Fréttablaðið - 13.07.2008, Blaðsíða 20

MENNING 4
Þ
að er langt um liðið síðan framleið-
andinn Judy Craymer fékk þá hug-
mynd að búa til söngleik úr Abba-
lögum. Hún var nýskriðin úr skóla
1981 sem sýningarstjóri þegar hún
komst í kynni við Tim Rice textahöfund sem
þá var orðinn virtur í sínu fagi í Bretlandi:
Joseph and the amazing Dreamcoat, Jesus
Christ Superstar, Evita voru verk sem allir
þekktu. Judy taldi Tim á að ráða sig sem
aðstoðarmann. Hann var þá tekinn að ræða
við Benny Anderson og Björn Ulveaus um
söngleik byggðan á kalda stríðinu eins og það
birtist í heimsmeistaraeinvígunum í skák, en
Tim fylgdist líkt og margir menntamenn af
áhuga með einvígi Fishers og Spasskís í
Reykjavík og ekki síður átökum Kortsnojs
við Karpov, bæði í Merano og á Filippseyjum.
Craymer lenti þannig beint í hringiðunni
þegar þessi þrenning smíðaði Chess og var
reyndar skráð framleiðandi af frumsýningu
hans í London 1986.
Björn og Benny voru á þessum tíma að ná
áttum eftir harkalega keyrslu í tíu ár sem
höfundar og driffjaðrirnar í Abba. Inn í Chess
runnu mörg af síðustu lögunum sem samin
voru fyrir stelpurnar þegar hljómsveitin var
að leysast upp, sundurslitin af skilnuðum og
ofkeyrslu. Bandið sem spilaði á Chess-concept
albúminu var Abba-bandið. Sviðsetningin í
London var ekki síður erfið: Rice hélt við
Elaine Page aðalsöngkonu sýningarinnar,
leikstjórinn hætti við á síðustu stundu vegna
veikinda og nýr tók við. Verkið var ekki full-
þróað og var nánast velheppnað flopp á mæli-
kvarða fyrri verka Rice.
Judy Craymer var því öllu vön og sagðist
hafa fengið nóg af söngleikjum þegar sýning-
um á Chess var hætt í London 1987. Hún fór
að vinna í framleiðslu kvikmynda og sjón-
varpsefnis.
En í huganum var hún alltaf að hugsa um
söngleik með Abba-lögum. Sat heima hjá sér
með allt safnið og valdi úr hvað henni þótti
hafa gildi sönglags á sviði. En það var eitt að
láta sig dreyma og annað að fá leyfi til að
reyna að koma saman sögu kringum þessi lög:
Hún hafði fengið leyfi hjá Björn að ríða út á
hesti sem hann hélt í London svo það voru
hæg heimatökin, en leyfi var ekki auðfengið.
Björn og Benny eru kurteisir menn og sögðu
hvorki já né nei. Sjálfir voru þeir teknir til við
að smíða söngleik úr Vesturförunum eftir
Moberg: söngleikurinn þeirra Kristin från
Duvemala leit dagsins ljós 1995 og var leikinn
í þrjú ár í Svíþjóð. Þeir eru enn að reyna að
koma honum á Broadway.
Þegar þeir loksins gáfu eftir réði Craymer
unga konu til að skrifa bókina að Abba-söng-
leiknum: Catherinu Johnson. Hún hafði sett
saman leikverk, var bókmenntamenntuð og
því var ekki nema eðlilegt að hún leitaði í
gamla texta: gamalt franskt leikrit eftir Mari-
vaux gaf hennni söguþráð: Ung kona ætlar að
gifta sig. Móðir hennar hefur aldrei gefið upp
hver barnsfaðir hennar er en þrír menn koma
til greina. Unga stúlkan hefur upp á þeim og
býður öllum þremur til brúðkaupsins.
Til þessa hafa 30 milljónir leikhúsgesta séð
söngleikinn Mamma Mia! Hann hefur farið á
svið í átján sviðsetningum í 170 borgum á átta
tungumálum og er nú sýndur í tíu löndum.
Tíunda árið er framundan á sviðsetningunni í
London. Í hverri viku eru keyptir miðar á
söngleikinn fyrir sexhundruð milljónir
íslenskra króna. Judy Craymer lagði líka allt
undir: þegar konseftið og sagan voru til gekk
henni hörmulega að fá fjármagn til að koma
sköpunarverkinu á svið. það var ekki fyrr en
Björn og Benny lögðu henni lið og henni var
flogið til Stokkhólms á fund sænskra banka-
manna að hún fékk fjármagn í verkið – sem
enginn sér eftir. Hún heimtaði þegar í upp-
hafi alla stjórn á verkefninu og bæði bankinn
og Abba-bræður gáfu eftir. Hún réð virtan
óperuleiksstjóra Phyllidu Lloyd til að leik-
stýra ( síðasta verkefni hennar á undan tök-
unum var Niflungahringurinn), réði engan
þekktan leikara í upphafi og hefur haldið
sömu reglu í samskiptum við Hollywood
þegar kom að því að skoða verkið til kvik-
myndunar. Það var fyrirtæki Toms Hanks
sem kveikti á hugmyndinni þegar verkið kom
upp á Broadway. Þá kom ekki til greina að
selja réttinn: þeir gátu verið með, en Craym-
er skyldi framleiða myndina, Johnson skrifa
handritið og Lloyd leikstýra. Þær höfðu enga
reynslu, en Craymer stóð fast á sínu. Hún
skyldi taka inn þekkta bandaríska leikkonu
en að öðru leyti ráða öllu.
Áhugi Meryl Streep á hlutverki móðurinn-
ar stóð á gömlum grunni: Skömmu eftir árás-
irnar á New York fór hún og sá Mamma Mia!
með hóp af tíu ára stelpum. Hún hreifst svo
af þessari saklausu skemmtun að hún skrif-
aði bréf til þeirra sem stóðu að sýningunni.
Þegar henni var boðið að koma til viðtals um
hlutverkið var hún staðráðin í að fá það. Það
eru svo Pierce Brosnan, Colin Firth og Stellan
Skarsgaard sem leika hina hugsanlegu pabba
stelpuskottsins sem Amanda Seyfried leikur.
Og hvernig mun þetta ganga spyrja menn:
Björn getur ekki verið annað en bjartsýnn:
„Við vitum ekkert“, segir hann. Sannleikur-
inn er sá að þrátt fyrir gríðarlega sölu á tón-
list Abba hafa þeir Björn og Benny átt í veru-
legum erfiðleikum með afrakstur þessara
ára. Samstarfi þeirra við umboðsmanninn
Stiggan Anderson lauk með málaferlum en
hann hafði stungið undan stórum hluta hagn-
aðar Abba. Stúdíó þeirra Polar í Stokkhólmi
lokaði eftir nokkra velgengni. Þótt bæði Chess
og Kristina hafi gengið vel í Svíþjóð hefur
vegur þeirra verka ekki verið sú sigurganga
sem gæði þeirra gáfu vonir um. Í fyrra lauk
tólf ára málaferlum þeirra við sænska
rithöfundinn Carl Johan Seth sem taldi sig
eiga höfundarrétt á Kristínu.
Björn hefur haft hægt um sig og deilt tíma
sínum milli London og Svíþjóðar þar sem
hann býr. Benny hefur verið iðinn við hljóm-
sveitarstjórn á sínu stóra húsbandi BAO,
Benny Anderson Orkestra, sem túrar reglu-
lega um Svíþjóð. Hann sá sjálfur um stjórn á
upptökunum á tónlistinni fyrir bíómyndina
heima í Stokkhólmi. Söngurinn var tekinn
upp í Air Stúdíóinu í London. Diskurinn með
úrvali þeirra tuttugu sex laga sem í myndinni
eru kom út í vikunni og er það fyrsta sem
kemur frá Anderson sem framleiðanda á
Abba-lögum í langan tíma.
Benny segir vinsældir Abba ekki bara
byggja á tónsmíðum sínum og upptökustjórn
Trekov sem bjó til Abba-hljóminn. Það séu
textar Björns, þessar litlu sögur, sem séu
grundvöllurinn fyrir vinsældunum. þeim hafi
tekist að færa poppljóðið ögn lengra en fyrir-
mynd þeirra, Bítlunum. Þessar sögur hafi
gert söngleikinn svona vinsælan.
Og nú er bara að sjá hvernig hefur tekist til
með kvikmyndina: gagnrýnendur austan hafs
og vestan eru hrifnir. Þegar er staðhæft að
Meryl Streep fái tilnefningu til Óskars. Bæði
söngleikurinn og kvikmyndin sækja opin-
skátt til kvenna – þetta er rómantísk mynd og
reynslan í skemmtibransanum er sú að slíkar
sögur ganga alltaf best þegar kreppir að. En
eitt er víst: sýningar næstu mánuði munu enn
staðfesta það sem margir vissu fyrir: Björn
Ulveus og Benny Anderson eru í hópi
flinkustu lagasmiða dægurlagaiðnaðarins á
vesturlöndum á síðustu öld.
BRÚÐKAUP í Eyjahafi
Kvikmyndin Mamma Mia! hefur verið fyrirferðarmikil í kynningu í liðinni viku en forsýningar hafa staðið yfi r í London frá mánaðamót-
um. Agnetha og Anni-Frid mættu á frumsýningu í Stokkhólmi fyrir viku og er það í fyrsta sinn í mörg ár sem vitað er af öllum meðlimum
Abba undir sama þaki. Myndin var frumsýnd hér á landi og í Bandaríkjunum í vikunni. Hún verður frumsýnd í yfi r þrjátíu löndum fram á
haust. Dómar lofa góðu. Í fyrramálið verður því ljóst hvernig viðtökur almennings í hinum vestræna heimi verða við þessu safni gamalla
Abba-laga þegar aðsóknartölur helgarinnar liggja fyrir.
KVIKMYNDIR PÁLL BALDVIN BALDVINSSON
Hótelstýra á harða hlaupum á grískri strönd. Meryl Streep í hlutverki Donnu sem hún syngur af mikilli prýði
í söngvamyndinni Mamma Mia! MYND: PETER MOUNTAIN/UNIVERSAL 2008/MYNDFORM
Þjóðmenningarhúsið – The Culture House
National Centre for Cultural Heritage
Hverfi sgötu 15 · 101 Reykjavík
Sími 545 1400 · www.thjodmenning.is
Sýningar · leiðsögn · verslun
Opið daglega kl. 11.00 – 17.00
Leiðsögn án endurgjalds í boði fyrir skólahópa.
Leiðsögn á ensku um handritasýninguna kl. 15.30 alla
virka daga nema miðvikudaga.
Veitingar á virkum dögum.
Aðrar sýningar: Handritin - saga handrita og hlutverk um aldir. Síðbúin sýn - ljósmyndir Halldórs Laxness. Reykjavík - ljósmyndir Ara Sigvaldasonar. Þjóðin og náttúran - kvikmyndir Páls Steingrímssonar.
SÝNINGAR Á
ÖLLUM HÆÐUM
Lj
ós
m
yn
d
: ©
L
ov
ís
a
G
.
Á
sb
jö
rn
sd
ót
tir
SURTSEY – JÖRÐ ÚR ÆGI
Surtsey er komin á heimsminjaskrá UNESCO yfi r
náttúruminjar sem eru einstakar á heimsvísu.
Sérstaða Surtseyjar felst einkum í því að hún var
friðuð frá upphafi og lífríki hennar hefur þróast
án afskipta mannsins.
Á sýningu Náttúrufræðistofnunar Íslands er rakin
myndunar- og þróunarsaga Surtseyjar fram til
dagsins í dag og spáð fyrir um framtíð eyjarinnar
og þróun lífríkis hennar næstu 120 árin.