Íslendingaþættir Tímans - 01.09.1971, Blaðsíða 16

BJÖRN ÁRMANNSSON
bóndi á Hraunkoti í Aðaldal
Fæddur 19. janúar 1902.
Dáinn 18. ágúst 1970.
Seytjánda ágúst 1970 varð Björn
Ármannsson bóndi á Hraunkoti í
Aðaldal bráðkvaddur á hestbaki.
Þetta bar að milli miðaftan og
náttmála á einu bjartasta kvöldi
sumarsins og fóru þá saman marg
ir þurrkdagar, hver öðrum indælli.
Að sjálfsögðu voru allir, sem
vettlingi gátu valdið önnum kafn-
ir við heyverk og Björn ekki síð-
ur en aðrir. Þannig kvaddi hann
mitt í önn dagsins öllum a‘ð óvör-
um og gerði heimanför sína til
hliðar við alla elda þjáninganna.
Víst var það gott hlutskipti hjá
öðrum, sem verri eru. En flestum
mun þó hafa fundizt kallið koma
óþarflega snemma. Þótt hann væri
að vísu af léttasta skeiði, var hann
enn vaskur til verka og fullur
ánuga, að nota heyþurrkinn vel, og
láta ekki vorkuldann og kalið
smækka heyfenginn.
Held ég, að seint verði um Björn
sagt, að hann léti deigan síga í
þeim efnum. Hann var hestamað-
ur og tók stundum þátt í kapp-
reiðum. Og frá einu slíku móti er
mynd sú, sem hér með fylgir.
Flesta daga sumarsins brá hann
sér á bak til þarflegra hluta og
snúninga heima við eða upplyft-
ingar um helgar. Þeim háttum hélt
hann alla tíð, þótt nábúarnir létu
klára sína stirðna í högunum af
spiki og áreynsluleysi eftir að vél-
arnar og bílarnir tóku að leysa
þarfasta þjóninn af hólmi.
Björn fæddist á Hraunkoti og
átti þar heima alla ævi. Faðir hans
var Ármann á Hraunkoti Þorigríms
son og kona hans Hálfdána Jó-
hannesdóttir. Þar bjuggu þau mest
allan sinn búskap á Vz jarðar með
stóran barnahóp. Og þar tók Björn
við búsforráðum formlega 1929, er
hann kvæntist Kristínu Kjartans-
dóttur frá Daðastöðum í Reykjadal.
V'
Foreldrar Kristínar voru Kjartan
Jónsson frá Vaði og kona hans
Þórey Jónsdóttir.
Þó svo sé talið í skýrslum, að
Björn hafi ekki gerzt bóndi fyrr
en þetta, er hitt réttara, að hann
var löngu áður orðinn aðalstoð og
stytta heimilisins. Þá voru ekiki
bændasynir eða dætur, sem heima
dvöldu, að alheimta daglaun að
kveldi hvers dags, enda óhægt um
vik á smábýlum að inna þá
greiðslu af hendi, minnsta kosti
kreppuárin 1928—1940. Gott ef
slíkt uppgjör gat farið fram nokk
urn tíma. Heimilið var heimili og
allir þar lögðust á eitt að sjá því
farborða sem bezt, með þeim ráð-
um, sem fyrir fundust á hverjum
stað, og með þeim mannafla, sem
fyrir fannst. Systkinahópurinn á
Hraunkoti var nokkuð stór og jörð-
in síður en svo matarmikil, sízt
Vz hennar. Sigurjón var elztur,
hálfbróðir hinna, en alinn þania
upp að öllu leyti, kennari á Húsa-
vík og ökrifstofumaður á bæjar-
skrifstofunni þar, nú dáinn, kvænt
ur Þórhöllu Bjarnadóttur. Þor-
grímur var bóndi á Presthólum í
Núpasveit, kvæntur Guðrúnu Guð-
mundsdótutr frá Garði. Jóhannes,
húsasmiður, kvæntur Ásu Stefáns-
dóttur af Sléttu, dáinn.
Þessir bræður fóru allir að heim
an þegar þeir gátu unnið fyrir sér
annars staðar. Fjörði í röð systkin
anna var Björn. Hann vann svo til
alltaf í heimilinu. Halldór Ár-
mannsson dó bam að aldri. Annar
Halldór drukknaði við Húsavíkur-
tjörn, kvæntur Þorgerði Þórðar-
dóttur Markússonar. Guðrún gift
isit Jónasi Andréssyni á Silalæk og
er hann dáinn. Yngst sysfckinanna
er Júlíana ógift á Hraunkoti.
Þeir, sem muna kreppuna um
1930 vita vei, að um þær mundir
var ekki björgulegt, að setja sam-
an bú. Björn og Kristín byrjuðu
ekki heldur á neinum stórbúskap
og tóku við talsverðum skuldum,
keyptu þriðjungs hluta Ármanns í
jörð og annan þriðja hluta af öðr-
um. Þá voru öll hús á Hraunkoti
af torfi og steinum gerð, nema lít-
ið timburhús áfast gamla bænum.
Nú eru þar öll hús úr steini. En
þótt efnin væru lítil til
að byrja með, sanna'ðist strax,
að mestu veldur hver á
heldur. Skuldirnar greiddust
fljótlega, þó ekki áraði vel á
fjórða áratug aldarinnar meðan bú
vöruverðið var lágt. Ráðdeild
hjónanna var framúr-skarandi og
hvorugt lá á liði sínu, það væri
synd að segja. Ég veit ekki til, að
síðan hafi þar nokkurn tíma safn-
azt skuld, nema lítillega við Bún-
aðarbankann vegna bygginganna.
Þar á bæ var boðorðið jafnan, þó
ekki væri það letrað með neinum
stórstöfum: Eyðum aldrei meira
en aflast.
Björn var mikill heyskaparmað-
ur, hvatur og vaskur til allra
starfa, hagsýnn við heyhir'ðingu og
framúrskarandi laginn við skepnu-
hirðingu og nærgætinn um þarfir
þeirra. Af því leiddi líka að afurð-
ir búsins urðu jafnan í bezta lagi,
einkum sauðfjárins. Hann vandi
ærnar á að ganga í hrauninu og
fékk á tímabili afburða væna dilka.
En mörig spor átti hann 1 Hraun-
kotshrauni, Garðshrauni og Hellna
sels áður en hann náði hverri kind
undan haustsnjónum úr skóginum.
Þar voru þær stundum í feluleik
fram undir jól, ein og ein. En allt-
af var eins og Björn vissi að lofc-
um hvar helzt var að ganga að
hraunafálunpm í skógarþykkn-
inu og öllum þeim felustaðageim,
sem Aðaldalshraun er. Ærin veit
sínu viti og Björn fór nærri um,
að sumar eftir sumar og haust
eftir haust, leitar hún á sömu
stöðvarnar og veturgamla kindin
þangað, sem hún gekk með lamb-
ið. Og svo var annað. Einu sinni
SLENDINGAÞÆTTIR