Íslendingaþættir Tímans - 15.05.1968, Blaðsíða 20

MINNING
EINAR ÁRNASON
Einar Árnason var fæddur á
Finnsstöðum í Ljósavatnshreppi 1.
október 1878, dáinn á Akureyri
31. janúar 1968. Hann skorti þvf
átta mánuði í nírætt.
Einar var af þingeysfcum bænda
ættum. Faðir hans, Árni Kristjáns-
son, fluttist með föður sinum,
Kristjáni Kristján-ssyni, frá Hóli í
Kinn að Finnsstöðum vorið 1871.
Á Hóli bjuggu þeir afi Einars og
langafi, Kristján Árnason, frá
1845. Þeir voru miklir framfara-
menn í búnaði og hófu fyrstir á-
veituframkvæmdir hér í sveit og
voru stórtækastir bænda, þegar
túnrækt hófst með plægingum
fyrir 1860. Þegar búnaðarfélags-
skapur hófst eftir 1850, að for-
göngu sr. Jóns í Yztafelli, voru
þeir beztir liðsmenn hans og fylgdu
honum á héraðsfundi. (Sjá Byggð-
ir og bú, aldarminning búnaðar-
samtaka í S-Þing. Ak. 1963, —
bls. 258—260.)
Kona Kristjáns Kristjánssonar
var Bóthildur Grímsdóttir frá
Krossi. Það er nefnd Krossætt og
er upprunnin úr Fnjóskadal. Um
aldamótin 1700 bjó Árni Péturs-
son, sem nefndur var hinn ríki,
að Illugastöðum. Frá honum er
mikill ættbogi. E.inn af niðjum
hans var Árni Þorláksson, sem tók
Steinkirkju um Móðuharðindin, og
hafa niðjar hans búið þar óslitið
síðan og ættin dreifzt víða. Dóttur-
sonur hans var Bessi í Skógum,
faðir Jóhanns á Skarði í Dals-
mynni, sem Skarðsmenn eru frá
komnir.
Einar, sonur Árna Þorláksson-
ar á Steinkirkju, fluttist í Kross
1814. Kona hans var Hildur Gríms
dóttir frá Sellandi. Frá þeim er
Krossætt talin. Meðal barna þeirra,
sem áttu margt niðja, má telja
Árna, móðurafa Áskels i Krókum,
föður Jóhannesar jarðfræðings og
þeirra bræðra, og Ingibjörgu, móð
urömmu sr. Ásmundar á Hálsi og
þeirra sys-tkina. Mjög rík fræða-
hneigð er með þessum frændum.
Grímur Einarsson bjó á Krossi
eftir föður sinn. Hann var faðir
Bóthi'ldar, föðurömmiu Einars. Hún
átti marga bræður. Einn þeirra var
Einar, sem giftist Agötu Magnús-
dóttur frá Sandi. Móðir Einars á
Finnsstöðum var dóttir þeirra.
Magnús á Sandi, langafi Einars
í móðurætt, var Guðmundsson frá
Kasthvammi. Frá Guðmundi er
margt kunnra manna, og ber þar
mikið á listhneigð. Hann var t.d.
móðurafi Arngríms málara.
Móðir Magnúsar á Sandi var
Guðleif Árnadóttir, alsystir Sig-
mundar í Vindbelg, sem Belgjar-
ætt er kehnd við, en föðurætt
þeirra er nefnd Hlugaætt, og má
rekja hana til forneskju. Það sagði
Indriði á Fjalli, að flest þingeysk
sfcáld væru af þeirri ætt. Guðleif
andaðist 100 ára á Sandi hjá Magn-
úsi, syni sínum.
Einar Grímison frá Krossi og
Agata frá Sandi hófu búskap á
Ófeigsstöðum 1851, en fluttust að
Björgum 1860. Þar dó Einar Gríms
son úr lungnabólgu frá mörgum
börnum, flestum í bernsku.
Agata Magnúsdóttir varð að
hætta búskap eftir harða vorið
1872. Hjónin á Finnsstöðum, Krist
ján Kristjánsson og Bótbildur, syst
ir Einars Grímssonar, tótku tvö af
yngri bömunum alveg í fóstur.
Meðal eldri barna Einars og Agötu
var Bóthildur, sem fluttj í Finns-
staði og giftist Árna Kristjánssyni.
Þau urðu foreldrar Einars Árna-
sonar, sem hér segir frá, og var
hann elzta barnið þeirra.
Á Finnsstöðum var nú tvíbýli.
' Fyrst bjó Árni með föður sínum,
en síðan með Friðgeiri, bróður sín
urn, og konu hans, Kristbjörgu
Einarsdóttur, systur Bóthildar, til
1903. Þarna ólst upp margt af
ungu fólki, og var Einar elztur
af yngri kynslóðinni.
Síðustu áratugi 19. aldar var
mikil gróska í félagslífi Þingey-
inga. Saga elztu verzlunarfélag-
anna, kaupfélaganna og búnaðar-
félaganna hefur verið rakin nokk-
uð á prenti, svo -og saga Þjóðliðs-
ins og Huldufélagsins o.s.frv En
lítt hefur verið rannsakað og énn
minna skrifað um æskulýðsfélög-
in, sem risu í mörgum sveitum á
síðasta fimmtungi aldarinar, og
voru þau fyrirrennarar ungmienna
flélaganna, sem stofnuð voru eftir
aldamótin.
Eitt slákt félag var stofnað í
Fram-Kinn haustið 1889. Félags-
svæðið náði norður að Yztafelli
og inn i Ljósavatnsskarð. Tvíbýli
var þá á mörgum jörðum og flest
hjón ung. Þá voru heimilin mann-
mörg og margt af ungu fólki bú-
lausu. Félagið hét Gaman og al-
vara, og lýsir nafnið vel tilgangi
og starfsemi þess.
Félagið lét sér ekkert óviðkom-
andi, sem heyrði til menningar eða
hagsældar. Það stofnaði sparisjóð,
sauðfjárræktarfélag með fóður-
birgðaeftirliiti og hafði vinnuflokk,
sem vann að jarðabótum á vor-
in. Það vann efcki síður að menn-
ingarmálu.m. Það hélt marga um-
ræðufundi á vetrum og gaf út
sveitarblað. Það hélt að minnsta
fcosti eina skemmtisamkomu á
vetri, sem vel var til vandað. Þar
voru ræður fluttar, glímur og
stökk voru æfð. Þar var dansað
og sungið af æfðum kór og stund-
um sýndir sjónleikir.
Gerðabækur þessa félags eru
enn til. Yngstur á skrá yfir stofn-
endur þess var Einar Árnason á
Finnsstöðum, þá 11 ára. Þegar
hann óx upp, tók hann mjög virk-
an þátt í féíagsstarfinu og lék í
sjónleikjum innan við tvítugt. Ekki
er að efa, að þessi félagsskapur
hefur verið unglingunium drjúgur
til þroska.
Fyrir forgöngu ráðamanna í
„Gamni og alvöru“ voru hafin
samskot og keypt orgel í Ljósa-
vatnskirfcju fyrir aldamótin. —
Árni á Finnstöðum þótti mifcill
búmaður og Bóthildur búkona. Á
þessum áium var óþarfinn mjóg
fiordæmdur og talin höfuðsynd að
verja fé til þeirra hluta, sem ekki
voru arðbærir. Orgelið, sem keypt
var til kirkjunnar, var lítið og
klyftækt. Árni á Finnsstöðum
bauðst til að sækja það til Akur-
eyrar. Hann átti hest, sem Moldi
hét, úlfaldagrip. Það kom mönn-
um á óvart, þegar hann kom með
20
ÍSLENDINGAÞÆTTIR