Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.2004, Blaðsíða 15

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 4. desember 2004 | 15
BRAGI Straumfjörð Jósepsson fæddist í Stykk-
ishólmi 1930, ólst þar upp á prestsetrinu og átti
þar heima til tvítugsaldurs. Þessi saga hans
spannar það tímabil, og reyndar gott betur. Hún
er að stofni til reist á endurminningum hans frá
þessum bernsku- og æskuárum. En þar að auki
hefur Bragi viðað að sér margs konar staðfræði-
og ættfræðifróðleik. Árangurinn er mikið rit,
bæði að efni og umfangi, alhliða byggðalýsing og
byggðasaga. Slíkt verk verður ekki hrist fram úr
erminni – rösklega sex hundruð þéttprentaðar
blaðsíður, þess utan viðauki í annarri bók! Þar
með bætist þetta rit Braga við þau mörgu sögurit
sem út hafa verið gefin um kaupstaði og byggða-
kjarna landsins á undanförnum árum og áratug-
um, flest eða öll samin af sagnfræðingum í höf-
uðstaðnum sem til þess hafa verið kvaddir af
heimamönnum. Bragi semur verk sitt ekki eftir
forskrift þeirra, langt því frá. Þetta er auðvitað
sagnfræði, en öðruvísi sagnfræði, saga sögð á
léttari nótunum þar sem höfundur styðst við
reynslu sína og endurminningar til að blása lífi í
efnið, ósvikin persónusaga.
Höfundur gengur skipulega til verks. Fyrst
lýsir hann nánast öllu sem við kom daglega lífinu
á æskuheimili sínu, stóru sem smáu. Þar með skal
telja daglegu störfin sem inna verður af hendi á
hverju heimili, matmál og matargerð svo dæmi sé
tekið – jólabaksturinn síst undanskilinn – gesta-
komur og annað slíkt sem festist í minni og verð-
ur síðar að samfelldri heildarmynd í endurminn-
ingunni. Þótt húshald og híbýlahættir í húsi
presthjónanna væru að einhverju leyti frá-
brugðnir því sem gekk og gerðist hjá öðrum
þorpsbúum má daglega lífið þar eigi að síður hafa
verið dæmigert fyrir lífsmynstur annarra fjöl-
skyldna í þorpinu. Presturinn og
fjölskylda hans nutu sömu þjónustu
og aðrir þorpsbúar og deildu kjör-
um með þeim. Presturinn, séra Sig-
urður Ó. Lárusson, var að vísu emb-
ættismaður, en engan veginn yfir
aðra hafinn fremur en aðrir þjón-
andi prestar vítt og breitt um land-
ið. Hann var sonur Lárusar hómó-
pata sem þekktastur hefur orðið
allra slíkra fyrr og síðar.
Meðal eftirminnilegustu tyllidaga
var fimmtugsafmæli prestsins.
Dreif þá að fjölda fólks, vini, vensla-
fólk og fleiri. Meðal þeirra, sem að
sunnan komu, var Helgi Ingvars-
son, mágur séra Sigurðar, lands-
þekktur læknir og mikils virtur um
sína daga. Ennfremur Þorleifur Gunnarsson, sá
sami sem svo mjög kemur við sögu í Íslenskum
aðli Þórbergs. Hann var þá kominn á miðjan ald-
ur, stöndugur maður, eigandi Félagsbókbandsins
í Reykjavík sem var stórfyrirtæki á sinnar tíðar
mælikvarða. Mynd sú, sem Bragi dregur upp af
honum, er talsvert frábrugðin lýsingu Þórbergs
eins og geta má nærri, en engu að síður skýr og
mannleg.
Þegar höfundur er búinn að gera æskuheimili
sínu, prestshúsinu, ítarleg skil leggur hann upp í
hringferð um þorpið, heldur hús úr húsi, rekur
fyrst sögu gömlu húsanna sem mörg hver teljast
nú vera sögufræg, getur þess hverjir í upphafi
reistu þau, hverjir þar bjuggu forðum og hverjir
áttu þar heima á æskuárum hans. Stykkishólmur
var þá ekki stærri bær en svo að allir þekktu alla
með nafni, og vissu jafnan þónokkru meiri deili en
nafnið eitt á flestum samborgurum. Líka fer höf-
undur um nýrri hverfi, segir frá húsráðendum og
heimilisfólki þar. Og gleymir ekki jafnöldrum sín-
um sem margir hverjir urðu honum minnisstæðir.
Stykkishólmur lifði þá í og með á fornri frægð.
Verslun hafði lengi staðið þar með blóma. Þar
höfðu setið þjóðkunnir embættismenn sem höf-
undur getur um í bók sinni. Katólska
trúboðinu á 19. öld hafði verið talin
trú um að þetta væri slíkur framtíð-
arstaður að sjálfsagt væri að koma
sér þar fyrir. Þá var Hólmurinn eins
konar þjónustu- og samgöngu-
miðstöð fyrir Breiðafjarðareyjar þar
sem búsæld var meiri en annars
staðar sakir verðmætra hlunninda.
En svo margan fróðleik sem finna
má í riti þessu um hin ýmsu svið
byggðasögunnar er mannlífssagan
áhugaverðust, og þá ekki hvað síst
mannlýsingarnar. Körlum og kon-
um, sem höfundur minnist frá
bernsku- og æskuárum, lýsir hann í
þaula, útliti, framkomu, skapgerð og
þar fram eftir götunum. Eftir að
hafa farið þannig um kaupstaðinn í fylgd höf-
undar og notið líflegrar leiðsagnar hans má virð-
ast sem hver og einn hafi í raun sett alveg sér-
stakan svip á það fjölskrúðuga, að ekki sé sagt
litskrúðuga mannlíf sem blómstraði þarna norð-
anvert á Snæfellsnesinu. Bændur og búalið úr
sveitinni og frá eyjunum voru þarna tíðir gestir
og juku enn á fjölbreytnina. Segir Bragi deili á
mörgum þeirra.
Eins og títt var í smærri kaupstöðum voru nöfn
manna gjarnan stytt í daglegu tali auk þess sem
margur var kenndur við hús sitt, eða föður eða
móður ef um yngra fólk eða börn var að ræða.
Nafngiftir af því taginu hefur Bragi tekið saman
og sent frá sér í sérstakri bók. Eru þau fræði
góðra gjalda verð þar sem slíkar styttingar voru
hluti mannlífsmynstursins. Skráin sú hefði þó
komið að betri notum ef hún hefði verið felld inn í
heildarnafnaskrá sem prentuð hefði verið á eftir
textanum í bókinni sjálfri.
Myndir eru birtar þarna af fjölda fólks, senni-
lega flestum sem koma við sögu á uppvaxtarárum
Braga. Útlit og hönnun er hvort tveggja með
ágætum.
Persónusaga
Bragi Jósepsson
BÆKUR
Endurminningar
eða Stykkishólmsbók hin skemmri eftir Braga Straum-
fjörð Jósepsson. 618 bls. Útg. Mostrarskegg. 2004
Eitt stykki Hólmur
Erlendur Jónsson
ÞAÐ ER erfitt að vera þrettán ára.
Nýbyrjuð í nýjum skóla. Mjó með
alltof lítil brjóst. Í hallærislegum bux-
um. Skotin í strák sem tekur ekki eft-
ir manni. Og það er ennþá erfiðara að
eiga mömmu sem er með krabba-
mein. Sköllótta mömmu sem gengur
með hækjur. Mömmu sem ekki getur
lengur tekið þátt í lífi manns á sama
hátt og áður. Mömmu sem kannski er
að deyja.
Jenna Wilson, söguhetjan í Í loft-
inu lýsa stjörnur, á við öll þessi
vandamál að stríða. Og henni finnst
lífið óréttlátt. Samt er líka spennandi
að takast á við það. Og oft gaman.
Sérstaklega eftir að hún kynnist sæt-
ustu og vinsælustu stelpunni í bekkn-
um og kemst að því að
hún hefur líka sína
djöfla að draga. Að lífið
er erfitt fyrir alla. Og
það að verða fullorðinn
felst í því að takast á við
vandamálin. Bíta á jaxl-
inn og halda áfram. Það
finnast engar töfra-
lausnir.
Johanna Thydell er
ekki nema tuttugu og
fjögurra ára gömul og Í
loftinu lýsa stjörnur er
hennar fyrsta bók. Hún
man greinilega ennþá
hvernig það er að vera
unglingur og á auðvelt með að lýsa á
sannfærandi hátt þeim þrengingum
sem því fylgja. Hún fellur ekki í þá
gryfju að einfalda málin eða búa til
lausnir í formi draumaprinsa eða nýs
útlits. Lýsingar hennar á sálarstríði
Jennu vegna veikinda móðurinnar
eru nærfærnislegar og sterkar án
allrar væmni. Reiðin,
vanmátturinn, afneit-
unin, sorgin og
skömmin yfir því að
eiga mömmu sem er
öðruvísi, allt er þetta
dregið fram á hispurs-
lausan hátt sem kemur
við kviku lesandans.
Og verður enn áhrifa-
meira vegna þess að
hvergi er gerð tilraun
til að predika eða
koma á framfæri dul-
búnum boðskap um
það hvað sé rétt og
hvað rangt. Ungling-
arnir í sögunni drekka, reykja og sofa
hjá án þess að það hafi neinar slæmar
afleiðingar. Það er einfaldlega liður í
því að feta sig inn á fullorðinsstíginn.
Hluti af því nýja lífi sem þarf að máta
sig við og finna sig í. Hluti af raun-
veruleikanum.
Í loftinu lýsa stjörnur er skilgreind
sem unglingabók en á ekkert síður
erindi við fullorðna. Vel skrifaður
texti um raunveruleikann hlýtur að
eiga erindi við alla. Og þótt vandamál
Jennu séu vissulega stærri í sniðum
en vandamál hins venjulega unglings
er langt frá því að hér sé á ferðinni
einhver sænsk „vandamálabók“.
Þetta er einfaldlega góð bók sem
tekst á við sama viðfangsefni og allar
góðar bókmenntir í gegnum tíðina:
vandann að vera manneskja.
Þýðing Ingibjargar Hjartardóttur
er ágæt út af fyrir sig en það skýtur
óneitanlega skökku við að unglingar
sem sletta og segja „shit“ í öðru
hverju orði skuli þess á milli segja
„kella mín“ (bls. 36), „þeir eru ekki
með öllum mjalla“ (bls. 82) og svona
mætti lengi telja. En þetta er minni-
háttar galli sem óþarft er að láta fara
í taugarnar á sér og kemur ekki í veg
fyrir að lesandinn geti lifað sig inn í
heim og hugsunarhátt unglinganna.
BÆKUR
Skáldsaga
Höf. Johanna Thydell.
Þýð. Ingibjörg Hjartardóttir,
241 bls. Bókaútgáfan Hólar 2004.
Í loftinu lýsa stjörnur
Friðrika Benónýs
Ef þú deyrð, mamma
Buna brunabíll
er eftir Catherine
Kenwortky með
myndum eftir
Nína Barbaresi.
Þýðandi er
Björgvin E.
Björgvinsson.
Öll samfélög
byggja á sam-
ábyrgð og samheldni. Allt sem unnið
er af heilindum og með góðum huga
er samfélaginu til hagsbóta. Í bók-
inni kynnast börnin mikilvægu hlut-
verki Bunu og hættulegum störfum
vaskra slökkviliðsmanna við að
bjarga samborgurum sínum.
Útgefandi er Bókaútgáfan Björk.
Bókin er 24 blaðsíður. Leiðbeinandi
verð er kr. 365.
Nýjar bækur
Eldfærin, Ljóti andarunginn, Litla
stúlkan með eldspýturnar, Nýju föt-
in keisarans og Næturgalinn eru eft-
ir H.C. Andersen. Böðvar Guð-
mundsson endursegir, en Þórarinn
Leifsson myndskreytir.
Hér er að finna bækur eftir sígild-
um ævintýrum H.C. Andersen með
nýjum myndskreytingum.
Útgefandi er PP forlag. Bækurnar
eru 40 síður. Verð kr. 1.190.
Börn
Jamie Oliver – Kokkur án
klæða, Jamie Oliver –
Kokkur án klæða snýr aft-
ur og Jamie Oliver – Sælu-
dagar með kokki án klæða
eru eftir Jamie Oliver.
Þýðendur eru Lóa Aldís-
ardóttir, Helga Guð-
mundsdóttir og Sigrún Davíðs-
dóttir.
Í þessum bókum, sem nú hafa
verið endurútgefnar í tilefni af
heimsókn Jamie Oliver hingað til
lands, fer
meistarakokk-
urinn vinsæli
alþýðlega í
saumana á frá-
bærum réttum
sem auðvelt er
að útbúa.
Jamie Oliver
hefur öðlast
heimsfrægð fyrir
sjónvarpsþættina Kokkur án klæða,
þar sem hann kennir áhorfendum
um lystisemdir eldhússins.
Útgefandi er PP forlag.
Matreiðsla
Bláin er safn úr-
valsljóða Stein-
gerðar Guð-
mundsdóttur.
Steingerður
var mikil lista-
kona og leitaði
víða fanga í list-
sköpun sinni.
Skáldskapurinn
var henni afar hugleikinn og á ár-
unum 1969 til 1997 gaf hún út sjö
ljóðabækur, einnig lagði hún um
tíma stund á höggmyndalist, nam
leiklist, skrifaði nokkur leikrit og
einleiksþætti og var alla tíð mikill
leiklistarunnandi.
Í formálsorðum Höllu Kjart-
ansdóttur segir m.a.: „Steingerður
fyllir flokk módernista í ljóðagerð
sinni en hún tilheyrði jafnframt
þeirri kynslóð listakvenna sem
þurfti að berjast talsvert fyrir því að
njóta viðurkenningar til jafns við
karla (...) Ljóð hennar bera vott um
viðkvæma lund, trúarþörf og hrif-
næmi, þau eru hófstillt og laus við
beiskju og hinn óhefti leikur með
ljóðformið vitnar bæði um listræna
dirfsku og leitandi hug.“
Útgefandi er JPV útgáfa.
Mary Poppins er
eftir PL.Travers
í endurskoðaðri
þýðingu Halls
Hermannssonar.
Í nútíma-
samfélagi þar
sem allir eru upp-
teknir af því að
skilgreina sjálfa
sig minnir ungfrú
Poppins okkur á, að það sem mestu
máli skiptir er að vera maður sjálfur.
Sjálf er hún ekki dæmigerð að neinu
leyti, hvorki sem barnfóstra, kenn-
ari, vinkona né kvenmaður.
Systkinin Jane og Michael finna
fljótt út að Mary Poppins er ólík öll-
um öðrum barnfóstrum og áður en
varir lenda þau með henni í ótrúleg-
um ævintýrum, svo ekki sé meira
sagt.
Útgefandi er Salka Bókaútgáfa.
Bókin er 200 bls. Verð kr. 2.490.