Tíminn - 02.08.1974, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Föstudagur 2. ágúst 1974.
Föstudagur 2. ágúst 1974.
TÍMINN
9

Islenzkt áraskip, smlöaö áriö 1964 af Magnúsi Pálssyni, Hvalsnesi. Likan þetta gaf Jónas Hvannberg
kaupmaöur Stýrimannaskólanum.

.1 w-W’,V /-\.VíW-. hu
Þurrkhjallur.
'
Ctflutningsafuröir,
Guömundur Ingimarsson var fulltrúi sjávarútvegsins f sýningarnefndinni.
ORKA MEO DYDGO PteiSt DÆI OO BYOQO
ÞRÓUIM
Bva-nava
SYNING I LAUGARDALSHÖLLINNI
aa jljli -11. Agljst
SAGA LANOS OG CUOOAR I 11QO AR
HUGLEIÐINGAR UM SYNINGU A
SJÁVARÚTVEGI í LAUGARDALSHÖLL
Sýningin Þróun 874-
1974 stendur nú i
Laugardalshöllinni, og
voru tildrög sýningar-
innar þau, að snemma á
árinu 1973, kallaði fram-
kvæmdastjóri þjóð-
hátiðarnefndar 1974,
Indriði G. Þorsteinsson,
saman fulltrúa frá sam-
tökum höfuðatvinnuveg-
anna til viðræðna um
sameiginlega sýningu
atvinnuveganna á þjóð-
hátiðarárinu, er lýsti
sögu og framþróun at-
vinnulifs i landinu i ell-
efu hundruð ár. Um
sama leyti var þjóð-
hátiðarnefnd Reykja -
vikur með áform um
svipað sýningarhald,
sem þátt i þjóðhátiðar-
haldi i Reykjavik.
Sammæli varð þá um,
að sýningin yrði ein og
kom fulltrúi Reykjavik-
ur til þátttöku með full-
trúum atvinnuveganna i
umræðum og undirbún-
ingi málsins. Að ráði
varð, að samgönguráðu-
neytið hefði umsjón með
deild samgangna á
sýningunni, og var ráðu-
neytisstjóri þess með i
undirbýningi frá byrjun.
Sýning þessi er á
tvennan hátt frábrugðin
þeim stóru sýningum,
sem hér hafa áður verið
haldnar. Hér er hvorki
um sölu- né auglýsinga-
sýningu að ræða. Hver
atvinnuvegur kemur
fram sameinaður sem
ein heild, sýnt er
hvernig hann hefur þró-
azt, hvað hann gerir og
getur gert sem heild.
Enginn einstakur aðili,
framleiðandi eða selj-
andi, sýnir sina vöru
sérstaklega.Það kemur
fram hvers islenzkur
iðnaður er megnugur,
hvað kemur frá sjávar-
útvegi og hvað frá land-
búnaði, hver er hlutur
verzlunar og viðskipta i
þjóðfélaginu og hve
mikilvægu og fjöl-
breyttu hlutverki sam-
göngur gegna. Þetta
sýna hin margbrotnu og
að mörgu leyti óskyldu
samtök og fyrirtæki
einstakra atvinnuvega
sameiginlega.
í öðru lagi er þetta I
fyrsta sinn, sem allir
höfuðatvinnuvegir þjóð-
arinnar standa saman
að einni sýningu. Haldn-
ar hafa verið land-
búnaðar-, sjávarútvegs-
og iðnsýningar, og
verzlun og hvers konar
þjónustu hefur oft á tíð-
um gefizt kostur á að
kynna sig. Á slíkum
sýningum vill gjarnan
verða um einhliða kynn-
ingu og ágæti viðkom-
andi atvinnuvegar eða
þáttar I þjóðlifinu að
ræða. Þessi sýning á
öðru fremur að sýna
órofa tengsl atvinnu-
greinanna og gagn-
kvæmt mikilvægi hverr-
ar fyrir aðra.
Sýningarnefndin
Sýningarnefnd skipuðu eftir-
greindir menn:
Jónas Jónsson, tilnefndur af
forsætisráðherra, kosinn formað-
ur sýningarráös, Aðalsteinn Guð-
johnsen, tilnefndur af Reykja-
víkurborg, kosinn varaformaður,
Guðmundur Ingimarsson,
tilnefndur af samtökum sjávarút-
vegsins, ritari. Agnar Guðnason,
tilnefndur af samtökum land-
búnaðarins, Björn Guðmundsson,
tilnefndur af samtökum iðnaðar-
ins, Hilmar Fenger, tilnefndur af
samtökum verzlunar og við-
skipta. Brynjólfur Ingólfsson,
ráðuneytisstjóri, fyrir deild sam-
gangna, og Helgi Ellasson fyrir
deild skóla- og menntamála.
Sjávarútvegur á sýn-
ingu
Deild sjávarútvegsins er ekki
mikil að vöxtum miðað við um-
fang þessarar atvinnugreinar, en
þess er að gæta, að takmarkað
rými er fyrir hendi. I fyrsta sinn
er nú sýnt samspil atvinnulifsins,
þ.e. sjávarútvegs, iönaðar,
verzlunar og landbúnaðar og sú
verkaskipting, er ríkt hefur og
auk þess fyrirferðarmikill og
merkur þáttur stjórnvalda i þjón-
ustu.
Deild sjávarútv. er því létt-
byggð minningasýning, þar sem
ljósmyndir og munir leiftra á
merkum stöðum sögunnar.
Áhorfandinn þarf ekki að vera
hnútunum svo kunnugur til að
fylgjast með og tveir gamlir sjó-
menn eru til staðar til að útskýra
ef þess er óskað.
Fremst við innganginn hefur
verið gerður fiskhjallur einn
ágætur og smáreitur fyrir fisk.
Þar eru sýnd forn veiðarfæri
ágæt. Þetta er sölt mynd, og það
þarf ekki mikið hugmyndaflug til
þess að sjá muninn á þessari
makalausu félagsmálastofnun is-
lenzku þjóðarinnar, fiskhjallin-
um, og 500 milljón króna frysti-
húsi þar sem stál og gler, kera-
mik og plast umlykja prúðbúið
fólk og fisk og vélar dynja. Það er
einmitt á þennan hátt, sem
sýningardeildin orkar, vekur
hugsun og metur aöstæður.
Likan af (slldar ) sjóhúsi á Austurlandi. Nótaheisi, bátar og löndunar tæki, ásamt söltunarstöö. Sildin I þessar stöövar fékkst I stauranætur
(landnætur). Gekk sfldin I nótina á flóöi. Siöan var henni landaö f stööina. Mikil vinna var viö þessar sfldarsöltunarstöövar (1180-1940),
en þær tilheyra nú fortiöinni. (Timamyndir Gunnar)
Um þetta má nefna fleiri dæmi.
T.d. Akraborgina sem nú hefur
verið seld. Gamli Laxfoss, sem
smíðaður var til þessara ferða
fyrir bllaöld, var hin fyrirferðar-
mikla fyrirmynd að smíði Akra-
borgar, og þeir smlðuðu sama
skipið upp aftur þrátt fyrir breytt
viðhorf. Nú hafa þeir á hinn bóg-
inn fengið bilferju og hafa losnað
úr hjólfari tímans.
Skutarar komu aldar-
fjórðungi of seint
A þeim flötum sýningarinnar I
Laugardal, er sýna þróun i skipa-
gerð Islendinga, kemur þetta
greinilega fram. Þessi fastheldni,
sem minnir á melrótina og sauð-
kindina meira en margt annað og
stendur greinilega I vegi fyrir
eölilegri þróun. Þetta sést bezt á
þvl, að tslendingar voru heilum
aldarfjórðungi á eftir öðrum fisk-
veiðiþjóðum að „viðurkenna”
skuttogarana, sem þó hafa marg-
víslega yfirburði yfir siðutogar-
ana. Svo einn dag er teningunum
kastað, og menn hafna því að
líkja eftir skútuöldina I gerð
nýtlzku togara. Það er þvl ekki út
I hött að tárast, þegar til þess er
hugsað, aö líklega heföu
nýsköpunartogararnir allir getað
orðiö skuttogarar, ef framsýni
hefði ráðið, þvl þessi skipagerð
var þá komin fram á sjónarsvið-
ið.
Það er nú einu sinni svo, að
skipasmiðar og skipakaup eru að
langmestu leyti fjármögnuð af
opinberum aðilum, og væri full
þörf á að settar væru strangari
kröfur um takt við tímann i gerð
og búnaði skipa. Rikisvaldið á að
fylgjast með nýungum og fram-
fylgja þeim.
Það er t.d. sagt, að nýju stóru
skuttogararnir okkar séu ekki
gerðir fyrir kassafisk, sem þó eru
taldir vera algjör forsenda fyrir
1. flokks hráefni á samkeppnis-
markaði heimsins.
Radarinn og islenzk skip
Að öðru leyti hafa íslendingar
stigið feti framar. Þessa sést
dæmi á sýningunni. Þarna er rad-
ar-tækið úr Ingólfi Arnarsyni.
Þetta varfyrsta radar-tækið, sem
sett var I fiskiskip I heiminum.
Þetta merka tæki veröur að varð-
veita. Reyndar er því haldið
ist upp bak við barkaða seglaslu
og kolareyk frá fyrstu trollurun-
um. Það eru ekki lengur vinnu-
menn bænda, sem fara I verið til
að róa og verka fisk og hverfa
slðan til síns heima til heyanna og
búverka. Sjómannastéttin varð til
I aðgreindu formi frá bændum og
vinnufölki I sveit.
Bændur urðu skipherr-
ar. — Vinnumenn á tog-
urum
Svo skörp eru þessi skil, að
margir af fyrstu skútuskipstjór-
unum voru merkir bændur, sem
uröu skipherrar á bomsamiklum
færaskipum og margir þeirra
urðu síðan fyrstu togaraskip-
stjórar þjóðarinnar. Með öðrum
orðum: bændur urðu að togara-
mönnum.
Þessu til stuðnings má nefna
mörg dæmi. Það má lika geta
þess hér, að margir af landsins
merkustu sjósóknurum, eins og
t.d.Péturheitinn Maack, sem hér
á árunum var einn merkasti og
aflasælasti togaraskipstjóri
landsins, byrjaði sinn feril á tog-
urunum sem vinnumaður hjá
bónda. Pétur var á togurum á
vertiðum og fékk vinnumanns-
kaup hjá bóndanum eins og aðrir
vermenn, en bóndinn fékk aftur á
móti hásetahlut hans á togaran-
um.
Fastheldnin til sjós
Sjómenn eru fastheldnir og
nýjungagjarnir meira en I meðal-
lagi. Þetta hljómar sem þver-
sögn, en á sér þó staðreyndir að
bakhjarli. Fróðlegt er að virða
fyrir sér skipagerðirnar og öll
tækin. Fyrstu togararnir, skrokk-
lagið, er það sama og á skútun-
um.Skútan hefur fengið gufuvél,
og reykháf. Skrefið er stigið, en
ekki til fulls. Þetta sjáum við víð-
ar. Fyrstu varðskipin voru togar-
ar, sem fengnir voru til land-
helgisgæzlu og málaðir gráir eins
og þokan og hafið. Siðar þegar
farið er að sérsmiða varðskip fyr-
ir Landhelgisgæzluna, þá er i
raun og veru smíöaður togari.
Þannig er gamli ÆGIR ekkert
nema togari, og sama er að segja
um varðskipið ÞÓR. Nýi ÆGIR er
aftur á móti meira gerður fyrir
sitt verkefni og Gæzlan hefur
losnað undan fargi sögunnar.
fram.aðradarinnsé fyrsta tækið,
sem selt var til „venjulegra”
skipa. Radarinn var hernaðar-
leyndarmál framyfir slðasta
strlð. Fyrsta kaupskipið sem búiö
var radartækjum var Queen
Mary, en skipið var herflutninga-
skip á þeim árum.
Ennfremur er á sýningunni
fyrsta asdic-tækið, sem sett var I
íslenzkt skip, en það er úr gamla
iFrh. á bls. 15
Tveggja hestafla bátamótor, annar I röðinni, þeirra sem fluttir voru til
landsins (1902). Var upphafiega keyptur og notaður á lsafirði, en siðar f
Bolungavik I báta þar.
Agnar Guðnason ráðunautur,
framkvæmdastjóri sýningarinnar.
Skuttogarar með Eng-
eyjarlagi
Þá tekur við þróun fiskiskipa.
Hið opna skip, runnið upp I
minningum um vikingaskip,
knerri og langskip. Araskipið
verður til á löngum tlma eins og
sagan sjálf, og hinir einstöku
landshlutar eignuðust fljótt sitt
lag, sem ef til vill má enn greina i
skipalagi á Islandi. Nýju skut-
togararnir frá Póllandi eru með
Engeyjarlaginu, og japönsku
skutararnir bera svip af húggort-
um og gallósum miðalda. Þó
saknar maður kaupfaranna
þarna. Mörg þeirra veiddu hér
fisk, færðu heim salt og hlóðu
skreið. Þeirra er nokkuð getið I
öðrum deildum, og eru á þessari
sýningu einkum felld að verzlun.
Vélaöldin rennur fljótt upp. Það
er kominn mótor I áraskipið. Sjó-
ferðabænin kafnar I vélagný, frá
glóðarhausvélum, og það má
lengi fljóta á góðu stýrishúsi.
Þilskip breytist i vélbát
Annar þáttur greiðist sundur,
öllu gildari, en það er þilskipið,
sem tlmans spil breytir i vélbát
albúinn til djarfrar sóknar. Þar
greinum við verkaskiptinguna
fyrst, þá er siðar varð. Með skút-
unum urðu bæirnir til, þeir stækk-
uðu með þeim, og siðar togurun-
um. Hin forna þjóðllfsmynd leys-