Atuagagdliutit - 01.01.1961, Qupperneq 12

Nungme Atuagagdliutit åraig-
ssuissoKarfiåne nagdliutorsior-
nigssamut piarérsautit ulåpu-
tigineKarugtulersut kalåtdlip
Kalipaissup ilisarisimaneKångitsup Ka-
lipautinik imilertarissanik Kalipagkat
50 migssåne Københavnime sanui-
mersipai. åssilissat mikissuararssuput
inilo sarKumersitsivik mikeKalune, i-
nuitdlo åssilissanik takuniaissut åssi-
lissanik allkusersortagatOKåuput ra-
diokut, filmitigut fjemsynikutdlo. tai-
måitordle takusaissorpagssuit åssili-
ssat tåuko mikissut alutornartingår-
matigik sivisumik isersimassarsimå-
put.
avisip „Berlingske Tidende“p Kali-
pagkat taisimavai „åssilissanik pisa-
nganartunik katerssugausivik", „Poli-
tiken“ivdlo oKautigai „tupingnartunik
sunisinåussusigdlit," „Dagens Nyhe-
der“imilo agdlautigingnigtup ersser-
Kigsarniarssarisimavå sunineK tåuna
sumik pissuteKartoK. pingårtitdlugit
OKautigai åssiliartat amerdlanertigut
pisimassunik ilungersomartorssuar-
nik imaKartut, OKalugtuagssaKardlu-
arnermikut kivdlingnartoruj ugssuit.
erKumitsuliortoK pikorigsorssusima-
vok inugtalio’rsinåussuseKartoK Kali-
pautitdlo imilertagkat atomiarnerinik
artornartunik malugssarigsunik åssili-
artalersuisimassoK. „erKumitsuliortar-
nerup OKalugtuarineKamerane åssili-
ssat Kalåtdlit-nunånit pissut måne
sarKumersineKartut KaKutigortuput",
agdlautigingnigtoK isumaKarpoK, nag-
gasiutdlugulo OKautigå ingassåussina-
ne taissariaKartoK „silarssuarme åssi-
lissat katerssugautit erKuminerpåt i-
låt“_
kalåtdlip sujugdliup angnertumik
Kalipaissup OKalugtuarissaunerata nu-
name kulturia erKumitsuliortautsip a-
tuagåussuanut ilångusimasså Atua-
gagdliutit nagdliutorsiomeråne ag-
dlagkanut tunissutitut tikiupoK. tuni-
ssutdlo mingnerulingilaK påsitineKar-
pat „Kalipaissup ilisarisimaneKångit-
sup“ tunuanitoK avisip suleKataisa pi-
soKaunerpåt ilåt: Alut kangermio.
Kalipaissutut uvdlup sujunigssavdlo
inugtaråt måna uvdlune avdlånguler-
fiussune imaKa avdlanit nagdlemeKa-
rane erKumitsuliomermigut åssigi-
ssagssaunermigutdlo nunaKatine ilit-
sorivdluamigssamut ikiorsinauvdlugit.
igdluatungåtigutdle ilisarisimavdlui-
narparput tåssaussoK „Kissimgnik ki-
gartuissartoK Ålut kangermio" Atua-
gagdliutit normuine sujugdleme åssi-
liartaliussamigut ikiutaungårsimang-
mat Atuagagdliutit avisitut KaKuti-
gortumik autdlartitdluarnerånut silar-
ssuarmime aviserpagssungingmata er-
Kumitsuliatut suliarineKardlutik aut-
dlartitut. — Ålup Kissungnut kigartu-
gai Atuagagdliutinik ingerdlavdluar-
Kussivdlutik autdlancausissuput.
åssilissanik tåukuninga sanassuga-
me aterminik atsiortarpai. sordlo
1860-ime Nup umiarssualiviane umi-
arssuit nuånersumik Kalipauserdlugit
suliarisimassai, Paul Egedep åssinga,
— umiarssuardlo tupingnartorssuaK
agssakåssunik ingerdlatilik „Great
Eastem" imalunit „Kangimukartor-
ssuaK" kigugdliup taineKartup nav-
suiautitaine agdlagsimavoK umiarssuit
taimåitut angingåramik „sujomatigut
månalo nagdlemigssaKångitsut Nuav-
dlunit umiarssuånit."
Atuagagdliutitdle måna tikitdlugo
ilimagissamit angnermik Alut Kujå-
ssutigssaKarfiginerugunarpåt. avisip
„sarKå" sujugdleK — Nup OKalugfiata
nålagkavdlo igdlorssuåta åssinguat —
taimåitumigdlo malugerKUvdlugo må-
ne agdlisineKarsimassoK — Kimerdlo-
råine åma Alup pissausia tamatumane
ilisarissariaKarpoK. nunap åssinga sa-
ngujårtortalik ujarKatdlo sume tama-
ne inigssititersimassut kalåtdlit aki-
niaerusugtup Ungortumik maling-
ningnerane nunap åssitånut Alup ki-
vartugånut nalerKutdluinarpoK. tai-
maingmatdlo ilimanarpoK Atuagagdli-
utit autdlamersimassut Alup timå ni-
aKualo atordlugit — „sancartaK" tåu-
na Atuagagdliutit normuine tamane
1871 tikitdlugo pinersaissuvoK, aitsåt-
dle ukiut nikineråne atorungnaeme-
Kardlune.
Atuagagdliutit autdlartinerånut Å-
lut ikiutuvoK suniuteKarfigalugitdlo,
igdluatungånile Alup autdlartineranut
Atuagagdliutit ikiutuput sunerdlugu-
naulemerat nutåjussoK kalåtdlinut
pingåmerssåungilaK. agdlagåupume,
taimåitutdlo ukiune 100-ne ilisimane-
Karsimåput. agdlåtdlume — sordlo
Oldendowip sarKumiuterérsimagå —
Rink sujoncutdlugule atuagkat Ka-
låtdlit-nunåne naKitemeKartarsimå-
put. Rinkivdle påsisimassaKardluartup
kalåtdlit isumåt nalunginamiuk såku-
tigssarsiornermine pingårtisimavå o-
Kausinåungitsunik naKitaKarsinåusa-
agdlagtautsimik oKalugtautsimigdlo
nalerKutungorsaisimassunit angneru-
jugssuarmik.
åssilissat atorneKalemerisigut naKi-
simangnissut kigaeKutitdlo Kångerne-
Karsinaulerput åssilissat sangmineKa-
lerdlutik. kalåtdlit pingortitanut pivi-
ussunutdlo sianissusiat åssilissatigut
eKérsameKarKigpordlusoK. taiméitu-
mik eminaK Atuagagdliutit åssiliar-
tarpagssuaKalerput avisinit avdlanit
Kangen m. nogenlunde samme motiv. Fot.
af Eigil Knuth 1960.
Kangen, tåussuma Kalipaghap dsslngajå,
Eigil Knuthip 1960-ime åssilisså.
agdlagtoK Eigil Knuth
Ålut
kangermio
lo. Kupernerit ilusinut åssilialiai na-
lencutungorsameKarput, taimåtaoK
Rinkip naKitertitainut mikissunut
„Kaladlit oqalluktualliait" atuagkat
sujugdlit åmalo „Kaladlit assilialiait"
nalerKutdngorsameKarsimåput. sule-
Katigingnerdle taimaitiårpatdlårpoK.
Ålup „KangimukartorssuaK" inerdlu-
gulo aprilimit 1861 avise ilaginarpå
Kalipainerdlo autdlartitdlugo. Ki-
ssungmut kigartugaK 1865-ime aprilip
normuane „Kalåtdlit pigigsut" ukiOK
tåuna sujoncutdlugo åssilialiausima-
ssup åssilinerinarå naKiteriviup tor-
Korsivianit Atuagagdliutit pisimassåt.
Kalipagkat mana sarKumersut —
KUtsavigissariaKardlune fru Signe
Rink — Kularnaitsumik erssersipåt
sok Ålut nangminértariaKalersoK,
navsuiautitdlo erssersitsissuputaoK
pisimassumut unga påsineK ajorna-
ngajagsorinartumut KanoK ilivdlune
Kalåtdlit-nunåt ukiut 100 matuma su-
jomagut avisimik KaKutigortumik pit-
såussusilingmik åssilialiortumigdlo er-
Kumitsuliortumik taima pikorigtigi-
ssumik peKarsinaussoK.
autdlamissoK taineKartimigdlo pi-
ngoriartortitsissoK tåssauvoK Kissumi-
ninguaK 1857-ime Rinkip tikiusså, —
naKiterut 250 rigsdalerinik akilik. ki-
siåne nikanåssutsimigut agssagssor-
dlunilo såkutitut atoruminåssutsimi-
gut nalerKUtdlune pulatineKarpoK
kulturimut nutålianik angnikitsunik
nalerKutunik pigssarsissartumut ing-
minutdlo atugagsséngordlugit naler-
Kutungorsaissartumut. Kaj artordlime
piniamermut ikiutigssat ilarpagssue
taimailivdlutik pineKarsimåput — må-
nalo naKiterissameK nagdliupoK.
tåssanitOKarpordle påsivdluartaria-
Kartumik. — agdlagdlune agdlangne-
rit naKitigångordlutik takuneKarsi-
ssok. åssilissanik naKitigaKarsinauniå-
saoK.
åssilissat nangmingneK OKausiuput
nunane avdlane amerdlanerpåne itsa-
rujugssuardle oKautsitut atorneKarsi-
massut agdlagsinauneK ilikameKångi-
katdlarmatdle åssilissat OKautigissa-
Karsinaussarput OKauseKatigingnik
takisunik påsiuminaitsunigdlo navsui-
ausersorniaraluardlugit toKuneKartu-
tut inartartunik. KiperugårKat erKåi-
sångikåine erssersitsisinauneK åssilia-
liordlune erKumitsuliortautsip pigisså
kalåtdlit naluvdluinarpåt, tåssångåi-
nardle påsivåt, taimailivdlunilo inuit
atausiåkåt erKarsautåinut misigissåi-
nutdlo erssersicsissuinarane kisiåne
ukiune hundredeligpagssuarne inung-
ne uningatinarneKarsimassunut er-
ssersitsissuvoK.
kalåtdlit OKausisa sananeKamerat
ingmikut itoK pissutaungåtsiarsima-
gunardlune åssilissat „nugterneKarne-
re‘‘ påsissutigssauvdluartutut misigi-
neKarput. inuiangne tamane uvdlui-
narne OKalugtauseK agdlagtauserdlo
nalerKutuneK ajorput nalencutusimå-
ngisåinardlutigdlo. Hans Egedep „na-
lunaerutit" atuåinarsinauvavut tupi-
gusutigalugulo pisimassut angnikitsu-
nguitdlunit OKautiginiarångamigit ta-
manut ilioKalune aitsåt oKautiginiar-
sinaussarmagit. kalåtdlit OKalugtaut-
simingne erKarsariausertik sukasoK
Kuiasårutinik, lissersomernik issiging-
nårtarialingnigdlo ilaKartitarpåt. ag-
dlagtauseK ajoKersuiartortitat aulaja-
ngersimavatdlåmik periauseKarnerå-
nik pingårniakujugtumik sunerneKar-
simassoK kinguslnåkutdlo atortineKa-
lersoK kalåtdlit malugisimåsavåt na-
Kisimangningnertut takomartaussu-
tutdlo, inuiangnit avdlanit ukiut
hundredeligpagssuit ingerdlanerine
h* a n {• i in ii I,- a v ( orss u a i;
Kanganitsanit nagdlerneKaratik. tai-
måitumigdlo Alut åssiliartalersuiv-
dlune pingårnerutitåimgitsunik tai-
maititariaKarpoK OKalugtualiat åssili-
artalersornigssåt avdlanit tamanit pi-
ngårnerutileramiuk. OKalugtualiåme
pissusiat — tåukunane erKarsauter-
ssutit piviussutdlo akuliuneKartarma-
ta — aseromeKardluinartarpoK per-
Kigsårutdlugit kukuneKartinavérsår-
dlugitdlo agdlautiginiåsagåine.
imap inorusia, nunap iluamio, nu-
nap timåmio, — sutdlo takuneKartar-
tut inuit sume tamåne ersiorujorutigi-
ssartagait — agdlauseriniameK ajor-
naKaut, kalåtdlivdle kialunit Kulari-
neK ajorpai umåssusigdlit tamåko ta-
marmik ingmikut KanoK issikoKartut.
tugtup aulassausé, ukiap kussanåssu-
sia, tatsit nuisssatdlo ersinartue ag-
dlautiginiameK ajomaKaut, aKerdlu-
ssamigdle imalunit silatorpalugtumik
Kalipautit atomerisigut erssersineK a-
jomångitdlat. tamanitdle pingårneru-
ssumik kalåtdlit OKalugtuatoKåinut
pularKingneK ajomångilaK piniartup
sungiusarsimassup Kalipåneratigut.
tamåko taimaisa Alup påsisimavai,
agssanilo atordluangårmagit åssilialiai
OKausertalersortariaKéngitdlat. Kali-
painikut erKumitsuliåuput akuitsut
nangminerssortutdlo, taimåineratdlo
sarKumersineKamerine nuånårutau-
vok. åssilissat umåssuseKarpalungne-
rungångamik ersserKingnerussumig-
taoK takutitarpåt kalåtdlit oKalug-
tuartausiat avdlatortoK oKalugtuanut
tungaviussunik perKautåne pilersitsi-
ssusimassoK. tamatumunalo nutaussu-
tut tupingnartututdlo malungniupoK.
aitsåt sujugdlerpåmik kalåtdlisorpiar-
dluinaK OKalugtualiat OKalugtuarine-
Kartut tusarneKarput tupigusutigalu-
gulo KanoK ilivdlutik påsineKarsinau-
lersimassut — tåssame påsineKarsi-
nåuput. tamånalo iluaKutsiutdlugo
Kalåtdlit-nunåt avdlauvdluinartoK,
sujomatigut takussartagkanit avdlau-
nerussoK, takutineKarpoK, — Kalåt-
dlit-nunåt nunap nangmineK pissusia-
gut inuitdlo isuméine angnertussuse-
KalersimassoK Kalåtdlit-nunåt piv-
dlugo sarKumersitsinerit avdlat oKau-
tigineK ajuganik.
Ålup Atuagagdliutitdlo avKutait a-
vigsårsimåput, kingumutdle ingming-
nut nåperKigdlutik. Ålut nutångorsi-
mavdlune tikiutenrigpoK ilutigissame
avisip sule ingerdlajuartup nagdliu-
torsiomerane. inunerup ingerdlåsima-
vå piviussumit alianartumit OKalugtu-
aliat silarssuånut tåssanilo nangmineic
OKalugtualiat inugtåtut inulerdlune:
kalåleK tåssaujuartoK, — inuiaKatime
kulturikut kingornussanik énagtitsi-
ssok, — Kalåtdlit-nunåta Holger Dan-
ske-a. piåritsordlutik Atuagagdliutit
OKalugtuagssaK tåuna pingårtiniångit-
sorsimavåt Ålup toKunera OKautsimik
atautsimigdlunit OKautiginginamiko,
taimane — sordlo Nungme Katånguti-
gingniat kirkebog-iata tyskisut OKau-
tigisimassåtut — „pivdluardlune si-
nigpårpoK nåpåumit sanigoriartordlu-
ne inunerme ukiuisa 47-åne“ martsip
12-åne 1869.
alianartuvordle taimaisiomikut A-
umiarssuaK agssakåssulik. „Great Eastem**
imalunit „KangimukartorssuaK**. dssiliarta-
liuneKarsimavoK ajoKersuiartortitap C. H.
Rosenip Atuagagdliutine nr. 4-rae agdlagå-
nut, tåssane Noahp umiarssuå pivdlugo uko
OKausertaliuneKarsimangmata: „angisdner-
mit sujornagutdlo måndkutdlo dssendngit-
dlat umiarssuit tduko, Nuap umiarssualid-
talunit inormagit.**
,Hjuldamperen „Great Eastem** eller „Ka-
ngimukartorssuaK** = „Den store østgåen-
de.** lllustr. til artikel af missionær C. H.
Rosen i Atuagagdl. nr. 4, spalte 57—58,
hvorfra Din oversætter kan hente tekstci-
tatet om Noahs ark: „Angisdnermit siorna-
gutdlo måndkutdlo dsseKdngitdlat umiar-
ssuit tduko, Nuap umiarssualiataldnit inor-
magit.**
lup inuneranik sulineranigdlo ersser-
sitsissugssaugaluit angnigitsunguit-
dlunit kingugdliarssungnit ilisimane-
Kartugssaugaluit sumiginameKarsi-
mangmata angnikitsunguit kisimik
pigssarsiarineKarsinaulersimavdlutik
Rinkivdlunit OKalugtuartartume ang-
nerssåta inunera agdlautiginiarsimå-
ngingmago. taimågdlåt Rinkip OKa-
lugtualianik atuagkiaine sujuleKutine
ingmikutdlo navsuiautine agdlagaisalo
ilåine Alup inugtå taitsiarneKartarsi-
mavoK. Rinkivdlunime sujuarsainiar-
dlune sulinermigut tamatigortukut A-
lup åssinganik takutisinausimagaluar-
påtigut. atautsimortitdlugit éssilissa-
migut nersortariaKartukut „kalåtdlit
OKalugtuait OKalugpaiåvilume" 1866-
imit pissune — silarssuarme åssilissat
sujugdlerpåt ilåne ilénguneKarsimå-
put Rasmus Berthelsenip, Lars Møl-
lerip, Jens Kreutzmannivdlo niaKue
silatut, Aluvdle åssinga peKångilaK.
☆
taimanernitdle Kangerme avingaru-
simassume Alut nukingmik pingortit-
sisinaussumik OKalugtualiarpalårtu-
mik pingortitsisinaulerérsimavoK, Ka-
ngermitdlo åssilissat erKumitsut ata-
ssuinåungitsumik nuniguneKartardlu-
tik, — sordlo uvdlumikorpiaK Alut i-
toK. åssinga pigingilarput, sulivfiale
pilersitsivia kangerdliumaninguami-
poK, tåssanilo nåparsimavdlune ajoKip
igdluane igdlerme nalavoK Kalipaiv-
dlunilo. kangermiut Kajartortut erKU-
mitsuliat portugkat niuvertOKarfiliåu-
ssordlugit ulåputarput Alup piniartor-
ssuartut pissai nutåt nålagkap ilissi-
vine Kagtugtikiartuånguardlutik ki-
nguårit Kavsérpagssuit erKumitsulio-
rusugtausiat Kårtornertut sarKiimeria-
tårpoK agssaisigut eKiasuitsutigut Kår-
torneruvdlo suniunere aitsåt ma-
lungnarsiartulerput. su j unigssamilo
sumorssuaK malugineKartugssauvoK.
ajoKip igdlua Nungmisimagaluarpat
piniartorssuaK nåparsimassoK Alut
kangermiungorsimanaviångikaluar-
poK. Kuiasårutitut isinaugaluardlime
ilumortuvoK erKumitsuliortorssuit Ka-
KutiguinaK Kåumarsagaimerup nutåp
tikiussorfiane nunaKartarmata. aula-
terinerat kimigtalersuissoK iluaKUtigi-
niåsagåine tikiussorfiussut najortaria-
Kångitdlat. taimåipoK Johannes V.
Jensen Himmerlandime, taimåipordlo
Ålut Kangerme. nunaKarfingne tåu-
kunane suliniarnigssamut pivfigssa-
KardluarpoK.
☆
åssiliårångup, erKumitsuliortup a-
ngalatup Anders Petersenip Kalipag-
simassåta takutipåtigut Alup nalåne
Kangermik. åssilissame takugssåuput
igdlut mardluk portusunik Kissussu-
nik Kaliagdlit, — åipå niuvertorutsip
igdlua tåssane nåpaja Peter Severin
Lund najugaKardlune, — åipålo ajoKip
igdlua Ålup najugå. ilimanarpoK ig-
dlo talerpigdliussoK kujatdlerpauv-
dlune, kalåtdlit igdluisa akomånitoK
Ålup najugarisagå, tåunalo ilimagalu-
go aussaK kingugdleK nunaKarfik ti-
kiniarsimavara. måna niuvertorusiu-
ssup, Tønnes Olsenip, tupingnåinartu-
mik ajungisårdlune — måssa takor-
nartaK igtujuisårtOK uvdlårortorujug-
ssuvdlune tåkukaluartoK — Alup ig-
dluata inigisimasså takutipå måssa
kangermiut utorKartaisa Kulamaivig-
sumik sumivfia OKautigisinåungikalu-
aråt. nunavdlume åpariameratigut
nunap issikua åma avdlångorsimavoK.
autdlartinanga Kaersumut Anders
Petersenip åssilialiaminik Kalipaiga-
game inigisimassånut ikautitipunga,
tåssångånitdlo åssilivunga, — pujor-
tuléraK aivdlunga aggilerugtortoK. a-
joraluartumik KalipagaK nagsarsimå-
ngilara, tuavioramalo Kutdlarterpat-
dlånginama issikivik sujulima issiki-
viatordluinaK ingilaK. åssilissatdle ta-
marmik måniput, nalerKiukåinilo ili-
manarpoK Alup igdlua — ajoKip ig-
dluanik kujatdlerpausoringningneK
erKortugpat — navssågssåusassoK ka-
ngerdlungup kangimut sangminerata
ilorpiåne Kalipagkap ersserKigsumik
takutitåne.
ilumutdlume uvdlumikut tåssaner-
piaK igdlukoKarpoK kangermiut tai-
ssagånik „igdlorssuaK" igdlukunit av-
dlanit angnerunera pissutigalugo. i-
map nuna iléngarterdlugo Kanigdlisi-
mavå agtarssuitdlo sujorånitut nungu-
simavdlugit. tåssane inimine sujoma-
tigut iniusimassup atsingningorsima-
ssup avatåne Karmakut ivigkanik
nauvfigisimatitdlugit åssigå KåKaK
ingnermik anitsissartoK anitsisaerni-
koK. KaKUgulo magdlit Kalipautit pu-
kuarånguat mångertomersoK imalu-
nit Kalipautinut imilertagkanut pugu-
taussausimassut sarKumersigpait Kå-
Kap ingnermik anitsissamera sulianik
pitsauvdluinartunik silarssuarmut iv-
sungiussisimassoK ugpernarsauseme-
KarumårpoK.
tauva igdlukoK ivigalik nalerKiitu-
mik igdlersorneKarsinåusaoK — ujar-
Kanik kussanarsardlugo — kalålitor-
Katdlo silarssuåne OKalugtualiat ta-
maisa atautsikut ujaraarnut ivertit-
dlugit OKautsit mardluinait atordlugit:
ALUT KANGERMIO
12