Tíminn - 31.12.1983, Blaðsíða 8

8
LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísii Sigurðsson. Auglýslngastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristlnn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Baldur Kristjánsson, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv
Hermannsson, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson.
Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:'
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, Flosi Kristjánsson, Guðný Jónsdóttir
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavik. Simi: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð i lausasölu 20.00, en 22.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 250.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Sjálfstæðisbaráttan
á komandi ári
■ Þeir miklu efnahagslegu erfiðleikar, sem þrengja að þjóðinni
um þessar mundir, hljóta að rifja það upp, að það er ekki minni
vandi að gæta fengins fjár en að afla þess.
Vissulega kostaði það íslenzku þjóðina harða baráttu að
endurheimta sjálfstæði sitt. Oft voru örðugleikarnir miklir og
virtust stundum óyfirstíganlegir. Takmarkinu var samt náð og þess
hefur þjóðin ríkulega notið síðustu áratugi.
Ef menn kynna sér lífskjörin, sem voru hér fyrir 65 árum, þegar
stjórnin varð algerlega innlend, að undanskilinni utanríkisþjónust-
unni, geta þeir vel gert sér í hugarlund hve mikið framtak hefur
verið leyst úr læðingi við það, að þjóðin fékk fulla stjórn eigin
mála, og hve miklu það hefur áorkað. Svo ósambærileg eru
lífskjörin nú og þá. Að sönnu hafa víðast orðið miklar breytingar
á högum þjóða á þessum tíma, en óvíða eða hvergi eins miklar og
hér.
Þrátt fyrir miklar framfarir og batnandi lífskjör, er þjóðin síður
en svo komin í örugga höfn og sjálfstæði hennar úr allri hættu.
íslendingar hafa ótvírætt lifað um efni fram síðustu árin og safnað
ískyggilega miklum skuldum. Þegar óvæntir erfiðleikar ganga í
garð, ens og aflabresturinn nú, getur skuldabagginn reynzt
þjóðinni illbærilegur, ef hún þrengir ekki að sér. Þá er mikil hætta
á, að farið verði að leita um of aðstoðar erlendra aðila á einn eða
aitnan hátt.
Það getur verið freistandi, ef slík aðstoð stendur til boða, annað
hvort af hernaðarástæðum eða því, að viss öfl vilja ná undir sig
auðlindum landsins.
Hér getur verið mikil hætta á ferðum, ef ekki er gætt fullrar
varúðar. Hættan getur verið mest, þegar menn eru búnir að lifa
um efni fram um skeið, og þurfa að þrengja að sér af einhverjum
óvæntum ástæðum. Þá geta gylliboð reynzt freistandi.
Menn íhuga þá ekki nægilega afleiðingarnar, þegar búið er að
grafa undan hinu efnahagslega sjálfstæði. Þá kemur að skuldadög-
unum.
Nokkurt dæmi um þetta eru litlu eyríkin á Karíbahafi.
Áreiðanlega hefði stjórnendum þeirra ekki dottið í hug að gerast
málamyndaþátttakendur í innrás Bandaríkjanna á Grenada, ef
þau ættu ekki efnahagslega afkomu sína undir Bandaríkjunum.
Islendingar standa nú á þeim vegamótum, að efnahagslegt
sjálfstæði þeirra er í augljósri hættu. Tilgangurþeirra efnahagslegu
aðgerða, sem nú er verið að framkvæma og þegar hafa náð
umtalsverðum árangri, er öðru fremur sá að treysta hið efnahags-
lega sjálfstæði. Mistakist þær vegna skilningsleysis og pólitískrar
andspyrnu, getur þess orðið skammt að bíða, að pólitískt
sjálfstæði þjóðarinnar verði lítið meira en nafnið eitt.
Tímar eins og þeir, sem íslendingar búa við nú, krefjast þess,
að einstaklingar og stéttir snúi bökum saman og hjálpist að við
að sigrast á vandanum. Tímarnir gera ekki aðeins kröfu til þess,
að ríkisstjórnin sé ábyrg, heldur stjórnarandstaðan einnig. Þess
eru ekki fá dæmi, að öfgafull og óábyrg stjórnarandstaða hafi
orðið frelsi þjóðar að falli. Samspil nazista og kommúnista í
Weimarlýðveldinu er eftirminnilegt dæmi um það.
Sagan geymir óteljandi dæmi um þjóðir, sem hafa brotið af sér
hlekki erlendrar yfirdrottnunar og heimt sjálfstæði sitt.
En það er hægt að finna eins mörg dæmi eða fleiri um þjóðir,
sem hafa vegna aðgæzluleysis, værðar og sundrungar glatað
sjálfstæði sínu.
Sjálfstæð þjóð verður stöðugt að hafa hugfast, að sjálfstæðisbar-
áttunni lýkur aldrei, ef sjálfstæðið á að varðveitast. Það verður
aldrei unnið til varanlegrar eignar, heldur þarf þrotlaust starf til
að missa það ekki úr höndum sér.
í þeirri von, að árið 1984 verði sjálfstæði íslendinga og friðnum
í heiminum gott ár, flyturTíminn lesendum sínu beztu nýársóksir.
Þ.Þ.
skrifað og skrafað
■ Prentfrelsi og skoðana-
frelsi eru meðal þeirra horn-
steina vestræns lýðræðis sem
síst mega missa sín ef það á
að standast. Oft er vegið að
þessum undirstöðuþáttum,
sem allir verja í orði, en því
miður ekki ávallt á borði.
Tilhneiging til miðstýringar
og stofnanaveldis er mikil og
varast kjörnir fulltrúar ekki
ávallt sem skyldi þegar þeir
færa vald og ákvarðanatöku
frá einstaklingum yfir til
stjórnskipaðra nefnda eða
opinberra stofnana.
Oftast er þetta af góðum
hug gert eða í algjöru hugs-
unarleysi og þá ekki skeytt
um hvaða afleiðingar ákvarð-
anatakan hefur.
Snemma á árinu komust
einhverjir siðapostular að
því að miður smekklegar
myndir voru til útleigu hjá
myndbandaleigum. Þegar
þetta varð opinbert komst
málið á það hástig að eirina
helst mátti líkja við móður-
sýki. Það var eins og fyrri
daginn, þeir tala mest um
Ólaf kóng sem hvorki hafa
heyrt hann eða séð. Mynd-
bandaleigur og notkun þessa
tækniundurs var fordæmt af
fólki sem tönnlaðist á að það
hefði aldrei séð myndbanda-
tæki á ævinni og gæfi lítið
fyrir slíkt.
Þetta minnti einum of mik-
ið á umræðuna löngu og
heimskulegu nokkru áðurum
lokuðu sjónvarpskerfin, sem
þá voru að komast í tísku.
Þeir sem mest höfðu sig í
frammi kölluðu lokaða sjón-
varpskerfið „vídeó" og stað-
hæfðu að í „vídeói" væri
ekkert nema hryllilegur hryll-
ingur og ruddalegt klám. Inn
í þetta var blandað misjafn-
lega gáfulegum hugleiðing-
um um höfundarrétt og
einkarétt útvarps og síma til
fjarskipta.
Það hefur annars verið
hljótt um lokuðu sjónvarps-
kerfin undanfarið. Kannski
hafa þau lognast út af, eins
og sjá mátti fyrir þegar land-
inn uppgötvaði myndabanda-
tækin.
Skömmu fyrir jól voru
samþykkt lög á Alþingi um
að einstaklingar mættu ekki
hafa í fórum sínum mynd-
bönd með efni sem skoðunar-
menn RÍKISINS hefðu ekki
áður lagt blessun sína yfir og
í kjölfarið fylgdi reglugerð.
Þarna er verið að koma
upp skömmtunarskrifstofu
fyrir það andlega fóður, sem
rafeindatæknin hefur gert
fólki mögulegt að njóta.
Viðkvæðið er að passa
þurfi að krakkar sjái ekki
eitthvað sem skömmtunar-
stjórnin telji þeim ekki hoilt.
Lögin ná aðeins til kvik-
mynda og myndbanda. Hefur
uppeldisfrömuðum ungra og
gamalla aldrei dottið í hug að
hægt sé að setja „ósæmilegt"
efni á hljómplötur eða
snældur? Því ekki að setja
lög og skipa eftirlitsráð með
þeim miðlum?
Til þessa hefur kvikmynda-
eftirlitið aðeins fylgst með
því sem sýnt er í opinberum
kvikmyndahúsum og vald-
sviðið náð til þess hve gamlir
krakkarnir þurfa að vera til
að sjá þetta eða hitt. Kvik-
myndir og myndbönd sem
skoðuð er í heimahúsum er
allt annar handleggur og er í
rauninni fráleitt að RÍKIÐ
fari að ákveða fyrir hvern og
einn hvað hann rná skoða og
hvað ekki. Og hver segir að
yfirskoðunarmenn RÍKIS-
' INS séu eitthvað færari en
Pétur eða Páll til þess að
ákvarða hvað hverjum og
einum er hollt eða óhollt að
sjá eða heyra?
Má reyndar undarlegt
heita ef hægt er að fyrirfinna
fólk sem telur sig þess um-
komið að takast skömmtun-
arhlutverkið á hendur.
Ritskoðun
lögleidd
Jón Steinar Gunnlaugsson
hæstaréttarlögmaður skrifar
stutta grein í Morgunblaðið
um hina nýju ritskoðun. Þar
segir:
„Þau tíðindi hafa nú gerzt
á íslandi, að með lögum frá
Alþingi hefur verið ákveðið,
að ekki megi sýna, selja eða
lcigja kvikmyndir í landinu,
nema þær hafi áður verið
skoðaðar af starfsmönnum
íslepzka ríkisins og fengið
vottorð þeirra um að sýna
eða dreifa megi myndunum.
Gildir þetta um allar kvik-
myndir, hvort heldur þær eru
á venjulegum kvikmynda-
spólum eða svokölluðum
myndböndum. Það hefur
með öðrum orðum verið lög-
leidd fullkomin ritskoðun á
kvikmyndum í landinu.
Þetta er ótrúlegt, en því
miður satt. Lög nr. 33/1983
um bann við ofbeldiskvik-
myndum og reglugerð
menntamálaráðherra 21.
desember 1983, sett með
heimild í lögunum, fela þetta
í sér. í lögunum er innflytj-
endum, framleiðendum,
dreifingaraðilum og sýnend-
um kvikmynda gert skylt að
kveðja skoðunarmenn ríkis-
ins til þess að skoða kvik-
myndir, áður en þær eru
teknar til sýninga. Síðan er
sagt, að löggæslumenn skuli
hafa eftirlit með því, að að-
eins séu sýndar kvikmyndir,
sem hlotið hafi opinbert leyft
eða slíkt efni selt, eða leigt á
myndböndum eða mynd-
plötum.
Ég hefi ekki kannað, hvort
einhver alþingismaður
greiddi atkvæði gegn þessari
lagasetningu á Alþingi. Ég er
næstum viss um að það var
enginn. Málið varðar nefni-
lega hvorki vísitölu fram-
færslukostnaðar, né höndlar
það um úthlutun skattpen-
inga til vonaratkvæða í kjör-
dæminu „heima". Þaðvarðar
bara tjáningarfrelsið í land-
inu og stjórnarskrárvernd
þess. Og hvaða þingmaður
hefur áhuga á svoleiðis
smániunum? Ef einhver slík-
ur er til, bið ég hann að gefa
sig fram.
Maður veltir því fyrir sér á
hvaða leið þjóðin er, -þegar
hún þegjandi og hljóðalaust,
fyrir tilstyrk þeirra þjóð-
kjörnu fulltrúa, sem hún lík-
lega verðskuldar, er farin að
setja sér reglur af þessu tagi.
Niðurstaða þeirra hugleið-
inga er dapurleg. Við virð-
umst ekki valda því að við-'
halda meginreglum um póli-
tískt og persónulegt frelsi,
sem menn áður börðust
fyrir".
Frelsis-
skerding
Það er hárrétt hjá hæsta-
réttarlögmanninum að hér er
um að ræða freklegan ágang
á tjáningarfrelsi og persónu-
frelsi einstaklinga.
Maður hefði haldið að lög-
gjafarsamkundan haft haft
nægum hnöppum að hneppa,
í afgreiðsluörtröðinni rétt
fyrir jólafrí, en að fara að
renna lögum um skerðingu
persónufrelsisins í gegnum
þingið umræðulaust. En svo
var þó ekki og nú er hægt að
koma á stofn skömmtunar-
stjórum til að skoða og gaum-
gæfa allan þann óhroða sem
þeir hyggja að kvikmyndir og
myndbönd til einkanota séu
yfirfull af. Verði þeim að
góðu.
Ávallt eru uppi vandræði
vegna höfundarréttar vegna
þeirrar margföldunartækni
sem nútímatækni býður upp
á. En það er önnur Gudda og
er enda lögunum um ríkis-
skoðun og skömmtun ekki
ætlað að fást við það vanda-
mál.
En rit- og myndstuldur er
daglegt brauð meðal okkar.
Til dæmis var undirritaður að
enda við að taka traustataki
grein Jóns Steinars, eins og
hún lagði sig og er siðgæðis-
þrekið ekki meira en svo, að
mér finnst ekkert athugavert
við það, fremur en að sjá
eigin ritsmíðar á prenti hér
og þar án leyfisveitingar.
Þar sem Alþingi hefur séð
ástæðu til að ganga á
persónufrelsi manna með
þeim hætti er hér er lýst, er
fyllsta ástæða til að fylgjast
með störfum skömmtunar-
meistaranna þegar þeir fara að
sinna lögbundnum störfum
sínum, og Veita þeim ekki
síður aðhald en þeir ætla
öðrum.
í stað þess að fara að setja
ný lög um frelsisskerðingu
hefði löggjafanum verið nær
að endurskoða lögin um
prentfrelsi, meiðyrði og
ákvæði hegningarlaganna um
klám og guðlast. Það færi til
að mynda betur á því að
þjóðkirkjan þyrfti ekki að
gefa yfirlýsingar um að hún
hafi ekki sömu skoðun á
guðlasti og hegningarlögin.