Morgunblaðið - 14.12.2005, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MEGINTEKJUSTOFNAR sveit-
arfélaga eru tveir: útsvar og fast-
eignaskattur. Lögheimili ræður því
hvaða sveitarfélag fær tekjur af út-
svari fólks. Fasteignaskattur er lagð-
ur á fasteignir í hverju sveitarfélagi
fyrir sig. Sveitarfélögum er skylt að
byggja upp lögboðna og venjubundna
þjónustu í eigin sveitarfélagi fyrir
íbúa með lögheimili í sveitarfélaginu.
Þetta fyrirkomulag er að mínu mati
ekki í takt við þjóð-
félagsbreytingar sem
orðið hafa síðustu
misseri. Ég hef vakið
máls á því að und-
anförnu að nauðsyn-
legt sé að finna annað
form til að skipta út-
svarstekjum milli
sveitarfélaga heldur en
útfrá lögheimili út-
svarsgreiðenda.
Gagnvirkir
þjónustusamningar
Tilefni þessara hug-
leiðinga er grein sem
Eyrún Björg Magn-
úsdóttir ritar í Morg-
unblaðið. Greinin
hreyfir við þessu mik-
ilvæga máli út frá per-
sónulegri reynslu.
Nokkrar alhæfingar í
greininni draga þó að
mínu mati úr rökrænu
gildi hennar. Ég leyfi
mér að bregðast beint
við nokkrum atriðum í
greininni.
Eftir upplýsingum
sem ég hef aflað mér
er ekki til gagnvirkur
samningur milli sveit-
arfélaga almennt um
greiðslur vegna dvalar
barna á leikskólum ut-
an lögheimilissveitar-
félaga. Af því að fram kom að Eyrún
Björg stundar nám á Bifröst hef ég
fengið staðfest að gerður var samn-
ingur milli Reykjavíkur og Borgar-
byggðar árið 2000 um gagnkvæma
nýtingu leikskólaplássa. Sveitarfélög
sem greitt hafa með börnum í leik-
skólanum á Bifröst hafa tekið mið af
þeim samningi. Það er því ofmælt „að
flestöll sveitarfélög landsins séu
hreinlega með gagnvirka samninga
sín á milli um þessi mál“.
Háskólanám í Árborg
Í grein Eyrúnar Bjargar kemur
fram að „nám á háskólastigi sé ekki í
boði í Árborg“. Eigi að síður eru all-
nokkrir möguleikar til háskólanáms í
Árborg. Þeir eru hinsvegar allir í
formi fjarnáms og hefur Fræðslunet
Suðurlands umsjón með því í sam-
starfi við Háskólann á Akureyri, Há-
skóla Íslands og Háskólann í Reykja-
vík. Auk þess leggur Fræðslunetið
próf fyrir nemendur úr mun fleiri
skólum. Um 100 nemendur stunda nú
háskólanám á vegum Fræðslunets-
ins.
Upplýsingagjöf og rökræða
Hjá Eyrúnu Björgu kemur fram að
„henni hafi gengið illa að fá almenni-
leg svör“ hjá sveitarfélaginu og að um
samantekin ráð hafi verið að ræða til
þess að komast hjá rökræðum. Ég
harma þetta mjög, við reynum að
leggja okkur fram um að svara fljótt
og svara skýrt. Eins er heimasíða
sveitarfélagsins ágætlega uppfærð og
þar á að vera einfalt aðgengi að hvers
konar upplýsingum um starfsemi
sveitarfélagsins. Ég fékk sjálfur
tölvupóst frá Eyrúnu að kvöldi
28.09.05. Föstudaginn 30.09.05 áttum
við langt og gott símtal og rökræður
um málið. Af hálfu sveitarfélagsins
Árborgar færumst við síður en svo
undan rökræðum heldur tökum þeim
fagnandi. Í símtalinu mun ég hafa lát-
ið orð falla, sem Eyrún er líklega að
vitna til í grein sinni, um að hún ætti
að senda bréf til bæjarráðs þannig að
málið yrði tekið upp til umræðu.
Þetta bendir heldur ekki til þess að
við óttumst umræðu. Eyrún hefur
tekið mig á orðinu, hent boltann á
lofti og sent hann áfram. Þetta svar
mitt er innlegg í rökræðuna.
Þjónustu í báðum
sveitarfélögunum?
En víkjum aftur að hugtakinu lög-
heimili. Fólksflutningar eru miklir
milli sveitarfélaga. Fjár-
hagur fólks er að batna
þannig að nokkur fjöldi
fólks á tvö heimili, oftast
hvort í sínu sveitarfélagi.
Krafa þess fólks er að
geta fengið þjónustu í
báðum sveitarfélög-
unum en ekki bara í því
sveitarfélagi þar sem
lögheimilið er. Fólk fer
tímabundið til náms yfir
í annað sveitarfélag og
þarf á þjónustu að halda.
Tökum sem dæmi leik-
skólapláss. Með tilvísun
til þess sem að framan
segir er rekstraraðili
leikskóla í skólasveit-
arfélaginu ekki bundinn
af því að taka barn frá
öðru sveitarfélagi inn í
skólann vegna þess að
leikskólinn er niður-
greiddur af skattfé.
Barnið fær því ekki
pláss á leikskólanum
nema foreldri skipti um
lögheimili eða lögheim-
ilissveitarfélag taki þátt í
rekstrarkostnaði leik-
skóla í skólasveitarfélag-
inu. Annað nýlegt dæmi
um árekstra af þessu
tagi er þegar Reykjavík-
urborg, með fullum rétti,
ákvað að framlög til tón-
listarskóla skyldu aðeins
miðast við nemendur með lögheimili í
Reykjavík. Lögheimilisgirðingin
snertir marga fleiri málaflokka hjá
sveitarfélögum, s.s. rekstur grunn-
skóla, snjómokstur, brunavarnir,
sorphirðu. Þó er rétt að fram komi að
til eru leiðbeinandi reglur um
greiðslur milli sveitarfélaga hvað
varðar grunnskóla. En þær reglur
eru takmarkaðar og taka ekki á sér-
úrræðum sem oftar en ekki eru nauð-
synleg í slíkum tilvikum.
Lokaorð
Mín skoðun er sú að það standi
uppá okkur sem störfum á vettvangi
sveitarfélaganna, undir forystu Sam-
bands ísl. sveitarfélaga, að taka þessi
mál upp og leita heildarlausna á
grundvelli samstarfssáttmála við rík-
ið, lausna sem tryggja sveitarfélögum
skilvirkara svigrúm til þess að þjóna
íbúum þvert á sveitarfélagamörk og
eðlilegt tekjuflæði til að standa
straum af þeirri þjónustu.
Lögheimili –
girðing eða
gæðastimpill
Einar Njálsson fjallar
um málefni sveitarfélaga
Einar Njálsson
’Ég hef vakiðmáls á því að
undanförnu að
nauðsynlegt sé
að finna annað
form til að
skipta útsvars-
tekjum milli
sveitarfélaga
heldur en út frá
lögheimili út-
svarsgreið-
enda.‘
Höfundur er bæjarstjóri í
Sveitarfélaginu Árborg.
NÝLEGA stóð Rannsóknamið-
stöð Íslands (Rannís) fyrir ráð-
stefnu um doktorsnám á Íslandi
með yfirskriftinni
Fyrirheit og fall-
gryfjur (www.rann-
is.is/rannis/haust-
thing-rannis/).
Ráðstefna um þetta
efni var löngu tíma-
bær, enda nú þegar
talsverður fjöldi dokt-
orsnema við allflesta
eða kannski alla há-
skóla hérlendis og
ljóst að fyrirheitin eru
mörg, ekki síður en
fallgryfjurnar. Þótt
einhver spurn-
ingamerki verði að setja við gæði
þess náms sem nú er boðið upp á
með tilliti til fjármögnunar, tækja-
kosts, bókasafnsmála, aðgengis að
framhaldsnámskeiðum, ferðir á ráð-
stefnur erlendis o.fl. er hér greini-
lega um helsta vaxtarbrodd í æðra
skólastarfi hérlendis að ræða. Er
það vel og vonandi að stóraukin en
loks eðlileg framlög til háskólanna
og í samkeppnissjóði fáist, svo hægt
sé að tryggja næg gæði framhalds-
námsins og því alls starfs á há-
skólastigi í landinu.
En í upphafi skal einnig endinn
skoða. Með því að bjóða upp á dokt-
orsnám hérlendis eru íslensku skól-
arnir í raun að fara í samkeppni við
erlenda háskóla um okkar bestu
nemendur og vonandi hafa skólarnir
yfir að búa nægri sjálfsgagnrýni og
aga til að mikla ekki ágæti sitt um of
er þeir biðla til væntanlegra nem-
enda. Á það sérstaklega við um
minni skólana en einnig um HÍ.
Gæði íslensks fræða- og rannsókna-
starfs eru talin mikil eða þokkaleg í
ýmsum skýrslum en líklega mætti
með öðrum mælistokkum sýna fram
á mun minni gæði, ástæðan enda öll-
um löngu augljós, fjárskortur og að-
stöðuleysi. Allar fyrirætlanir um
viðhald og eflingu á doktorsnámi á
Íslandi verða því að byggjast á því
að treysta grunn innlends fræða- og
rannsóknastarfs.
Fundarstjóri á ráðstefnu Rannís
hafði nokkru sinni að orði að enginn
væri eyland. Var tilgangur þess lík-
lega að benda á að hvorki starfi há-
skólarnir í einangrun né fyrirtækin
og fræðimennirnir, og er það satt og
rétt. Hinsvegar er Ís-
land eyland og ein
helsta ástæða þess að
íslenskt háskólastarf
stendur þó í þeim
blóma sem það er í,
sem eitt ódýrasta/
fátækasta háskólakerfi
í vestrænum heimi, er
sú að Íslendingar hafa
einmitt gert sér grein
fyrir því að þeir eru
staddir á eylandi í
margvíslegum skilningi
og því sótt menntun
sína erlendis. Þrátt fyr-
ir kröfur um það að innlendir dokt-
orsnemar fari um tíma til útlanda,
mun það líklega oft verða í skötulíki
og þá á þær rannsóknastofnanir er-
lendis þar sem leiðbeinendur þeirra
voru fyrr við störf. Helsta forsenda
þess að hér á landi verði fjölmennt
doktorsnám er að það hindri ekki að
stór hluti nemenda fari áfram utan í
framhaldsnám eða verði ekki aft-
urkvæmt á kostnað heimalninganna.
Meðal annars verður að gera þá
kröfu að allar stöður innan há-
skólakerfisins séu auglýstar. Það að
Íslendingar fari utan í nám er í raun
gullhæna háskólastarfsins og þjóð-
lífsins og sem fyrr ógáfulegt að
farga henni með skammtímasjón-
armið að vegaljósi.
Annað áhyggjuefni þegar kemur
að uppbyggingu doktorsnáms hér-
lendis er hve skart á að fjölga nem-
endum, enda erfitt að sjá fyrir hver
þörfin fyrir innlenda doktorsnema
mun í raun verða að námi loknu.
Vonandi verður hún sem mest en þó
kom fram á ráðstefnunni að umtals-
verður fjöldi doktorsmenntaðs fólks
fær nú þegar ekki vinnu við hæfi.
Er það hugsanlega hlutverk háskól-
anna að taka tillit til atvinnumögu-
leika þess fólks sem þeir innrita eða
gefa sem nákvæmastar upplýsingar
um það? Eða er það frekar hlutverk
stjórnvalda að stjórna því hve marg-
ir eru styrktir til námsins af skatt-
peningum? Hvort er betra að styðja
marga lítið eða færri betur? Erlend-
is taka háskólar oft virkan þátt í að
aðstoða fólk við að leita sér vinnu að
loknu námi, mun sú einnig verða
raunin hérlendis? Kannski er það þá
líka hlutverk háskólanna að taka
þátt í að mennta atvinnulífið um
ágæti afurða sinna enda dokt-
orsnám oft gagnlegt og býður upp á
ýmsa þjálfun sem nútímaþekking-
arþjóðfélag þarfnast.
Liggur ábyrgð á eigin lífi kannski
algerlega hjá einstaklingnum og
munu lögmál framboðs og eft-
irspurnar og önnur misblíð öfl
markaðsins móta íslenskt háskóla-
samfélag því til framdráttar eða ei?
Íslendingar hafa hafnað frjáls-
hyggju á ýmsum sviðum t.d. miðar
íslensk fiskveiðistefna að því að
halda veiðistofnum stöðugum.
Væntanlega er samskonar jafnvægi
ákjósanlegt þegar kemur að ís-
lensku rannsóknarstarfi og vonandi
sveiflast ekki atvinnumöguleikar
doktora eins og rjúpustofninn eða
snarminnka eins og grálúðustofn-
inn, svo ekki sé nú minnst á geir-
fuglsstofninn. Þegar íslenskt há-
skólasamfélag stendur á tímamótum
er að ýmsu að huga, ef vel á að tak-
ast til. Rannís hefur staðið sig stór-
vel í að styðja og styrkja íslenskar
rannsóknir m.a. með því að hvetja
til gagnrýninnar umræðu. Vonandi
mun áframhaldandi raunsæi Rann-
ís, í takt við krafta og hugsjónir
gamalla og nýrra háskóla og vænt-
anlega loksins með eðlilegu framlagi
ríkisins, tryggja skynsamlega og ár-
angursríka uppbyggingu íslensks
rannsóknarnáms.
Íslenskt doktorsnám,
fyrirheit og fallgryfjur
Pétur H. Petersen fjallar
um rannsóknir á Íslandi,
doktorsnám og ráðstefnu
RANNÍS
’Rannís hefur staðið sigstórvel í að styðja og
styrkja íslenskar rann-
sóknir m.a. með því að
hvetja til gagnrýninnar
umræðu.‘
Pétur H. Petersen
Höfundur er vísindamaður.
VEIGAMIKLAR
breytingar hafa orðið í
samfélaginu á síðustu
áratugum. Konur sóttu
út á vinnnumarkaðinn
og börnin fóru í leik-
skóla. Víða hallar á
hlut kvenna á vinnu-
markaði. Nærtækt er
að benda á að fáar
konur eru á meðal 100
launahæstu manna og
fáar konur eru á meðal æðstu
stjórnenda stórfyr-
irtækja landsins. Get-
ur verið að skýr-
inguna sé að finna í
forsjár- og umönn-
unarmálum barna?
Á Íslandi, eins og í
hinum vestræna
heimi, er tíðni skiln-
aða há og algengt að
blóðforeldrar barns
búi ekki saman. Á Ís-
landi eru ríflega
12.000 meðlagsgreið-
endur. Af þeim eru
96% karlar en aðeins um 3% konur.
Börn búa í yfir 90% tilfella hjá
móður eftir skilnað. Hvergi í okkar
samfélagi er kynbundinn munur
meiri.
Enn þann dag í dag er staðal-
ímynd samfélagsins sú að barn
skuli að öllu jöfnu búa hjá móður
eftir skilnað. Ef barn býr hjá föður
eftir skilnað, þá er spurt, hvort
heldur upphátt eða í hljóði: „Hvað
var að hjá móður?“
Konur gátu lent í því að karlar
væru frekar ráðnir í störf, vegna
þess að þær hygðu á barneignir.
Með lögum um fæðingarorlof var
körlum tryggður sambærilegur
réttur og konum til orlofstöku
vegna barneigna. Í dag taka bæði
kynin fæðingarorlof og standa
þannig jafnt gagnvart vinnuveit-
anda að þessu leyti. Hér bætti auk-
inn réttur karla stöðu kvenna á
vinnumarkaði.
Foreldraábyrgð rýrir sveigj-
anleika og veikir því miður stöðu
einstaklings á vinnumarkaði. Í dag
hvílir foreldraábyrgð meira á
mæðrum, sérstaklega ef kynfor-
eldrar búa ekki saman. Vísasta
leiðin til að halda áfram að jafna
stöðu kynjanna á vinnumarkaði er
að jafna stöðu kynjanna í uppeldis-
og umönnunarhlutverkum barna
sinna. Það þarf að tryggja að for-
eldrar beri ávallt sem jafnasta
ábyrgð á börnum sínum allan upp-
vöxtinn, óháð hjúskaparstöðu for-
eldra. Þegar fullkomnu foreldra-
jafnrétti er náð, þá munu konur ná
launajafnrétti á vinnumarkaði.
Ekki fyrr.
Foreldrajafnrétti er for-
senda fyrir launajafnrétti
Gísli Gíslason fjallar
um foreldraábyrgð ’Það þarf að tryggja aðforeldrar beri ávallt sem
jafnasta ábyrgð á börn-
um sínum allan upp-
vöxtinn, óháð hjúskap-
arstöðu foreldra.‘
Gísli Gíslason
Höfundur er markaðsstjóri og
formaður Félags ábyrgra feðra.
Hulda Guðmundsdóttir: „Ég
tel að það liggi ekki nægilega
ljóst fyrir hvernig eða hvort
hinn evangelísk-lútherski vígsl-
uskilningur fari í bága við það
að gefa saman fólk af sama
kyni …“
Birgir Ásgeirsson: Opið bréf til
vígslubiskups Skálholtsstiftis,
biskups Íslands, kirkjuráðs og
kirkjuþings.
Jakob Björnsson: Útmálun hel-
vítis. „Álvinnsla á Íslandi dreg-
ur úr losun koltvísýrings í heim-
inum borið saman við að álið
væri alls ekki framleitt og
þyngri efni notuð í farartæki í
þess stað, og enn meira borið
saman við að álið væri ella fram-
leitt með raforku úr eldsneyti.“
Þorsteinn H. Gunnarsson
fjallar um rjúpnaveiðina og aug-
lýsingu um hana, sem hann tel-
ur annmarka á.
Eggert B. Ólafsson: Vegagerð-
in hafnar hagstæðasta tilboði í
flugvallarrútuna.
Örn Sigurðsson: Bornir eru
saman fjórir valkostir fyrir nýj-
an innanlandsflugvöll.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar