NT - 12.05.1984, Qupperneq 6

ILlI'
Laugardagur 12. maí 1984 6
Hvers krafðist Jón Sigurðs
son af alþingismönnum?
Fjærstir réttum
vegi
■ Hinn 20. maí 1840 fól
Kristján kóngur áttundi ís-
lenzkri embættismannanefnd
að athuga, hvort ráðlegt væri
að efna til ráðgjafaþings á
íslandi. Þetta var tilefni þess,
að Jón Sigurðsson sem var þá
29 ára, hófst handa um útgáfu
Nýrra félagsrita og birti í þeim
á næsta ári (1841) eina frábær-
ustu stjórnmálaritgerð, sem
samin hefur verið af íslendingi,
Um Alþingi á íslandi.
Ári síðar, þegar nefndin
hafði skiiað áliti sínu, birti Jón
Sigurðsson aðra ritgerð í Nýj-
um félagsritum (1842): Um
Alþingi.
I ritgerð þessari kemur Jón
Sigurðsson víða við og þykir
rétt að rifja upp nokkur sjón-
armið hans hér, m.a. þau sem
varðar það, hvernig þingménn
eigi að vera. Áður hefur hann
vikið nokkuð að viðhorfi al-
mennings til væntanlegs þings.
Hann segir þar m.a.:
„Hvort sem nú þeir eru flest-
ir eða ekki, sem þykir að
alþing komi sér alls ekki við,
þá svara ég þeim fyrst, því þeir
eru fjærstir réttum vegi. Það
er, því miður, og hefir lengstan
aldur verið heimskulig meining
manna, að einum mætti standa
á sama hvernig öðrum liði,
einkum ef hann var í öðru
héraði eða annarri stétt. Ein
stéttin hefir hugsað hún hefði
gagn af því sem hún drægi frá
annarri, og það er ekki lángt
síðan, já, það er enn, og sýnir
sig Ijóst á viðskiptum Dan-
merkur og íslands, að eitt land
ið ímyndar sér að það ábatist
einmitt svo mikið sem hitt
missir. En þessu er ekki þannig
varið, sem betur fer, því ef svo
væri, þá væri öll boð kristinnar
trúar um mannelsku og aðstoð-
arsemi ekki nema hégómi og
eintómur misskilningur. Öll
óregla og ógæfa bæði manna
og jóða er komin af því að
menn hafa ekki gætt nema að
sjálfum sér, og einmitt með
því gætt allra sízt að sjálfum
sér, því þeir hafa raskað réttri
reglu skynseminnar, og óregla
sú, sem þaraf hefir risið, hefir
síðan fært með sér fordjörfun
og niðurdrep einstakra manna
og landa og lýða“.
Eftir að Jón Sigurðsson hef-
ur fært nokkur dæmi þessari
skoðun til sönnunar, kemst
hann þannig að orði:
„Þessi dæmi, sem hér eru til
færð, sanna að minni hyggju
ljósliga, að kjör manna stétta
og þjóða eru svo samtvinnuð,
að eins gagn er í rauninni allra
gagn, og eins skaði allra skaði:
en þó því sé þannig varið þá
eru menn jafnan svo skamm-
sýnir, að þeir líta alloptast
einúngis á sjálfa sig“.
Þegar allir
þegja
Jón Sigurðsson víkur þessu
næst að annarri mótbáru gegn
þinginu og segir:
„Nú eru næstir þeir, sem
ekki vilja skipta sér af þínginu,
vegna þess það muni ekki
verða í því horfi, sem þeir
óskuðu eða ímynduðu sér, og
má það vera annaðhvort með
tilliti til þíngsins sjálfs, eða
ýmisligs sem því viðvíkur
annars, t.a.m. staðar þess sem
á að halda það á, o.s.frv.
Þessum er rétt svarað nú
þegar, að þeir mega kenna
sjálfum sér það sem aflaga
hefur farið, ef nokkuð er; hefði
þeir ekki verið doðaligir og
hirðulausir þegar tími var til,
og tekið sig á saman að rita
nefndinni bænarskrár um allt
það, sem þeir vildu hún skyldi
taka til greina þessu máli við-
víkjandi, hvort heldur um
staðinn eða annað, og síðan
sett henni ástæður sínar fyrir
sjónir, þá er ég viss um, svo
framarliga sem ástæðurnar
hefði verið nokkurs verðar og
settar fram af nógu mörgum,
að nefndin hefði fylgt þeim, en
nú þegar allir þegja, er ekki
von að nefndin fari að öðru en
því, sem er flestra meining í
þeirra hóp að réttast sé, og þó
þeir vissi, að meining alþýðu
væri önnur í ýmsum málum,
þá meta þeir hana að engu,
sem von er, þegar hún er ekki
sterkari enn svo, að hún kemst
á varirnar lengst en enginn
hefir kjark til að bera hana
fram og mæla fyrir henni“.
Ekki kominn
tími til
Þá víkur Jón Sigurðsson að
þriðju mótbárunni gegn þing-
inu og segir:
„Nú eru enn nokkrir, sem
að vísu vilja styrkja til að
alþingi verði oss bæði til gagns
og sóma, en þeim þykir annað
hvort ekki kominn tími til að
fara að taka sig fram um það
eða þeim þykir allur dagur til
stefnu.
Þeim þykir ekki kominn tími
til að taka sig fram um það -
og hversvegna? - fyrir því að
alþýða sé ekki vöknuð enn. Til
hvers er, segja þeir, að mæða
sig á alþýðu á íslandi? hefir
ekki Eggert Úlafsson reynt til
að kveða þá upp með friðmál-
um og ógnarorðum, og hafa
þeir ekki grúft sem gyltur eptir
sem áður? eta þeir ekki eins
enn „akarn við rætur eikar-
stúfa“, einsog meðan Eggert
var að Ijóða á þá? Hverju
launuðu þeir Ólafi Ólafssyni,
að hann vildi kenna þeim að
hagnýta búnyt sína betur enn
þá og nú, með ostagjörð og
ýmsum öðrum tilbúnaði? -
Þeir ortu um hann níð, og
köluðu Ólaf ost! - Hverju
launuðu þeir Jóni Eiríkssyni
alla þá umhyggju, sem hann
vakinn og sofinn bar fyrir þeim
og velgengni þeirra, bæði and-
ligri og líkamligri? Þeir van-
þökkuðu honum, og hverr veit
nema ergi yfir því hafi ollað að
hann vildi ekki lifa. Hversu
launuðu þeir Magnúsi Steph-
ensen starfa þann, sem hann
hafði til að fræða þá um svo
marga hluti sem hann átti kost
á, bæði í búskap og margt
annað? Þeir kváðu um hann
níð og færðu flest sem hann
gjöri bezt á verra veg. Til hvers
er, segja þeir, að etja við þetta
fólk? Það er margreynt, að
þeir sem leggja sig nokkuð
fram fyrir þess hönd ávinna sér
það eina, að þeir baka sjálfum
sér armæðu og ógæfu.
- Slíkar hugleiðingar eru
bæði smáskitligar og heimsku-
ligar, og þar að auki bygðar á
rángri ímyndun. Er það nokk-
ur maður sem ekki þolir níð-
stökur óhlutvandra manna, og
slíkra sem flokk þeirra viija
fylla, þegar hann framfylgir
því sem hann veit sannast og
réttast? Hverra nafn mun
lengur uppi vera, Ólafs Ólafs-
sonar eða þeirra sem ortu um
hann níð, og hverjum mun sú
frásaga verða til meiri sæmdar
á öllum ókomnum öldum,
þeim sem gjörðu eða honum
sem fyrir varð? Þannig mun
fara fyrir hverjum og einum,
þegar sannleiícur og föður-
landsást er hans megin, en
aulaháttur og sérvizka hinu-
megin“.
Skyldur
kjósenda
Þá víkur Jón Sigurðsson að
því að mikið velti á kjósendum
(kosningamönnum) hvernig
valið tekst á þingmönnum, en
eftir því fari starf þingsins.
Hann segir:
„Það ríður í vissu tilliti eins-
mikið á kosníngarmanninum
einsog fulltrúanum, því svo
má kalla sem hverr kosníng-
armaður ráði fyrir hverr full-
trúi skal verða: fyrir einþykkni
hans eður heimsku getur svo
farið, að sá verði fulltrúi sem
verst mundi gegna, og margur
er sá kosníngarmaður, sem
með forsjá sinni og skynsam-
ligri aðferð hefir komið því
fram, að þeir menn hafa orðið
fulltrúar sem síðan hafa bægt
vandræðum og lýst þjóðinni
sem blys í myrkri. Það ríður
því á, að sem flestir af kosníng-
armönnum hafi greind til að
sjá hvað einna helzt liggur fyrir
að framkvæma og hverjir helzt
muni vera færir um að koma
því fram með skynsamligri og
sköruligri alúð, og þegar slíkir
menn eru fyrir hendi, þá ríður
á, að menn hvorki láti mann-
ótta né fortölur tæla sig frá að
kjósa slíkan mann til fulltrúa“.
Mikilvægi þekk-
ingarinnar
Þá kemur að þeim kafla í
máli Jóns Sigurðssonar, hvern-
ig alþingismenn eigi að vera.
Þar nefnir hann í fyrstu að
þingmaður þurfi að hafa
„sanna, brennandi og óhvikula
föðurlandsást“, en hún sé fólg-
in í því, að gera sér jafnljósa
kosti og annmarka lands og
þjóðar og haga störfum sínum
í samræmi við það. Þetta bygg-
ist öðru fremur á þekkingu.,
Jón Sigurðsson segir:
„Kunnugleiki á landinu og
ástandi þess í öllu tilliti: án'
þess að hafa þennan kost getur
enginn, hvorki fulltrúi né
nokkurr embættismaður, né'
yfirhöfuð nokkurr sá verið sem
ætlar eða vill skipta sér af því
sem fósturjörðinni kemur við.
Ég meina hér ekki þesskonar
kunnugleika, að rata bæ frá bæ
í landinu, eða þekkja hvern bæ
og hvern mann með nafni
o.s.frv., þó þetta sé fróðlegt,
því maður getur verið eins
ókunnugur landinu eptir mín-
um skilníngi þarfyrir. Eg meina
þann kunnugleika, að maður
þekki og geti matið rétt alla
andliga og líkamliga krapta,
sem í landinu eru (eða í ein-
stökum pörtum þess), og sagt
hve mikið í þeim getur legið til
framfara á hverjum tíma“.
Jón Sigurðsson segir enn-
fremur:
„Þessi kunnugleiki á landi
og þjóð verður ekki fenginn
nema með margri annarri
þekkingu því hver grein þekk-
ingarinnar skorðar og styður'
aðra, svo að engrar má án vera
Vitlausa
kynslóðin
■ Fjölskyldan í fyrsta þætti: Pálmi Gestsson, Lilja Þórisdóttir, Gísli Halldórsson, Guðrún
Ásmundsdóttir og Þorsteinn Gunnarsson.
Leikfélag Reykjavíkur:
FJÖREGGIÐ eftir Svein Ein-
arsson. Leikstjórn: Haukur J.
Gunnarsson. Lcikmynd og
búnjngar: Steinþór Sigurðson.
■ ímörgumviðtölumundan-
farna daga hefur Sveinn Ein-
arsson talað hógværlega um
þetta nýja leikrit sitt, það sé
tilraun og hann viti ekki hvort
hann „hafi eitthvað í þetta.“
Sannast að segja finnst mér
Fjöreggið ekki taka af tvímæli
um það. Ekki svo að skilja:
Sveinn hefur auðvitað yfir að-
ráða nægri kunnáttu, þekkingu
og leihúsreynslu til að setja
saman leikrit sem í senn er
ásjálegt og áheyrilegt. Sýning-
in naut líka bersýnilega alúðar
leikhópsins og Hauks Gunn-
arssonar leikhússtjóra, ytri
umgjörð hennar stílhrein og
smekkleg sem búast mátti við
af Steinþóri Sigurðssyni. En
frumlegt er hið nýja verk
Sveins Einarssonar ekki: hug-
myndir, persónugerðir, boð-
skapur, niðurstaða: allt er
þetta næsta kunnuglegt úr
öðrum verkum annarra höf-
únda og minnir stundum frem-
ur á dauðar klisjur en lifandi
list. Þetta verður að segjast,
enda þótt sú dirfska hins kunna
og reynda leikhúsmanns að
stíga sjálfur fram á sviðið sem
höfundur sé vissulega virðing-
arverð.
Efni Fjöreggsins hefur
nokkuð verið rakið í fjölmiðl-
um: Þetta er fjölskyldudrama,
heimilisfaðirinn efnaður
kaupsýslumaður af þeirri kyn-
slóð sem erfði ríki aldamóta-
mannanna, en andi þeirra lifir
eins og skopleg fornleif í afa
gamla með Einar Ben á vörum
þegar hann finnur á sér. Hús-
móðirin lífsfirrt miðaldra frú
sem á aldraða móður er lifir og
hrærist í spíritisktakukli.
Börnin þrjú, afsprengi alls-
nægtanna, eru hvert á sinn
máta: Dóttirin nýtur óhófsins
og er eiginhagsmunasemin
holdi klædd, annar bróðirinn
hefur truflast á geði og ferst í
leikritinu, sjálfviljugur að því
er virðist. Hinn bróðirinn,
Arnór, er tvístígandi, losnar
ekki undan uppeldinu, hefur
óljósa þrá til einhvers betra,
en er jafn ráðvilltur í lokin og
í upphafi.
Það er varla rétt að rekja
efni verksins frekar, en það er
einkar ljóslega fram sett og
skilmerkilega. Fjöreggið er að-
gengilegt leikrit með þeim
raunsæisbrag að hver maður
getur áttað sig í heimi þess
auðveldlega að ég hygg. Sú
greinargerð um viðhorf þriggja
kynslóða og uppgjör tveggja
hinna yngri. sem hér er fram
sett hygg ég að standi ekki í
neinum.
En kannski er þetta of auð-
velt, of slétt og felit. Að
minnsta kosti fannst mér
stundum sem samræðurnar
rektu sig sjálfar. Hugsunar-
háttur fólksins, byggður á