Tíminn - 13.12.1983, Blaðsíða 15

ÞRlBJUb'AGUR 13. DESEMBER 1983
nokkurn lítt þekktur til hirðar páfans, en
hverfur þaðan ekki aftur fyrr en dauðinn
heimtir hann til sín, og þá sem einn
frægasta og glæsilegasta málara samtíð-
arinnar. - Mjög hefur verið um það
ritað, hvaða ástæður myndu sérstaklega
liggja til þess, að Rafael nær þeirri
sérstæðu hæð í list sinni í Róm, þar sem
myndir hans fyrir þann tíma síður en svo
gefi vonir um slíkt. Það er almennt talið
að þar hafi að mestu komið tvennt til. í
fyrsta lagi, geysileg samkeppni sem var
á milli málaranna við páfahirðina, þó
sérstaklega og nær eingöngu, þegar fram
í sækir, milli Rafaels og Michaels Ange-
los. Það er ekki talið, að um mikil bein
áhrif hafi verið að ræða frá Michael
Angelo á list Rafaels enda hafði Michael
Angelo ekki lokið við Sixtinsku kapell-
una, þegar Rafael málaði Stanza della
Signatura, en þaðan rekja menn helst
áhrif hans, - heldur hafi kraftur þessa
jöfurs orðið til þess að kalla fram hjá
Rafael allt það bezta, sem í honum bjó.
Það var ekki annað að gera, ef hann átti
ekki að bíða lægri hlut og vera úr leik. -
Annað voru breyttar aðstæður við út-
færslu myndanna. Á veggi „stanzanna"
var ekki málað með olíulitum, þar sem
hægt var að laga til og breyta eftir eigin
geðþótta og margendurtaka hvern pens-
ildrátt. Freskómyndir eru þannig unnar,
að lítill flötur er búinn undir málningu í
hvert sinn, dreginn yfir hann kalkhúð.
Á þessa kalkhúð er málað á meðan hún
er blaut. Það er illmögulegt að breyta
pensilstrikinu, hafi það einu sinni náð að
festa á kalkinu, og ómögulegt, þegar það
er þornað. Af þessu er auðskilið, að þess
háttar myndlist krefur mikils öryggis.
Málarinn verður að vita, hvað hann vill
og vita það rétt; vilji hann, að það sé því
besta, sem hann gefur líf á þessum
myndlfeti, verður hann að hafa fyrirfram
tryggingu fyrir því, að það geti ekki
annað en tekist. Hann verður vissulega
að undirbúa sig, eins og skólapiltur, sem
vill kunna námsgreinarnar sínar vel,
lærir þær utanbókar. Slíkur skóli er
strangur, en sá strangleiki launast þús-
undfalt í meiri þekkingu og lærdómi, en
þó fyrst og fremst í öryggi. - Hér eru
birtar tvær freskómyrrdir Rafaels, Heim-
spekin (philosofia) og Guðfræðin (theo-
logia), úr Stanza-della-Signatura. Þær
taka hver yfir einn heilvegg.
Heimspekin. Myndin hefureinnig ver-
ið nefnd „Skóli Alþenu". Hún á að vera
heildarsýn yfir leit mannanna að þekk-
ingu og skilningi, við leiðarljós mann-
legrar skynsemi. Þarna er safnað saman
á einn stað öllúm vitringum og speking-
um fomaldarinnar, og þeir látnir ræðast
við; fulltrúar kenninga sinna og fræða. -
Öll bygging og útfærsla myndairnnar er
byggð á skilningi miðaldanna um hin sjö
stig æðri þekkingar, sem greindist í
Trivium og Quadrivium.
Uppistaðan í myndinni eru hinar lá-
réttu og lóðréttu línur. Að þær eigi að
tákna annars vegar hið raunvísindalega
og hins vegar hin andlegu vísindi, verður
ekki nema ágizkun. Hitt er víst, að
þessar tvær höfuðstefnur, ásamt bog-
hvelfingunum, leiða augað inn í mynd-
ina, og þar er numið staðar við þá tvo,
sem standa í miðjum dyrum og ræðast
við. Það eru Plato og Aristoteles. Þessir
tveir eru aðalhöfundar grískrar heim-
speki. Aristoteles bendir til jarðar,
grundvallar náttúruvísindanna, en Plato
til himins, þaðan sem innblásturinn kem-
ur frá. Þetta er mismunur scientia (vís-
indanna) og sapientia (spekinnar). Út
frá þeim tveimur, Plato og Aristoteles
flæðir manngrúinn yfir grunnflöt mynd-
arinnar; til vinstri allir þeir, sem á
einhvern hátt eru tengdir sapientia svo
sem: kappræðumenn, lögvitringar og
tónlistarmenn. Þargefur að líta Sókrates
í áköfum viðræðum, notar hendurnar til
að leggja áherslu á orð sín. f þeim hóp
er einni Zenofón, með hjálm á höfði.
Neðst á myndinni og styður hönd undir
kinn mjög hugsi er Heraklitus frá Efesus.
- Hægra megin eru brautryðjendur í
geometri (flatarmálsfræði) og astronomi
(stjörnufræði) og hinna annarra svo-
nefndu exakt-vísinda. Þar má sjá Eukl-
ides, í hópnum lengst og neðst til hægri,
hann beygir sig mikið fram og teiknar á
spjald: Ptolemeus, konungssonurinn.
Diogenes liggur í tröppunum. - Högg-
myndir af Appollo og Pallas Aþena eru
ael valið sér enn vandasamara og flókn-
ara viðfangsefni en í „Heimspekinni".
Það, sem um er að ræða, er að koma
saman því jarðneska og því himneska,
láta þessar ýtrustu andstæður mætast,
þó þann veg, að þær renni ekki um of
saman né fjarlægðin verði óyfirstíganleg.
Það væri sennilega réttasta líkingin um
lausn listamannsins á þessu viðfangsefni
að taka þrumuna, þegar tvö rafhlaðin
ský mætast og straumur leiðir á milli, svo
að ljós kviknar. - Annarsvegar eru
mennirnir á jörðunni; þeir leita hins
guðlega. Þar eru kirkjufeðurnir í broddi
fylkingar, sitja við altarið tveir og tveir
hvoru megin. Listamaðurinn lætur
mannhópinn mynda hálfboga, sem snýr
upp í myndflötinn. Hreyfingar mann-
anna stefna að altarinu í hálfboganum,
þar er „monstransinn", hinn heilagi
kaleikur, tákn kvöldmáltíðarsakrament-
isins. Hins vegar stefnir annar bogi
niður. Hann er myndaður úr „himn-
esku“ skýi og í því sitja tólf spámenn og
dýrlingar. í miðju rís hásæti. Þar situr
Kristur, María, móðir hans, til vinstri og
Jóhannes, „lærisveinninn, sem Jesú elsk-
aði“, til hægri. Undir hásætinu, þar sem
næst er jörðinni er málaður ljós hringur
og á hann dúfa, þ.e. tákn heilags anda.
í sakramentinu, við gjöf heilags anda,
mætist hið jarðneska og hið himneska og
sameinast. - Bak við mynd frelsarans er
nýr hálfbogi, sem kveður ennþá fastar á
um dýrð hans og mátt og styrkir persónu
hans í myndinni. Að baki þeim hálfhring
og oftar stendur Guð almáttugur; það á
að sýna, að hann sé hið efsta, hið
síðasta, sá, sem að lokum öll dýrð og allt
vald heyri til. Og svo langt sem augað
eygir upp í himinhvelfinguna að baki sér
á himneskar verur.
Hvað átökin við þessi næstum ofur-
mannlegu viðfangsefni gerðu úr Rafael
bera öll síðari verk hans vitni um. Þegar
hann að nýju málar madonnumynd, þá
er það „Sixtinska madonnan". Það er
ekki framar aðeins fallegar myndir,
heldur voldugar myndir, fæddar í krafti
heiðinnar Rómar, en þó dýrlegri en allt
það, sem heiðinni Róm tókst að skapa.
(Áður birt í Heimilisblaðinu 1943)
■ Ummyndunin
látnar skreyta veggi musterisins, bak-
grunn myndarinnar. Hinir einstöku hlut-
ar hennar falla saman svo sem best
verður á kosið, ekkert gleymist né
yfirsést, þó allt leiði að risi myndarinnar,
þeim, sem augað fyrst nemur staðar við
og síðast skilst frá, Plato og Aristoteles.
Guðfrœðin. Myndin heitir öðru nafni
La disputa de sákramento (umræður um
sakramentið). í þessari mynd hefur Raf-
ca
SÖLUFÉLAG
Húnvetninga
MJÓLKLKFÉLAG
Húnvetninsa
KLÖJNDUÓSI
óska öllum viðskiptavinum
og starfsfólki
gleðilegra jóla
og
farsœls nyárs
Þakkar viðskipti og samstarf á árinu,
sem er að líða