Tíminn - 21.11.1986, Qupperneq 7

Föstudagur.21. nóvember 1986
MINNING
og Ingveldur bjuggu alla tíð á Brúna-
stöðum. Þau eignuðust sextán börn,
tólf syni og fjórar dætur. Mörg
þeirra eru búsett í sveitum Suður-
iands en nokkur á Selfossi. Þau eru
öll mannkosta fólk. Af sjálfu sér
leiðir að dagar Brúnastaðahjóna
hafa verið annríkir við að koma á
legg þessum stóra barnahópi, en
meira kom til
Á Brúnastöðum varð búnaðar-
bylting í tfð þeirra hjóna einsog
víðar í landinu. Heyskaparhættir
uxu frá hestasláttuvél, orfi og hrífu
á reitingsengjum í vélavinnu á rækt-
uðum völlum. Húsakostur og allir
aðrir búskaparhættir breyttust í sam-
ræmi við það. Þar er nú eitt myndar-
legasta sveitabýli Suðurlands og þó
víðar væri leitað.
Með Ágústi er fallinn einn virðu-
legasti og höfðinglegasti talsmaður
landbúnaðarins og sveitamenningar
af þeim er ég hefi kynnst á æfi minni.
Ég veit að hans verður víða saknað.
Ég einsog margir aðrir vilja að
leiðarlokum færa honum þakkirfyrir
ágæta samfylgd.
Ég og kona mín vottum Ingveldi
og börnunum öllum samúð okkar.
Gunnar Guðbjartsson.
Ég veit að ýmsir munu verða til að
minnast bóndans, alþingismannsins
og félagshyggjumannsins Ágústar
Þorvaldssonar á Brúnastöðum, sem
lést 12. þ.m. En í þessu greinarkorni
mun ég aðeins fjalla um einn þátt í
störfum hans, en sem honum var
mjög hugleikinn, en það var forysta
hans í afréttar- og fjallskilamálum
Flóa- og Skeiðabænda um árabil.
Bændur í þessum 8 sveitarfélögum
eiga sameiginlegan afrétt er liggur
upp af Gnúpverjahreppi og mynda
oddvitarnir stjórn Áfréttarmála-
félags Flóa- og Skeiðahreppa. Þeir
kjósa svo úr sínum hópi formann og
gjaldkera í framkvæmdastjórn.
Ágúst var kjörinn formaður fé-
lagsins árið 1953 - og áttum við
samstarf um afréttarmál allt frá 1963
að ég var kosinn gjaldkeri og til
ársins 1982, að Ágúst baðst undan
endurkosningu.
Sauðfjárbúskapur er þýðingar-
mikill þáttur í afkornu bænda í
þessum sveitum og notkun afréttar-
ins gegnir þar enn veigamiklu hlut-
verki. Fjárleitfr á fjöllum eru byggð-
ar á fornu háþróuðu skipulagi og
merkilegur þáttur í atvinnulegu og
menningarlegu tilliti. En að mörgu
þarf að hyggja til að fylgja eftir þcim
stórstígu breytingum, sem orðið
hafa í þjóðlífinu um þessi efni.
Ágúst var vel í stakk búinn til þessa
sem reyndur bóndi óg sveitarstjórn-
armaður. Hann háfði farið oft á fjall
á sínum yngri árum og nauðþekkti
afréttinn.
Það var siður okkar að fara á
hverju sumri-venjulega í ágústmán-
uði - til að skoða afréttinn, athuga
gróðurinn, hvernig fcð dreifði sér,
skoða leitarmannahúsin og ástand
afréttargirðingarinnar- og venjuleg-
ast var heilsað upp á fjallabændurna
í leiðinni. en Ágúst lagði mikið upp
úr að eiga við þá góða samvinnu.
Fyrir mig voru þessar ferðir bæði
fróðlegar og skemmtilegar og Ágúst
hinn ákjósanlegasti ferðafélagi.
þaulkunnugur afréttinum og sögum
hans. Sérstaklega er mér eftirminni-
leg ferðin 1968, þegar við fórum
ineð þeim Erlendi Daníelssyni, þá
framkvæmdastjóra Ræktunarsam-
bands Flóa- og Skeiða og Einari
Sigurjónssyni vegaverkstjóra undir
leiðsögn fjallagarpsins Sigurgeirs í
Skáldabúðum til að kanna mögu-
leika á að gera akfæra braut eftir
afréttinum. Þessir kappar brutust
yfir torlciði, scm flcstir höfðu áður
talið ófær og sýndu fram á að hægt
var að gera þarna braut, enda kom
hún þá síðar um suntarið. Síðar
komu svo leitarmannahús innst á
afréttinum og fleira var gert til að
bæta aðbúnað fjallmanna. Ýmislegt
gekk þó á móti, svo sem þegar Hekla
spúði eldi og eimyrju vorið 1970 og
huldi afréttinn allan vikri. Varð að
banna upprekstur á afréttinn árið
eftir, en upp úr þvt var gerður
samningur við Landgræðslu ríkisins
um 10 ára áætlun til að græða sárin
með áburðargjöf - og tókst það að
mcstu.
Það verk sem ég veit að Ágúst
varð þó ánægðastur og stoltastur af
var endurbygging Reykjarétta. Rétt-
irnar voru upphaflega byggðar árið
1881 og voru að vonum að falli
komnar. Höfðu orðið umræður um
að endurbyggja þær. Blöskraði
mörgum sá kostnaður, sem af því
yrði en á Ágústi var ekkert hik.
Hann trúði því, að lagöprútt fé
myndi áfram renna í stórum breiðum
inn af fjöllum til byggða og að
bændur í þessum sveítum ættu þann
metnað til að bera að endurbyggja
réttirnar af myndarskap.
Ágúst átti. sæti í réttabyggingar-
nefnd og varð full samstaða um að
endurbyggja réttirnar í fornum þjóð-
legum stíl, hlaða þær úr hraungrýti
eins og áður en þó með breytingum
til samræmis við síðari tíma og
aðstæður. Gerð var áætlun um að
Ijúka verkinu á fjórum árunt og
stóðst hún - því að á höfuðdaginn
liinn 29. ágúst árið 1981 voru réttirn-
ar vígðar með glæsibragog jafnframt
minnst 100 ára afmælis þeirra. Þar
hélt Ágúst hátíðarræðuna, rakti
sögu réttanna að fornu og nýju og
mæltist vel að vanda.
Það er álit mitt, að Reykjaréttir
hinar nýju muni um langa framtíð
verða veglegur minnisvarði um Ág-
úst á Brúnastöðum og þá snillinga,
scm þar lögðu liönd að.
Á afréttarmálafundum og annars-
staðar fylgdi Ágúst málum eftir af
festu og öryggi, en hlustaði þó vel á
mál manna og var laginn að sætta
misntunandi sjónarmið. ef ágrein-
ingur varð. Ræður lians voru vel
sarndar og rökstuddar og framsetn-
ingin slík að þar voru fáir hans
jafningjar.
Mikill félagshyggjumaður og hér-
aðshöíðingi er fallinn - en gott er aö
hafa átta samleið mcðslíkum manni.
Aðstandendum hans votta ég
santúð.
Jón Eiríksson
Dagur var að kveldi kominn, lang-
ur og erfiður starfsdagur að baki, en
öllum verkum skilað af sér með
miklum sóma.
Hvað er þá sæ[la en að þreyttur og
sjúkur líkami fái hvíld?
Nú þegar mágur og vinur, Ágúst
Þorvaldsson, bóndi á Brúnastöðum
hefur kvatt þetta líf, er þakklætið
okkur efst í huga.
Þann 12. maí 1942 kvæntist hann
Ingveldi Ástgeirsdóttur frá Syðri-
Hömrunt í Ásahrepp. Þeim varð 16
barna auðið sem öll eru á lífi og hafa
goldið foreldrunum gott uppeldi
með sérstakri tryggð við bernsku-
heimilið.
í hálfan fimmta áratug höfum við
því notið samfylgdar hans og aldrei
mætt öðru en hlýju og tryggð í
gegnum öll þessi ár.
Ekki naut hann skólagöngu frekar
en margur annar af þessari kynslóð
þar sem fátæktin var bölvaldur
flestra heimila.
En fróðleiksfýsnin var óslökkv-
andi og af eigin rammleik bætti
Ágúst sér þetta upp, með lestri
góðra bóka og fræðirita, drakk í sig
hvað eina sem þroskað gæti hugann
og komið að gagni í lífsbaráttunni,
enda fróður um flest sem á góma
bar. Ekki er það ætlunin að fara að
telja upp öll þau trúnaðarstörf sem
honum voru falin fyrir sveit sína og
hérað, en þau sýna best hvaða traust
samferðamennirnir báru til hans.
Öll sín störf rækti hann af trú-
mennsku, hvort heldur var á vett-
vangi félagsmála eða fyrir þann reit
sem hann unni mest, heimilið og
fjölskylduna. Eflaust hafa margir
þeir sem heimsóttu Ágúst að sjúkra-
beðinum ekki rennt grun í hve
helsjúkur hann var, hann kvartaði
ekki en fagnaði öllum með sínu
glaða viðmóti og sló gjarnan á léttari
strengi þó þjáður væri.
Lífssaga Ágústs er öll, síðasta
blaðinu flett og bókinni er lokið.
Það er gott til þess að vita að systir
okkar og frænka, börn þeirra hjóna
og fjölskyldan öll getur yljað sér við
arin endurminninganna og gangan
framundan verður þeim Iéttari.
Aðeins er eftir að kveðja og þakka
Ágústi Þorvaldssyni fyrir einlæga
vináttu í gegnum árin, hann mun
eiga góða heimkomu. Við óskum
honum fararheilla til lands eilífðar-
innar. Við geymum minningu um
góðan dreng.
Systkinin frá Syðri-Hömrum og
Margrét Illugadóttir
Þann 12. nóvember sl. lést í
sjúkrahúsi í Rcykjavík Ágúst Þor-
valdsson, bóndi á Brúnastöðum í
Hraungerðishreppi og fyrrum al-
þingismaður, tæplega 80 ára aðaldri.
Löngu og viðburðaríku ævistarfi var
lokið.
Með Ágústi á Brúnastööum er
horfinn af sjónarsviðinu svipmikill
persónuleiki og traustur fulltrúi
sunnlenskra bænda.
Ágúst var fæddur á Eyrarbakka 1.
ágúst 1907. Þar ólst hann upp við
fremur kröpp kjör í æsku og ntundi
tímana tvenna. Á uppvaxtarárum
sínum gerðist hann sjómaður um
skciö og var m.a. 12 vertíðir í
Vestmannaeyjum. Hann fluttist að
Brúnastöðum í Hraungerðishreppi
árið 1918, ólst þar upp með góðu
fólki og gerði oft að umtalsefni mcð
hlýjum huga, fyrstu árin sín á Brúna-
stöðum.
Ágúst gerðist bóndi á Brúnastöð-
um árið 1932 og bjó þar við rausn og
mikil umsvif, uns hann fyrir nokkru
lét jörð og bú í hendur sona sinna
tveggja, Ketils ogBraga. Eftirlifandi
eiginkona Ágústs er Ingveldur Ást-
geirsdóttir, frá Syðri-Hömrum í
Ásahreppi Rangárvallasýslu. Börn
þeirra hjóna eru 16. Eru þau öll hin
mannvænlegustu, 4 dætur og 12
synir. Flest þeirra hafa stofnað sitt
eigið heimili og valið sér ævistarf.
Barnabörnin eru 29, nú þegar Ágúst
er allur.
Ágúst á Brúnastöðum kom víða
við sögu í félagsmálum Sunnlend-
inga. Þegar ungmennafélagið Baldur
í Hraungerðishreppi var stofnað árið
1927 gerðist hann strax félagi og
síðar formaður félagsins, 1932-1941.
Störfin í ungmennafélaginu voru
Ágústi ntjög að skapi oggóður skóli,
sent hann naut ávaxtanna af á langri
ævi.
I Hraungerðishreppi voru honum
falin margvísleg trúnaðarstörf, scm
of langt yrði hér upp að telja.
Samvinnuhreyfingin var eitt af hans
„óskabörnum" sent hann studdi af
heilum hug. Þá var Ágúst um langt
skeið formaður Afréttamálalélags
Flóa og Skciða og einnig formaður
stjórnar Veiðifélags Árnesinga í
mörg ár.
Þegar Ágúst á Brúnastöðum átti
þess kost aðgerast þingmaður Sunn-
lendinga var honum nokkur vandi á
höndum. Umfangsmikil búsforráð
og fjölmennt hcimíli voru þau vé-
bönd sem hann átti crfitt með að
slíta. Með Guðs hjálp og góðra
manna lókst honum það sem fáum
hefði verið unnt: Hélt vel í horfinu
á heiniaslóöum - og skipaði vel sæti
sitt sem þingmaður Sunnlendinga í
18 ár. Að þetta tókst svo vel sem
raun bar vitni, verður að hluta til að
þakka hanns ágætu eiginkonu, Ing-
veldi og börnum þeirra sem á legg
voru komin, er húsbóndinn hlcypti
heimdraganum og hófst handa í
hinni umfangsmiklu þjóðmálabar-
áttu á Alþingi.
Ágúst Þorvaldsson var ekki lang-
skólagenginn maöur, a.m.k. miðað
viö þaö sem nú gerist. Ætla má aö í
hinum stranga skóla lífsins hafi hann
numið þau fræði sem haldbcst uröu
honum er á reyndi. Hann var mála-
fylgjumaður hinh mesti, ræðumaður
scm af bar, talaöi gott ntál og kunni
góð skil á að greina hismiö og
hégómann frá alvöru lífsins og frani-
tíðarverkefnum.
Þaö er margs aö minnast úr ævi-
starfi Brúnastaðabóndans, nú aö
lciðarlokum. Unguraðárum kynnt-
ist hann ungmennafélagshreyfing-
unni og samvinnuhreyfingunni. Þær
„systur" voru honum góðar til fylgd-
ar gegnum lífiö. Það var hans gæla
og lífsfylling að fá tækifæri til þess að
taka þátt í framfarasókn þjóðarinn-
ar. Þar gekk hann heill og ótrauður
til starfa og sá árangur verka sinna.
Það var gaman að vera gestur
þeirra Brúnastaða hjóna, sitja í
stofu og spyrja og spjalla við Ágúst
bónda. Bókakost átti hann ágætan
og kunni góð skil á mönnum og
málefnum, flestum öðrum fremur.
Léttleikinn í frásögn hans var oft
uppörvandi og góð ráð gaf hann
þeim scm þiggja vildu.
Ég minnist síðustu fcrðar okkar
hjónanna að Brúnastöðum. Það var
síðsumars. Heyönnum lokið.
„Bleikir akrar og slegin tún“. Áður
en heini var haldiö síðdcgis, ók
Ágúst okkur austurum víðáttumikil
tún og ræktunarlönd. Austurá bökk-
um Hvítár, gegnt Hestfjalli hinum
megin við ána, var stansað góða
stund. Þar, við inntaksmannvirki
Flóaáveitunnar, með yfirsýn yfir
ræktunarlendur þeirra Brúnastaða-
bænda og nærliggjandi byggðir, var
framfarasaga sunnlenskra sveita
sögð á cftirminnilegan hátt.
„Þó ég sé sjálfur hættur að vinna
og sestur í helgan stein, heli ég
dálílið gaman að rifja þetta upp og
fylgjast mcð framþróuninni," sagöi
Ágúst, er leiðir skildu.
Nú er hann fluttur yfir Móðuna
miklu „Meira að starfa Guðs unt
geim". Við hjónin sendunt húsfrú
Ingveldi og fjölskyldu hennar inni-
legar samúðarkveðjur.
Stefán Jasonarson
í dag kveðjum við Ágúst Þorvalds-
son bónda á Brúnastöðum hinstu
kveðju. Ágúst tók við formennsku í
stjórn Mjólkursamsölunnar árið
1969 og gegndi henni fram að síðasta
aðalfundi í apríl s.l. en gaf þá ekki
Tíminn 7
kost á sér til endurkjörs. Á þeim
tíma ekki síður en áður voru við-
fangsefnin í rekstri Mjólkursamsöl-
unnar margvísleg og oft vandmeð-
farin. í því sambandi má nefna
breytingar á mjólkursölumálum sem
gerðar voru 1976 og leiddu m.a. til
þess að Mjólkursamsalan hætti
rekstri eigin sölubúða og nauðsyn-
legt reyndist að segja upp fjölmörg-
um afgreiðslustúlkum sem unnið
höfðu vel og lengi fyrir fyrirtækið.
Þá er ekki síður ástæða til að nefna
margvísleg verkefni sem tengdust
framtíðaruppbyggingu Mjólkur-
samsölunnar og staðið hafa yfir síð-
ustu árin. Til þessara verka sem og
annarra gekk Ágúst sem hinn trausti
foringi. Hann gerði sér glögga grein
fyrir sameiginlegum hagsmunamál-
um mjólkurframleiðenda og neyt-
enda. Þá mat hann hlut starfsfólks
Mjólkursamsölunnar mjög mikils.
Hann var áræðinn og stórhuga.
Hann var ekki aðeins framsýnn held-
ur einnig víðsýnn en ávallt sanngjarn
og mannlegur.
Starfsfólk Mjólkursamsölunnar
og samstjórnarmenn sjá á bak góð-
um liðsmanni og traustum vini. Fyrir
störfhans íþágu Mjólkursamsölunn-
ar og samskipti öll eru honum því
færðar alúðarþakkir.
Persónulega færi ég honum þakkir
fyrir mikið og ánægjulegt samstarf.
Það hlýtur að vera gæfa hvers manns
að hitta fyrir góða lærifeður í skóla
lífsins. Ég kynntist Ágústi fyrir 12
árum og tel það hafa verið mér til
mikillargæfu. Honum fylgdu afskap-
lega miklir persónutöfrar. Jafnframt
fylgdu hans návist mikil hlýja og
öryggi. Ágúst var miklum og góðum
gáfum gæddur. Á mönnum og mál-
efnum hafði hann ákveðnar skoðan-
ir sem hann átti manna auðveldast
með að koma á framfæri á þann hátt
að eftir væri tekið. Ágúst var því
bæði áhrifamikill og fræðandi. Ég
mun sérstaklega minnast þeirra
mannbætandi áhrifa sem ég tel að
hann hafi haft. í mínum huga var
Ágúst Þorvaldsson hinn frábæri
lærifaðir í skóla lífsins. Ég syrgi
hann sem mannkostamann og góðan
dreng.
Að lokum þakka ég Ágústi öll
lians hollu ráð og miklu vinsemd um
leið og ég votta ástvinum hans mína
dýpstu samúð.
Guðlaugur Björgvinsson
Ágúst Þorvaldsson fyrrunt bóndi
og alþingisntaður á Brúnastöðum
léstþ. 12. nóv. sl. ogverðurtilgrafar
borinn í dag.
Hann var fæddur á Eyrarbakka 1.
ágúst 1907. Foreldrar hans voru
Guðný Jóhannsdóttir þar og Þor-
valdur Björnsson frá Bollastöðum,
Björnssonar á Læk Þorvaldssonar,
en í gegnum þann ættlegg var frænd-
semi okkar.
Ágúst ólst upp á Eyrarbakka við
kröpp kjör hjá Brandi Þorvarðarsyni
og Guðnýju Þórðardóttur til 11 ára
aldurs, en þá fór hann í fóstur til
Ketils Arnoddssonar og Guðlaugar
Sæfúsdóttur, sem bjuggu á Brúna-
stöðum í Hraungerðishreppi og
komust vel af. Þar var heimili Ágúst-
ar síðan. Ketill var inikill fræðasjór
og mun Ágúst hafa notið þess, því
fróðleiksfús var hann.
Ágúst tók snemma þátt í félags-
málum í sveitinni. Þegar ungmenna-
félagið Baldur var endurvakið 1927,
var hann strax virkur félagi í því og
formaður þess var hann 1932-41. Á
þeim árum orti hann bændarímur
um alla bændur í Hraungerðishreppi
og flutti á skemmtisamkomu. Þessar
rímur hef ég séð í handriti og eru
þær bæði vel kveðnar og hnyttnar. 1
hreppsnefnd Hraungerðishrepps var
Ágúst kjörinn árið 1936 og oddviti
varð hann 1950 og gegndi því til
ársins 1966. Þeir sem unnu með
honunt og hreppsr Jum telja hann
hafa verið farsælan ringja og var
stefnufestan hans hebta einkenni.
Ágúst tók virkan þátt í félagsstarfi
samvinnumanna á Suðurlandi og
studdi uppbyggingastarf Egils Thor-
arensen á Selfossi og í Þorlákshöfn
og talaði jafnan á móti úrtölumönn-
unt á þeim vettvangi. Hann var
stjórnarmaður í Meitlinum í Þor-
lákshöfn, Mjólkurbúi Flóamanna og
stjórnarformaður Mjólkursamsöl-
unnar í Reykjavík.