðingu, er það
fyrsta aðgæzluefnið, hvort það
verk veitir lesandanum nokkurt
lífsgildi. Það er þá góð þýðing,
sem gerir elsandann glaðari eða
viðkvæmari, betri eða styrkari, vitr
ari eða siðferðilega heilli mann en
hann áður var. Hjá því er litils-
virði, hvort haldið er bragarhátt-
um og orðavali frumhöfundar, þótt
um tæknilegar fyrirsagnir og véla-
lýsingar sé hið niesta nauðsynja-
mál að sleppa engu, og þótt það
sé rétt og skylt að fara svo vel
með verk annars manns sem geta
leyfir, hvers eðlis, sem það verk
kann að vera
En hvað skal þá segja um gall-
aðar þýðingar, erlend ljóð, sem
afklæðzt hafa orðfegurð sinni og
ef til vill glatað bergmáli því, er
þau vöktu í hugarheimum manna,
sem. kunnu frummál og þekktu
lífshætti þá. er þau beint eða ó-
beint vísuðu til?
Dettur engum i hug þýðing Árna
stiftprófasts Helgasonar, ef kastað
er köpuryrðum að göllum þýðing-
um? Jónasi Hallgrímssyni ofbauð
þýðing Árna, en hverju hefir hún
valdið? Afleiðing hennar er bvæði
Jónasar, Móðurást, efnislega sama
kvæðið, en kynni að þykja borga
bæði pappír og fyrihöfn við þau
öll þrjú: frumkvæðið, þýð-
ingu Arna og enduryrkingu Jón-
asar.
Ef gengið er út fpá þvi, að þat
hafi smekldítið Jsvæoi og illa eða
miðlungu vel þytt orðið að lista-
verki og mannbætandi kenndavaka
þá mætti enn spyrja, hvort algeng
TÍMINN — SUNNUDAGSBLAÐ
729