Tíminn - 30.04.1980, Blaðsíða 9

Mibvikudagur 30. april 1980
13
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
SMALASTCLKAN OG
CTLAGARNIE, eftir
SIGURÐ GUÐMUNDSSON og
ÞORGEIR ÞORGEIRSSON
(frumsýning)
Leikstjóri:
Þórhildur Þorleifsdóttir
Leikmvnd og búningar:
Sigurjón Jóhannsson
Lýsing Kristinn Danielsson
Ljóöalestur fyrir sýningu:
Herdis Þorvaldsdóttir.
Þjóðleikhúsið 30 ára
ÞjóöleikhilsiB er 30 ára um
þessar mundir og hefur þaB lfk-
lega ekki fariB framhjá neinum,
en manni finnst reyndar bæBi
stutt siBan þaB varB 25 ára, og
jafnvel enn styttra sIBan þetta
allt byrjaBi. Svona hratt lIBur
tlminn.
Annars er ekki ætlunin aB rita
hér neina afmælisgrein um
þetta hús, þaB væri aB bera I
bakkafullan lækinn, en þaB er
auBvelt aB vera sammála þess-
um orBum Ingvars Glslasonar
menntamálaráBherra, I ávarpi
er hann flutti aB þessu tilefni, en
þar segir m.a.:
„Ekki er ég I vafa um aB
ÞjóBleikhúsiB er ein virtasta
menningarstofnun tslendinga.
LeikhúsiB hefur ætlB veriB I nán-
um tengslum viB almenning I
landinu og átt hug fólks flestum
stofnunum fremur. Alkunna er
aB þótt listamönnum og áhuga-
fólki um listir þyki lltiB koma til
fjárframlaga hins opinbera til
listastarfsemi, þá heyrast æBi
oft raddir I almennri umræBu
um hiB gagnstæBa. En reynsla
min er sú aB sjaldan séu uppi
úrtölur um starfsemi ÞjóBleik-
hússins. ÞaB sýnir hversu sterk
itök leikhúsiB á I hugum þjóBar-
innar.
Þegar minnst er afmælis sem
þessa ætti sist aö gleymast aö
stofnun er sem kölkuö gröf án
fólksins sem viB hana starfar.
Ég vil því á þessum timamótum
minnast sérstaklega fólksins,
sem gert hefur ÞjóBIeikhúsiB
lifandi meB störfum slnum I 30
ár. Leikhússtarfsemi er ekki
eins manns verk, heldur sam-
æfB hópvinna fjölda manns. Svo
lengi sem ÞjóBleikhúsiB hefur
innan sinna veggja lifandi hugs-
un og skapandi starf og er tengt
fólkinu I landinu vináttu- og
virBingarböndum þá er engu
hætt um framtíBina”.
Haldin var sérstök hátlB viB
þetta tækifæri I leikhúsinu, þar
sem fluttar voru margar ræöur,
og afhent málverk af Jökli
Jakobssyni leikritaskáldi, og
var þaösérstakt ánægjuefni, þvl
I skjóli leikhúsanna hafa vaxiB
upp mörg ný leikskáld, og var
Jökull Jakobsáon þar I fremstu
röö.
AnnaB mál er svo þaö, aö mér
þótti Guölaugi heitnum Rósin-
kranz, fyrsta þjóöleikhússtjór-
anum, heldur lltill sómi sýndur
og stýrBi hann þó húsinu I fyrstu
22 árin, aB mig minnir, en eftir
þvi virBist enginn muna nú.
Smalastúlkan
ÞaB var vel hugsaB aö taka
Smalastúlku SigurBar málara
til sýningar i tilefni aö þessu af-
mæli. FróBir menn vissu aö til
var verk, eöa sjónleikur I nokkr-
um vöktum eftir þennan merki-
lega menningarmann, Sigurö
Guömundsson (1833-1874). Frá
Smalastúlkunni er m.a. greint I
ritinu Islenzkar æviskrár.
Lárus Sigurbjörnsson mun
hafa gjört uppskrift af þessu
Smalastúlka
á 5 vöktum
Siguröur GuBmundsson málari.
leikriti, og GuBmundur B. Krist-
mundsson, BA, samdi prófrit-
gerö um Smalastúlkuna, gjörBi
handrit og lagBi einnig til
grundvallar handrit er varö-
veitst haföi noröur á Akureyri,
komiö úr fórum Péturs GuB-
mundssonar, bróöur Siguröar
málara.
Þannig aö til voru vandaöar
uppskriftir aö þessu verki, en þó
ekki fullfrágengiö, eöa sýning-
arhæft leikrit.
Þaö er því á mörkunum aö
telja aö Smalastúlkan hafi, sem
slik, legiB gleymd og grafin 1
rúma öld.
Smalastúlkan og útlagarnir
nefnir Þorgeir Þorgeirsson þaö
verk, er nú er á fjölunum I ÞjóB-
leikhúsinu, en sú smalastúlka er
þaB bókmenntaverk og leikhús-
verk, er Þorgeir Þorgeirsson fer
höndum um og endursemur úr
handritum SigurBar Guömunds-
sonar.
Ég hygg, aB öllum, er til mál-
anna þekkja, sé þaö ljóst aö
þarna var mjög vel staöiö aö
verki.
Þorgeir Þorgeirsson hefur
lagt sig eftir öllum fróöleik um
menningarmanninn Sigurö
málara, og hefur legiB yfir bréf-
um hans og ýmsum seölum,
uppskriftum og kann alla hans
sögu liklega best allra rithöf-
unda. Þar aö auki er Þorgeir
Þorgeirsson vinsæll og merkur
rithöfundur.
Fyrir þá sem ekki vita, þá er
Smalastúlkan frá hendi SigurB-
ar málara, fyrst og fremst upp-
kast aö leikriti og i fylgd hand-
ritsins voru margar athuga-
semdir og tillögur sem enginn
vissi I rauninni hvar vera áttu I
endanlegum texta, ef honum
heföi auönast aö ljúka viö hann,
eöa heföi hugsaB sér þaö.
Jónas
Gudmundsson:
LEIKLIST
Sé þetta haft I huga er þaö deg-
inum ljósara, aö þarna var nýj-
um höfundi vandi á höndum, og
auk annars var sérstök þekking
á Siguröi málara forsendan,
ekki siöur en aö kunna til verka I
leikhúsi.
Þorgeir Þorgeirsson hóf feril
sinn sem kvikmyndamaöur og
sjónmenntamaöur I bókmennt-
um og listum, þótt hann I seinni
tiö hafi haldiB sig mest aB penn-
anum. Er manni þvi til efs aö
færari mann heföi mátt finna til
þess aö hjálpa smalastúlkunni
upp á sviöiö.
Segja má, aö Þorgeir gjöri
reyndar meira, hann skilar
þarna ljómandi skemmtilegu
leikhúsverki, a.m.k. fyrir ís-
lendinga sem halda upp á hann
Skuggasvein og önnur fræg Is-
lensk leikrit, sem I fljótu bragöi
viröast nú ekki borBliggjandi
varningur I öörum, lengra
komnum löndum I leiklist.
Ég haföi mikla skemmtun af
þessu verki, og sömu tilfinningu
aftur I kroppinn og þegar ég sá
Nýársnóttina fyrst, og hann
Skugasvein, þá unglingur.
Þannig séö er ástæöa til þess
aö óska þeim félögum til ham-
ingju meB leikritiö.
Smalastúlkan á sviði
Mér hefur veriö sagt aB Þór-
hildur Þorleifsdóttir hafi ekki
haft mikinn tima til þess aö
setja smalastúlkuna upp.
Samt er þetta einkar góö upp-
færsla og aö sinu leyti frumleg.
LeikritiB er dálltiö langdregiö á
Þorgeir Þorgeirsson, rithöfund-
ur.
Guölaugur Rósinkranz, þjóö-
leikhússtjóri I 22 ár. Hann var
fyrsti stjórnandi ÞjóBleikhúss-
ins.
köflum, og á þvl talsvert undir
leikstjórn og samspili hlutanna.
Smalastúlkan er dálitiö gróft
leikrit aö margra dómi, en Sig-
uröur málari mun hafa haldiB
upp á klámvlsur og kveöiö þær
hástöfum viö vinnu sína á dóm-
kirkjiiloftinu á sinum tima, en
þar haföi hann aöstööu, ásamt
Jóni Árnasyni.
Ef aö leikstjórn skal finna,
finnst mér kaflinn um klaustur-
lifiö heldur gróflega unninn,
ekki svo aö skilja aö ég sé neins
konar sérfræöingur I klaustur-
dyggöum, eBa hreinllfi. Manni
er aöeins til efs, aö mannleg
náttúra hafi skilaB sér og fengiö
útrás eftir þeim tilburöum sem
þarna eru sýndir.
Þórhildur er annars hug-
myndaríkur leikstjóri, og þótt
hún sé vissulega enn I mótun,
hefur hún þama unniö gott
starf.
Af einstökum leikendum er
fátt aö segja, nema mér fannst
nýja fólkiö gott. Þau Tinna
Gunnlaugsdóttir og Arni
Blandon voru einlæg og eru góB
efni. Fengur er aö Þráni Kárls-
syni, og mér þótti leikur Bald-
vins Halldórssonar sérlega góö-
ur. Annars fara um þaö bil 20
manns meö hlutverk I sýning-
unni, og ÞjóBleikhúsiB á ágæta
krafta I verk af þessum toga.
Leikmynd og búningar
Svo aftur sé vikiB aB tilurB
Smalastúlkunnar og Siguröi
málara, þá sækir hann verk sitt
I þjóösagnaheiminn.
AB vlsu eru til heimildir um aö
Siguröur lagöi aB mönnum aö
þýöa Shakespeare, Moliére og
Holberg. Samt tel ég þaö rétt aö
fariö hjá leikstjóra og leik-
myndahöfundi aö fara aö þjóö-
legri hefö, snlöa verkiö aö fyrri
aöferöum, íslenskum, I meö-
höndlun á sllkum verkum. Yfir
þessu veröur þá viss einlægni og
sakleysi, er fylgir þjóösögunni
og treystir grundvöll hennar.
Ég hefi aö vlsu ekki hugmynd
um þaö hvernig útilegumenn
voru tilfara á slnum tlma, varla
bændur heldur, hvaB þá lög-
menn fyrri alda, nema þá þeir
seinustu, en frá almennu sjón-
armiBi eru búningar frambæri-
legir.
Okkur gefst færi á aB sjá
hvernig Siguröur hugsaöi sér
sviösmyndina I slna smala-
stúlku (sbr. kápumynd á skrá),
og gengur sú hugmynd 1 sömu
átt og I vinnslu Þjóöleikhússins.
En hvaB um þaö, viö höfum nú
eignast enn eitt Islenskt leikrit,
er rekja má til upphafs þeirrar
leikheföar er varöveitst hefur I
landinu I samhangandi sögu,
unniö af skörpum og útsjónar-
sömum nútlmahöfundi, og ég
spái þessu verki vel, aö þaö
muni falla þjóöinni.
Ný herbergi
Þegar ég var barn, var
kreppa, sIÐan strlö. Þjóöleik-
húsiBstóö umflotiB af myrkri og
þeirri ógn er fylgir ónotuöum
húsum. Maöur hélt niöri I sér
andanum og hljóp I leikfimina,
framhjá þessari svörtu skelf-
ingu.
Um húsiö gengu draugalegar
sögur, og sífellt áttu aö vera aö
finnast þar nýir salir og her-
bergi I kjallaranum meö
draugalegri aökomu.
Svo kom herinn og lagöi undir
sig húsiö og slöan hefur þaö ver-
iö I hers höndum i venjulegum
og ímynduöum skilningi.
Saga Þjóöleikhússins gengur
viö hliBina á lýöveldinu seinasta
spölinn áöur en landiB varB
frjálst og þann fyrsta eftir aö
þaö hlaut viBurkenningu sem
frjálst og fullvalda riki. Þaö
mótast meö þjóö, sem er I mót-
un.
30 ára afmæliö eru merkileg
timamót, og svo mikill ejc lifs-
þorsti þjóöarinnar, aB húsiö er
ekki lengur nægjanlega stórt.
Nokkuö hefur veriö rætt um aB
stækka viö ÞjóöleikhúsiB.
Kaupa ný hús, byggja viö, þvi
ekki finnast vist lengur I þvl ný
herbergi.
Ég er ekki alveg viss um aö
þaö sé rétt stefna. ViöráBanleg-
ar einingar eru oft hagkvæmari
en báknin, séreiningar, er meö-
al annars veita samkeppni,
samkeppni ym hylli. Samkeppni
um listræna forystu, kæmu
alveg eins til greina.
Mér skilst aö reksturinn kosti
núna milljarö, umfram aö-
gangseyri. ÞaB er mikiB fé.
Þegar á allt er litiB er þjóöin
ekki nísk eöa samhaldssöm um
fjármuni til menningarmála, og
þá leiklistar, en fáir segja takk
fyrir mig.
Jónas Guömundsson.
Gísli Magnússon:
Smekkleysi
Sunnud. 13. april, var
útvarpaö þætti Þóris S.
Guöbergssonar „Eilítiö um ell'-
ina”. Þættinum lauk meö upp-
lestri á kvæBi Bólu — Hjálmars,
„Umkvörtun”, þar sem Akra-
hreppsbúum er rist hiö naprasta
nlB. Smekklausari endalok á
annaps meinlausum útvarps-
þætti "er trauBlega hægt aö
hugsa sér.
Hjálmari sveiB aö vonum alla
ævi þjófaleitin I Bólu — og þeim
mun meir, sem hann var stór-
brotnari I geöi en aörir menn
flestir. En Hjálmar var skap-
brestamaöur. Og hann var um
leiö snjallasta nioskáld Islenzkt,
sem sögur fara af og sást lftt
fyrir, þegar hann var I þeim
ham. Hann átti sér óvildarmenn
i Akrahreppi — og hlaut svo aB
fara. En þvl fór alls fjarri, aö
allir Akrahreppsbúar væru
honum fjandsamlegir. Margir
voru honum innan handar, enda
þótt hann brennimerkti þá alla.
Hjálmar var enginn dýrlingur
— og allra slzt er honum svall
móöur.
Endir þáttarins Eilltiö um
ellina var á sinn hátt ámóta
smekklegur og páskalestur Vil-
mundar Gylfasonar.
Bændur
í Óska eftir dráttarvél
■ og hey vinnuvélum.
■ Upplýsingar i sima
J 91-53786.