Fréttablaðið - 19.10.2005, Blaðsíða 62

MIÐVIKUDAGUR 19. OKTÓBER 2005 MARKAÐURINN22
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Ýmsar vísbendingar hafa komið fram
um það á síðustu misserum að ríkis-
stofnanir eru að teygja anga sína inn á
fleiri svið sem einkafyrirtæki hafa eða
geta alfarið sinnt. Þetta kemur fram í
greinargerð með þingsályktunartil-
lögu sem Guðlaugur Þór Þórðarsson,
Ásta Möller og Gunnar Örlygsson,
þingmenn Sjálfstæðisflokksins, hafa
lagt fram á Alþingi.
Þau segja að stofnunum ríkisins
hafi fjölgað og rekstur þeirra orðið æ
umfangsmeiri á undanförnum árum.
Sökum umfangs síns hafi rekstur ríkis-
ins mikil áhrif á starfsumhverfi og
starfsmöguleika fyrirtækja í landinu.
Stundum megi rekja verkefni þessara
stofnana til aukinna skyldna sem á þau
eru lagðar samkvæmt lögum. Dæmi
séu þó um að aukin verkefni ríkisstofn-
ana stafi af rúmri túlkun á þeim lögum
sem þær starfi eftir. Í sumum tilvikum
hafi ríkisstofnanir þannig farið í beina
samkeppni við einkaaðila um verkefni.
Þá hafi þess gætt að ríkisstofnanir hafi
í auknum mæli tekið yfir eða falið
annarri ríkisstofnun verkefni sem þær
hafi áður falið einkaaðilum. Ríkisstofnanir virðast
jafnframt bjóða minna út en áður.
ÞARF AÐ SKAPA SVIGRÚM
„Með þessari útvíkkun á starfsemi opinberra fyrir-
tækja standa stjórnvöld beint eða óbeint að því að
þrengja að starfsemi einkafyrirtækja í landinu í
stað þess að hlúa að þeim og skapa þeim eðlilegt
svigrúm til að vaxa og dafna í heilbrigðu sam-
keppnisumhverfi. Það gætu þau meðal annars gert
með því að leitast við að skipta við
einkafyrirtæki sé þess nokkur kostur
og efla þannig atvinnulíf á Íslandi,“
segir í greinargerð með þingályktunar-
tillögunni.
Guðlaugur, Ásta og Gunnar vilja
láta skoða hvort lögbundnar skyldur
stofnana kalli á sífellt meira umfang þeirra og
hvort lagabreytinga sé þörf. Jafnframt þurfi að
skoða hvað af lögbundnum verkefnum ríkisstofn-
ana sé hægt að fela einkaaðilum. Það væri í sam-
ræmi við innkaupastefnu ríkisins.
Dæmin sem þau nefna eru nokkur en ekki tæm-
andi. Til dæmis sinni Landmælingar Íslands ákveð-
inni grunnvinnu eins og viðhaldi og upplýsingagjöf.
Stofnunin hafi þó aukið umsvif sín meðal annars í
framleiðslu gagna í samkeppni við einkafyrirtæki.
Verði framhald á muni einkafyrirtæki sem hafi sér-
hæft sig á þessu sviði hugsanlega leggja upp
laupana og fjölbreytt þekking einkaaðila hverfa.
Þá hafi rannsóknastofur Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss verið í beinni samkeppni við einkarekn-
ar rannsóknastofur lækna um verkefni. Heilsu-
gæslan í Reykjavík hafi lagt niður rannsóknastarf-
semi vorið 2004 en samið, án útboðs, við Landspítal-
ann um framkvæmd rannsókna á hennar vegum.
Áður hafði heilsugæslan um langt árabil keypt
hluta af rannsóknastarfsemi af einkaaðilum.
HEIMILDIR EKKI NÝTTAR
Einnig segir að Siglingastofnun Íslands hafi tiltölu-
lega skýrt skipurit og ætti ekki að vera vandkvæð-
um bundið að koma verkefnum hennar á annarra
hendur. Verkefnin séu þau helst að annast fram-
kvæmd ýmissa laga er lúta að höfnum og sæfarend-
um og hafa umsjón með ríkisstyrktum sjóvarna- og
hafnarframkvæmdum. Mörg einkafyrirtæki geti
sinnt ýmsum verkefnum Siglingastofnunar. Þannig
hafi einkafyrirtæki lýst yfir áhuga á að taka að sér
starfsemi hafnasviðs stofnunarinnar, sem sé ætlað
að hafa umsjón með hafnarframkvæmdum og
vinna að uppbyggingu sjóvarna og hafna. Stofnunin
hafi ekki nýtt sér heimild, nema að afar
takmörkuðu leyti, til að fela öðrum að
annast tiltekin verkefni.
„Vinnueftirlit ríkisins er með lögum
gert að fylgjast með aðbúnaði á vinnu-
stöðum og til að geta rækt þá skyldu
sína er meðal annars könnun á afstöðu
starfsmanna til vinnustaðarins nauðsynlegur hluti
rannsókna vinnueftirlitsins. Slíkar kannanir væri
hæglega hægt að fela einkaaðilum,“ segir í greinar-
gerðinni.
Þingmennirnir segja að skilgreina þurfi hlut-
verk Landspítala - háskólasjúkrahúss í þá veru að
sjúkrahúsið sjái fyrst og fremst um sérhæfða
sjúkrahússþjónustu. Bjóða þurfi út rekstur sem
flestra þjónustuþátta sem falli utan kjarnastarf-
semi Landspítalans. Sem dæmi nefna þau rekstur
þvottahúss, saumastofu, eldhúss, mötuneytis, apó-
teks, röntgen- og rannsóknaþjónustu, framleiðslu
sjúkrafæðis, ræstingu, sótthreinsun og umsjón
fasteigna.
FJÖLDI DÆMA UM SAMKEPPNI
„Fjöldi dæma um samkeppni fyrirtækja ríkis og
sveitarfélaga og ríkisstofnana við rekstur einkaað-
ila gefur vísbendingu um að til markvissra aðgerða
verði að grípa til að tryggja að stefna ríkisstjórnar-
innar um einkavæðingu og aukið samstarfs ríkis og
einkaaðila um framkvæmd verkefna á vegum ríkis-
ins nái raunverulega fram að ganga á öllum svið-
um,“ segja þau Guðlaugur Þór Þórðarsson, Ásta
Möller og Gunnar Örlygsson.
M Á L I Ð E R
Umsvif
ríkisstofnana
Hefur umfang ríkisstofnana og -
fyrirtækja í atvinnulífinu aukist
á undanförnum árum?
Sem betur fer hefur þróunin
verið sú að opinber fyrirtæki
hafa verið einkavædd í stórum
stíl og frelsi aukið í atvinnulíf-
inu. Það er hins vegar eilífðar-
verkefni að standa vörð um
frelsið og koma í
veg fyrir að op-
inberir aðilar
verði of umsvifa-
miklir. Á sama
hátt er það verk-
efni stjórnmála-
manna að sjá til
þess að fjármun-
ir almennings
nýtist sem best
og ein leið til
þess er að nýta
kosti einkarekst-
urs.
Eru margar opin-
berar stofnanir og
fyrirtæki í sam-
keppni við einka-
aðila um verk-
efni?
Þessi þingsálykt-
un, sem ég, Ásta
Möller og Gunn-
ar Örlygsson
stöndum að, er
sett fram til að
reyna fá þær
upplýsingar. Það liggur fyrir að
opinberir aðilar hafa farið í
samkeppni við einkaðila á ýms-
um sviðum. Einnig eru þess
dæmi að opinber fyrirtæki hafi
tekið yfir verkefni sem áður
var höndum einkaaðila eða falið
það annari ríkisstofnun. Frægt
dæmi er þegar að Vélasmiðstöð
Reykjavíkurborgar tók að sér
verkefni fyrir Sorpu sem áður
var sinnt af einkaðila. Einnig
hafa menn áhyggjur af skorti
af útboðum hjá opinberum aðil-
um.
Hvaða verkefni ríkisstofnana er
helst hægt að fela einkaaðilum?
Þau eru mjög margvísleg og
þeim er alltaf að fjölga sem
betur fer. Einkaðilar eru sífellt
að hasla sér völl á fleiri sviðum
og mikilvægt að ýta undir nýja
vaxtabrodda en kæfa þá ekki
með óhagstæðu samkeppnisum-
hverfi. Það er mjög mikilvægt
að skilgreina hlutverk stórra
ríkisstofnana eins og t.d Land-
spítala - háskólasjúkrahúss.
Stofnunin á að sinna hefðbund-
inni kjarnastarf-
semi en sjálfsagt
er að bjóða út
þjónustuþætti eins
og t.d rekstur
þvottahúss,
saumastofu, eld-
húss, apóteks og
jafnvel fleira.
Hver yrði ávinn-
ingur af því að
fela einkaaðilum
þessi verkefni?
Aðalatriðið er að
skattgreiðendur
fái sem mest fyrir
sína peninga.
Markmiðið er að
fá eins góða þjón-
ustu og mögulegt
er fyrir sem
minnstan tilkostn-
að. Þess vegna eru
nýttir kostir
einkareksturs.
Einnig er það
markmið að fólk
fái að njóta ávaxta
vinnu sinnar og hugvits. Mikil-
vægt er að umhverfið verði
hvetjandi fyrir frumkvöðla og
sjálfstæða atvinnurekendur.
Þyrfti að breyta löggjöf til þess?
Það þarf að breyta löggjöf um
ýmsar stofnanir til að ná þess-
um markmiðum. Það hefur t.d.
verið gert með Veðurstofuna og
verður einnig gert með Land-
mælingar og vonandi fleiri
stofnanir á vegum hins opin-
bera.
Telur þú almennan pólitískan
vilja til að stuðla að þessu?
Ég tel vera pólistískan vilja á
meðal ríkisstjórnarflokkana en
hef efasemdir um aðra flokka á
þinginu.
Opinberir aðilar verði
ekki of umsvifamiklir
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Guðlaugs
Þórs Þórðarsonar
alþingismanns
STARFSMENN LANDMÆLINGA VIÐ STÖRF Á HORNSTRÖNDUM Fyrirtækið
Loftmyndir gerði umhverfisráðherra nýlega tilboð þar sem það bauðst til að taka yfir
verkefni Landmælinga samkvæmt fimm ára þjónustusamningi.
Þrengja að starfsemi einkafyrirtækja
Þrír þingmenn Sjálfstæðisflokksins vilja að viðskiptaráðherra láti gera athugun
á því á hvaða sviðum fyrirtæki í eigu ríkis og sveitarfélaga eru í samkeppni
við einkaaðila. Einnig vilja þeir láta athuga hvort þessi fyrirtæki hafi eflt sam-
keppnisstöðu sína gagnvart einkafyrirtækjum á undanförnum árum.
LANDMÆLINGAR ÍSLANDS
Loftmyndir hafa viljað yfirtaka verkefni Landmælinga
SIGLINGASTOFNUN ÍSLANDS
Mörg fyrirtæki geta sinnt verkefnum Siglingastofnunar
VINNUEFTIRLIT RÍKISINS
Hluti af starfsemi Vinnueftirlitsins á heima hjá fyrirtækjum
OPINBERAR RANNSÓKNASTOFUR
Margar rannsóknarstofur eru reknar af sjálfstæðum læknum
STOÐÞJÓNUSTA VIÐ LANDSPÍTALANN
Ríkið þarf ekki að reka þvottahús, mötuneyti og fleira á spítalanum
U M S V I F R Í K I S S T O F N A N A
Með þessari útvíkkun á starfsemi opinberra fyrirtækja standa stjórnvöld beint eða óbeint
að því að þrengja að starfsemi einkafyrirtækja í landinu í stað þess að hlúa að þeim og
skapa þeim eðlilegt svigrúm til að vaxa og dafna í heilbrigðu samkeppnisumhverfi.