Tíminn - 15.02.1975, Qupperneq 6
6
TÍMINN
Laugardagur 15. febrúar 1975
Nú hefur göngu sina hér i blaðinu nýr
þáttur, þar sem fjallað verður um
landbúnaðarmál. Umsjón þáttarins
verður i höndum þeirra Páls Þor-
steinssonar fyrrv. alþingismanns á
r Hnappavöllum og Ágústs Þorvalds-
sonar alþingismanns á Brúnastöðum.
Páll Þorsteinsson.
Ágúst Þorvaldsson.
Agúst Þorvaldsson:
Nýtt búskaparform bænd-
anna verður hópvinna
á félagsbúum
Talið er að um 5000 bændur
séu starfandi á Islandi nú, og að
bústofn þeirra sé að meðaltali 10
kýr, 3 geldneyti og 180 sauðkind-
ur, ennfremur dálitil garðrækt.
Brúttóverðmæti framleiðslunn-
ar á hvert bú að meðaltali, er 2,4
millj. króna samkvæmt siðasta
verðlagsgrundvelli, sem dag-
settur er 1. des. 1974, og er þá
miðað við eitt ár. Tæplega
helmingur af brúttótekjum bús-
ins, er talinn verða eftir i kaup
handa bóndanum, konu hans og
börnum þeirra þegar allur ann-
ar kostnaður við þetta bú hefur
verið greiddur.
Bundið fé i svona búi, er talið
að nemi kr. 2.168.367,00 og að af
þvi skuldi bóndinn kr. 552.283,00.
Engum dylst sem þekkir til
landbúnaðar hér, að eigið fé
bóndans 1 þessu búi er ákveðið
langt frá þvi rétta, og er það nú
miklu stærri upphæð. Fulltrúar
bænda I verðlagsnefnd hafa
slfellt reynt að hækka þennan
lið, en á móti þvi hefur jafnan
verið staðið af viðsemjendum
þeirra þó nokkuð hafi að vlsu
áunnizt.
Atvinnulif landsmanna á nú
við mikla erfiðleika að striða
vegna hinnar óðu verðbólgu, og
hefur landbúnaðurinn ekki farið
varhluta af þvi ástandi. Allur
tilkostnaður viö að stofna bú og
gerast bóndi er orðinn svo svim-
andi hár, aö með óllkindum er.
Má þar ekki hvað sizt nefna
stofnverð véla og tækja, sem
búið verður að hafa nú orðið.
Vélarnar eru aðalvinnuafl
bóndans og til að eignast þetta
nauðsynlega vinnuafl þarf
miklu meira fjármagn heldur
en flestir frumbýlingar hafa ráð
á þrátt fyrir nokkra hjálp stofn-
lánadeildar. Aður en véla- og
tæknibúnaðurinn kom til sögu
var stofnkostnaður mjög litill
við vinnuaflið. Vinnumaður eða
vinnukona sem bóndi réði til sin
höföu engan fjármagnskostnað
eða stofnkostnað i för með sér
þegar þau settust að I vistinni,
en milljónir þarf að leggja fram
áður en vélarnar eru fluttar
heim á búið.
Ekki hef ég séð skýrslur eða
áætlanir um það hver meðal bú-
skapartimi bænda hér á landi
er, en ég ætla að gizka á, að
hann muni vera 25 til 30 ár. Ef
sú ágizkun stenzt þá sýnist mér,
að um 170 til 200 bændur hætti
búskap á ári hverju, og þarf þá
jafnmarga til að fylla i skörðin
ef ekki á að fækka i stéttinni. Til
þess að þeir 170 til 200 ungu
menn, sem þurfa að byrja
búskap árlega geti lifað sóma-
samlegu lifi af atvinnu sinni þá
verða þeir allir að hafa strax
verðlagsgrundvallarbú. Hér
verður gert ráð fyrir þvi, að
meðalaldur þessara 170 til 200
ungu bænda sé 25 ár þegar þeir
hefja búskapinn. Sennilegt má
telja, að þeir og konur þeirra
hafi verið I skólum fram að tvi-
tugu. Eru þá varla nieira en 5
ár, sem þetta unga bændafólk
hefur haft til að safna fjármun-
um til búsins. Hér verður gert
ráð fyrir, að allt þetta fólk hafi
veriö ráðdeildarsamt. Hvað er
þá hægt að hugsa sér, að safnazt
hafi hjá pilti og stúlku á þeim 5
árum, sem hér hafa verið nefnd
og verja á til að kaupa jörð,
bústofn og vélar? Ég ætla að
gera ráð fyrir þvi, að þegar þau
leggja saman eigur sinar, sem
orðið hafa til á þessu timabili þá
séu þær 2,5 til 3,0 milljónir
króna.
Ungu hjónin byrja á þvi, að
kaupa jörð undir verðlags-
grundvallarbú. Jörðin þarf að
hafa 25 ha. tún og hús i nothæfu
ástandi fyrir búreksturinn
ásamt ibúðarhúsi. Varla er
hægt að verðleggja slika eign til
sölu fyrir minna en 8 millj.
króna. Þá er bústofninn 10 kýr, 3
geldneyti og 180 fjár. Ekki má
gera ráð fyrir að þetta kosti
minna en 1,6 millj. kr. Þá eru
eftir vélarnar: 2 dráttarvélar,
sláttuþyrla, snúningsvél, múga-
vél, heyvagn, heyblásari, súg-
þurrkunartæki, mjaltavél,
mjólkurkæligeymir, áburðar-
dreifari og mykjudreifari. Eitt-
hvað af þessum tækjum væri
keypt notað og skal þvi ekki gert
ráð fyrir, að þetta kosti nema
2,0 millj. kr. annars væri upp-
hæðin mun hærri. Hér er þá
samanlagt 11,6 millj. króna og
er þar ekki meðtalinn hús-
búnaður i íbúðarhús og ekki
heldur bifreið, sem flestir telja
sér nauðsynlegt að hafa.
Hvernig eiga nú ung hjón að
eignast þetta? Aður hefur verið
gert ráð fyrir, að þau kunni að
hafa 3,0 millj. kr. Þá getur verið
að þau fái 600 þús.'kr. jarða-
kaupalán. Bústofnslán gæti
oröið 500 þús. kr., og lán út á
nýjar vélar á að gizka 400 þús.
kr. Hér eru þá ca. 4,5 millj. kr.
Þá vantar 7,0 milljónir. Hvernig
á nú ungt fólk að stofna til
búskapar ef þetta dæmi, sem
hér hefur verið tekið er eitthvað
I nánd viö staðreyndir, en ég
hygg að allar þær kostnaðar-
tölur sem nefndar hafa verið
séu fremur of lágar en of háar.
En sjö milljónir vantar sem
enginn vill eða getur lánað. Og
þó gert væri ráð fyrir að þessar
milljónir fengjust að láni þá
væri engin leið að standa við
skuldbindingar um afborgun og
vexti, jafnvel þó búið stækkaði
mikið þvi sú upphæð sem til
þess þyrfti árlega yrði tæplega
undir 2,0 milljónum króna.
Liklega hugsa nú sumir sem
svo, að þetta sé allt saman böl-
sýnisraus úr gömlum karli. Þvi
miður mun þó flest af þvi, sem
hér hefur verið sagt eitthvað
nærri sanni og sjá þá allir, að
breytingar verður brátt að gera
ef búskapur með svipuðu sniði
og verið hefur og tiðkast nú á að
geta þrifizt og sveitabyggðirnar
og þorpin sem á þeim lifa að
miklu leyti eiga ekki að eyðast.
Mönnum mun I þessu máli
veröa hugsað til byggðastefn-
unnar, og að hér verði hún að
láta til sin taka. Vafalaust viija
forystumenn þeirrar þjóðhollu
stefnu leita að góðri lausn á
þessum þætti þjóðmála, en það
má ekki dragast lengi þvi þjóðin
verður að eiga hér dugandi
bændastétt. Ekki dettur mér i
hug, að allt eigi að leggja upp i
hendur unga fólksins, sem vill
búa I sveit, en þó verður af þjóð-
félagsins hálfu að finna viðhlit-
andi lausn á þeim hrikalega
vanda, sem fram undan er á þvi
sviði þjóðlifsins, er hér hefur
verið að vikið.
Oft á siðustu árum hafa
heyrzt orð eins og félagshyggja
og skipulagshyggja, og talið að
félagshyggjufólk sé margt i
landinu. Gott er til þess að vita
þvi marga erfiðleika má yfir-
stiga með félagslegum átökum
margra einstaklinga, sem
stefna að sama marki.
Hópvinna margra manna á
sama verksviði fer nú tálsvert i
vöxt. Má þar t.d. nefna lækna-
stéttina, sem beitt hefur sér
fyrir stofnun heilsugæzlustöðva
þar sem læknarnir vinna hver
með öðrum. Þar telja þeir, að
hæfileikar og starfskraftar nýt-
ist betur. Svipaða aðferð má
áreiðanlega taka upp á mörgum
öðrum sviðum. Það má t.d.
hugsa sér, að nokkrir ungir
menn i sama byggðarlagi, sem
langar að búa i sveit, rækta
jörð, umgangast húsdýr, fram-
leiða búvörur og taka laun frá
eigin atvinnurekstri, tækju i
smáhópum, tveir, þrir eða fleiri
saman, að stofna bú — sam-
vinnubti — og slik bú ætti
byggðasjóður að styðja.
Sums staðar er auðvelt að sam-
eina jarðir undir þessháttar bú.
Þeim ætti að skapa fast form að
lögum. Menn legðu eigur sinar
fram til félagsbúsins, skiptu
með sér verkum á búinu og
stjórnarstörfum. öll réttindi og
skyldur væru fyrirfram ákveðn-
ar, vinnutimi og laun. í lögum
væri ákveðið hvernig skyldi
með fara og hver ætti að hjálpa
þegar einhver aðili vildi eða
yrði að hverfa frá búskap eða
andaöist og við það að tengja
nýjan aðila við félagsbúið I stað
þess er frá varð að hverfa. Hér
verður ekki farið frekar út i að
nefna þau fjölmörgu atriði, sem
I slikum félagsbúsreglum eru nú
eða verða myndu. Allmörg
félagsbú tveggja og fleiri
manna eru rekin nú þegar i
landinu og munu flest hafa gefið
góöa raun. Þessu búskapar-
formi þarf þvi að gefa alvarleg-
an og vaxandi gaum, þvi það
getur leyst að einhverju leyti
þau vandræði, sem fjár-
magnsþörfin er nú. Miklu
minna fé þarf áreiðanlega til
vélakaupa á félagsbúi hlutfalls-
lega fyrir hvern bónda heldur en
þegarum einstaklingsbúskap er
að ræða og einnig mun það gilda
um byggingar. Vinnutimi gæti
orðið hóflegri og fritimar ættu
að gefast, sem einyrkinn hefur
varla af aö segja. Verkaskipting
milli bænda á félagsbúi getur
veriö heppileg i samræmi við
mismunandi hæfileika þeirra
eða menntun. Og þó einhver
veikist gengur allt sinn eðlilega
gang um sinn. Húsmæðurnar
eiga einnig að geta haft ýmsa
samhjálp, en auðvitað verða
heimilin að vera aðskilin og
hver fjölskylda út af fyrir sig.
Ahyggjur einyrkjans ættu ekki
að þreyta sál og sinni bændanna
og húsmæðranna á félagsbúinu.
Ending á starfsorku bændanna
gæti aukizt, en það er áberandi
hversu margir bændur eru
slitnir fyrir aldur fram.
Hvar er félagshyggja unga
fólksins sem vill búa i sveit ef
það ekki hagnýtir sér félags-
búskaparformið? Og hvar er
byggðastefnan, sem þegar
hefur átt sterkan þátt I að efla
þorp og bæi allt kring um landið
ef hún ekki tekur þetta mál að
sér? öflugan landbúnað i
höndum dugandi félagshyggju-
bænda þarf þjóðin að hafa. Við
stuðning af samvinnufélögum
sinum hafa bændur bjargað
landbúnaðinum það sem af er
þessari öld. Það var og er
heillav ænlegt þrep i þróun þessa
forna bjargræðisvegar
þjóðarinnar. Nú knýr þróunin til
þess að stigið verði nýtt skref til
aðhæfingar breyttum viðhorf-
um á öld tækninnar, sem að visu
hefur leyst mörg vandamál, en
einnig skapað önnur þar á
meðal nokkurn hluta af þeim
vanda sem hér hefur verið gerð-
ur að umtalsefni.
Ég tel að fyrir þvi sé
margföld reynsla, að i skipulegu
samstarfi njóti einstaklingarnir
sin bezt ef vilji er fyrir hendi.
Þeir sem ekki hafa samstarfs-
vilja eiga auðvitað, að vera sér
um sitt, þvi allar þvinganir ber
að forðast.