Morgunblaðið - 03.07.2005, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
E
kki er víst hvenær fyrst
var talað um ferða-
mannastaði á Íslandi, en
ljóst er að þeir voru til
þegar á 18. og 19. öld. Þá
fóru erlendir ferðalang-
ar, flestir þeirra Eng-
lendingar, að venja komur sínar til Ís-
lands í vaxandi mæli. Þessum
mönnum eigum við það að þakka að
við höfum hugmynd um hvernig höf-
uðstaður Íslands leit út; svo og staðir
um allt land. Þeir skráðu jafnvel
klæðnað landsmanna. Með viðkomu í
Reykjavík vildu þeir umfram allt sjá
Geysi, en fæstir þeirra virtust hafa
áhuga á Gullfossi, eða vissu hreinlega
ekki að hann væri til, sem er líklegra.
Aftur á móti var Hekla ofarlega á
óskalistanum, svo og Snæfellsjökull.
Þar að auki stefndu þeir margir á
sögustaði Íslendingasagna og Hlíð-
arendi í Fljótshlíð var einn þeirra
bæja sem þessir unnendur Íslend-
ingasagna urðu að sjá.
Nú þegar við tökum á móti meira
en 300 þúsund ferðamönnum á ári,
hafa óskir manna breyzt og má segja
að á síðustu öld hafi fáeinir staðir fest
sig í sessi sem áfangastaðir ferða-
manna. Hér á landi, eins og í útlönd-
um, þurfa slíkir staðir að hafa það til
að bera að ferðalangurinn fyllist lotn-
ingu, annaðhvort frammi fyrir nátt-
úruundri eða mannvirki, nema hvort-
tveggja sé. Góðir ferðamannastaðir
þurfa ekki á því að halda að ferða-
menn séu vel að sér um sögu landsins
eða náttúrufræði, en slík kunnátta er
þó ævinlega til bóta. Það eru staðir
þar sem ferðamaðurinn verður dol-
fallinn og eigin skynjun hans á fyr-
irbærinu er honum nóg.
Frá sjónarmiði ferðaútvegs er það
ótvírætt kostur að ferðamannastaðir
séu nálægir flugvelli eða höfuðborg-
inni; ókostur hinsvegar ef þangað er
langt og erfitt að komast. Við erum
heppin að þessu leyti, því meðal vin-
sælustu ferðamannastaða landsins
eru ekki færri en fjórir í innan við
tveggja klukkustunda aksturslengd
frá Keflavíkurflugvelli. Þessvegna
ganga ferðamannarútur reglubundið
á hverjum einasta degi austur að
Geysi og Gullfossi. Þingvellir eru í
leiðinni, og viðkoma í Bláa lóninu ligg-
ur vel við áður en landið er kvatt. Blá-
skógabyggð býr vel að þesssu leyti
með þrjá slíka staði og Skálholt að
auki.
Það var einstök heppni að til skyldi
verða manngerður ferðamannastaður
í fáeinna mínútna akstursfjarlægð frá
flugvellinum. Bláa lónið er ævintýri
líkast, svo vel er þar að öllu staðið og
við gamla lónið í Svartsengi er Eld-
borg, þar sem miðlað er jarðfræði-
þekkingu með nútímatækni. Heildar-
skipulag og hönnun mannvirkja við
Bláa lónið fær hæstu einkunn, enda
mun sá ferðamannastaðar vera fjöl-
sóttastur á landi hér.
Mikil uppbygging við Geysi
Geysir býr alltaf að fornri frægð, en
Strokkur heldur uppi merkinu eins og
sakir standa. En hverir eru hverful
fyrirbæri sem ýmist lognast útaf eða
spretta upp eftir langan svefn. Upp-
bygging við Geysi, sem síðustu ára-
tugi hefur verið á höndum Más Sig-
urðssonar og fjölskyldu hans, er
afreksverk út af fyrir sig. Þar er
menningarlegur metnaður fyrir
hendi, sem brautryðjandinn Sigurður
Greipsson, faðir Más, hefði verið
ánægður með.
Það er alltaf einhver sjarmi yfir
hverasvæðinu, en ríkisvaldið með
nefndir sínar og ráð, stendur afar illa
að stígagerð, skiltum og aðgengileg-
um upplýsingum. Sífellt dregur ríkið
lappirnir og kaupir ekki neðsta hluta
hverasvæðisins; þar eru sumir hver-
irnar náttúruperlur út af fyrir sig.
Þessi hluti hverasvæðisins er einfald-
lega lokaður og sá slympuskapur er
óskiljanlegur.
Að Gullfossi kemur nú nálega sami
fjöldi og að Geysi; samt tókst ekki
fyrr en 2003 að malbika veginn þang-
að. Víða er aðkoma ríkisins til
skammar. Það er þó gott og fróðlegt
að koma í Sigríðarstofu við Gullfoss
og að öllu samanlögðu finnst
mér Gullfoss áhrifamestur af
öllum okkar ferðamanna-
stöðum. Í klakaböndum að
vetrarlagi finnst mér hann
eftirminnilegastur. Bezt er
að þurfa sem minnst að reiða
sig á mannvirki við Gullfoss
og lofa náttúrunni að njóta
sín. Það hefur tekizt. Inn-
lendum leiðsögumanni, sem
ég ræddi við, þótti samt
óskemmtilegt að horfa uppá
farþegana taka upp nestið
sitt hjá fossinum í norðan
kuldastrekkingi og komast
hvergi í skárra skjól en við
þá hlið rútunnar sem sneri
undan vindinum.
Þingvellir hafa sérstöðu
meðal ferðamannastaða
vegna þess að þar fer saman
sögulegt mikilvægi og nátt-
úrufegurð. Sá ferðamaður
sem ekkert þekkir til sög-
unnar á þessum stað getur
þó gleymt sér í hrifningu,
hvort sem væri yfir útsýn-
inu, Öxarárfossi, eða silfur-
tæru vatninu í gjánum.
Aðrir landshlutar búa ekki
eins vel að þessu leyti. Þó að
Borgarfjörður sé stórkost-
lega fagurt hérað er enginn
staður þar með sama segul-
magn og Gullfoss og Geysir; ekki einu
sinni Deildartunguhver sem er þó
vatnsmesti hver á jörðinni. Fossarnir
í Norðurá eru að sönnu perlur í sínu
umhverfi en því miður gengur ekki að
stefna mannfjölda á þá staði sem
menn kaupa dýrum dómum til lax-
veiða.
Náttúruperlan Mývatn
Um stóran hluta landsins að vestan
og norðan má segja að minna sé um
ferðamannastaði, unz kemur í Þing-
eyjarsýslu. Þar er Mývatn í heild
ferðamannastaður á sama hátt og
Þingvellir, og nú hafa Mývetningar
bætt við sínu eigin lóni, sem er annað
dæmi um vel heppnaðan, manngerð-
an stað sem hefur aðdráttarafl.
Skammt þaðan eru náttúruperlurnar
Ásbirgi, Goðafoss og Dettifoss.
Í nokkrum sérflokki eru svo ferða-
mannastaðir uppi á hálendinu og eiga
það sameiginlegt að þangað verður
síður skotizt á skömmum tíma. Það á
við um Hornbjarg og Látrabjarg,
Hveravelli, Landmannalaugar, Laka-
gígasvæðið, Öskju í Ódáðahrauni,
Herðubreiðarlindir og Kverkfjöll.
Það á einnig við um Þórsmörk þó hún
sér nær byggð.
Líklega búum við óvenjulega vel af
ferðamannastöðum úr ríki náttúrunn-
ar og þarf ekki annað en að taka Dan-
mörku til samanburðar til að sjá að
þarna eigum við tromp á hendi.
Spyrja má hvort þörf sé á að fjölga
þeim, ef hægt væri. Það er þó ekki
einfalt mál. Það er í rauninni krafta-
verk að láta manngerða ferðamanna-
staði heppnast fullkomlega. Hjá okk-
ur hefur það reyndar gerzt með því að
gæði náttúrunnar hafa verið virkjuð;
heitt vant, heitur jarðsjór sem þar að
auki getur orðið lækningalind fyrir þá
sem þjást af húðsjúkdómum.
Vitaskuld eru til fleiri góðir ferða-
mannastaðir en þeir sem frægastir
eru. Þar á meðal er safnið á Skógum –
að Þórði Tómassyni meðtöldum, og
föst sýning Ernsts Bachmanns á
sögualdarpersónum og atburðum í
Kringlunni í Reykjavík. Eðlilegt væri
að Listasafn Íslands gæti verið í þess-
um flokki, en eins og sakir standa er
langt í frá að svo geti talizt.
Vegna nálægðar við Bláa lónið má
segja að fjölfarinn ferðamannastaður
sé við Valahnjúk á strönd Reykjaness
og fleiri gætu orðið með tímanum á
Reykjanesskaga. Þar mun vega
þyngst ónotað háhitasvæði við Trölla-
dyngju, sem þar að auki er í nánd við
einhverja mestu náttúrufegurð sem
fundin verður í nágrenni Reykjavík-
ur. Ekki er ólíklegt að þar eigi eftir að
koma enn eitt lónið og ef til vill heilsu-
baðstaður. Nesjavelli og virkjunina
þar þykir flestum hrífandi að sjá.
Þegar virkjun lýkur við Kára-
hnjúka tæmast Dimmugljúfur og þá
verður eftirsótt ferðamannaleið inn
eftir gljúfrinu. Við eigum enn eftir að
nýta þá auðlind sem felst í sérstæðum
golfvöllum og í því sambandi væri lík-
lega hægt að gera völlinn í Herjólfs-
dal í Vestmannaeyjum heimsfrægan,
en fjöldi manns ferðast um heiminn til
þess eins að leita uppi slíka staði.
Aðrir ferðamannastaðir eru meira
tengdir áhuga á sögu landsins, en
draga engu að síður að sér drjúgan
hóp árlega; staðir eins og Hólar í
Hjaltadal og Skálholt, Vesturfara-
setrið á Hofsósi, Húsavík og fleiri
staðir við sjó vegna hvalaskoðunar.
Nú stendur fólki ekki lengur stuggur
af eldfjöllum eins og fyrr á tímum;
menn hika ekki við að spóka sig á
Heklutindi og ferðast hiklaust í ná-
grenni við Kötlu í Mýrdalsjökli og
Grímsvatnasvæðið, sem er víst einn
allra heitasti reitur í heiminum.
Við eigum ótrúlegt land og ættum
að reyna að umgangast það eins og
siðaðir menn.
Ferðamannastaðir eru auðlindir
Ekki gera allir sér grein fyrir
þeirri auðlind sem í ferða-
mannastöðum er falin og
nokkuð er raunar um að
þeim sé ekki sinnt sem
skyldi. Gísli Sigurðsson
fjallar um nokkra þessara
staða og gagnrýnir það sem
betur mætti fara.
Morgunblaðið/Gísli Sigurðsson
Gullfoss. „Hér mætti virkja,“ sagði Danakonungur við komuna að Gullfossi í Íslandsför
sinni 1907. Gullfoss bregst aldrei og er ekki síður fagur í klakaböndum en á sumardegi.
Geysir hefur enn aðdráttarafl og ævinlega er skemmtilegt að ganga um á
Hverasöndum. Þó að betra sé að fara sparlega með mannvirki inni á slíkum
svæðum er samt til vansæmdar að upplýsingar, skilti og góða stíga vantar.
Bláa lónið, einn vinsælasti ferðamannastaður á Íslandi, er mannanna verk, en
náttúran leggur til hraun og heitan jarðsjó.
Höfundur er rithöfundur og
myndlistarmaður
MANNANNA VERK OG MÓÐIR NÁTTÚRA
Sem ferðamannastaður standa Þingvellir fyrir sínu. Hér er einfaldlega kjarninn
úr íslenzkri náttúrufegurð og ókunnir ferðamenn geta notið hennar hvort sem
þeir þekkja eitthvað til sögunnar eða ekki.