Tíminn - 08.09.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Tímirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Forystuleysi
Á þessari stundu verður ekki fullyrt, svo að
óyggjandi sé, hvort svokölluð niðurfærsluleið hafi
sungið sitt síðasta eða ekki. En ef síðustu atburðir
í þróunarsögu niðurfærslunnar er útgönguversið
sjálft, þá er ljóst að Þorsteinn Pálsson forsætisráð-
herra er hetja dapurleikans í þeim söng.
Viðskipti forsætisráðherra við miðstjórn A.S.Í.
er kafli út af fyrir sig. Þegar ríkisstjórnin varð ásátt
um það fyrir tæpum hálfum mánuði að kanna alla
möguleika á því að fara niðurfærsluleið til bjargar
útflutningsframleiðslunni og draga úr verðbólgu,
þá kom eigi að síður í ljós að innan Sjálfstæðis-
flokksins var andstaða gegn því að grípa til ráða af
þessu tagi.
Þorsteinn Pálsson hefur átt við þann vanda að
etja innan síns flokks, að öflugt lið Reykjavíkur-
valdsins og markaðshyggjupostular nýkapitalism-
ans hafa risið upp gegn niðurfærslunni og telja
hana algert brot á hugmyndum sínum um efnahags-
og stjórnmál.
Hins vegar eru í Sjálfstæðisflokknum menn með
aðrar skoðanir, eins og best sést á því að formaður
ráðgjafarnefndar þeirrar sem forsætisráðherra
skipaði í sumar til að fjalla um efnahagsmálin, er
einn af kunnustu forystumönnum flokksins á
Vestfjörðum, Einar Oddur Kristjánsson.
Þorsteinn Pálsson ræður ekkert við þessi and-
stæðu öfl í sínum eigin flokki. Pótt hann feginn
vildi vera foringi sameinaðs flokks, þá er hann það
ekki. Þetta er ekki sagt Þorsteini til persónulegs
ámælis, því að sannleikurinn er sá að hin andstæðu
öfl í Sjálfstæðisflokknum snúast ekki um persónur
einstakra manna. Það sem skilur sjálfstæðismenn
er djúpur málefnaágreiningur. Hvorki Þorsteinn
Pálsson né neinn annar af forystuliðinu, er fær um
að jafna þennan ágreining.
Þessi innanflokksvandi í Sjálfstæðisflokknum er
síðan aðalvandamál ríkisstjórnarinnar. Forsætis-
ráðherra hefur engan frið fyrir sínum eigin mönn-
um til þess að vera forsætisráðherra í þriggja
flokka stjórn.
Þessi ríkisstjórn átti frá upphafi mikið undir því
að skapa góð tengsl við hagsmunasamtök starfs-
stétta og atvinnuvega. Það var fyrst og fremst
hlutverk forsætisráðherra að halda uppi slíku
starfi. Hvernig sem á því stendur hefur samráðs-
stefnan verið aukaatriði í stjórnarstefnunni.
Það þarf því engan að undra, þótt forsætisráð-
herra takist ekki af skyndingu að koma á trúverð-
ugum samskiptum við miðstjórn A.S.Í. í sambandi
við fyrirhugaðar efnahagsráðstafanir. Við þessa
vanrækslu á formlegum samskiptum frá upphafi,
bætist síðan hin efnislega hlið málanna, þegar á
reynir í alvöru.
Það er því miður rétt að Þorsteinn Pálsson
kynnir niðurfærsluleiðina sem launalækkunarleið,
en ekki sem heildstæðar efnahagsaðgerðir. Slík
kynning getur ekki borið árangur í samtölum við
fulltrúa launafólks, enda mistúlkun, sem ekki er
hægt að una í slíku alvörumáli.
Fimmtudagur 8. september 1988
GARRI
Kyrrð og ró
Garri hitti kunningja sinn á
dögunum ug þeir tóku tal suman
likt og gengur. I'essi kunníngi sagði
honum þá sögu af heimili sínu að
allir nýju Ijósvakafjölmiðlamir
væru orðnir þar að hreinni plágu.
Þar vœri hver heimilismaður
með sitt útvarp, og hávaðinn af
þessu væri hreint út sagt óbærileg-
ur. Verstir væru unglingamir, en
þeir yrðu hvað scm það kustaði að
vera helst hver með sína poppstöð-
ina á tæki sínu, og stilla hávaðann
upp í topp. Aðrir heimilismenn
vildu svo fá að hcyra fréttir eða
annað á gömlu gufunni svona af og
til.
Afleiðingin væri svo sú að venju-
lega væru þetta fjögur eða fimm
útvarpstæki í gangi á heimilinu og
hávaðinn eftir því. Til viðbótar
væri svo sjónvarpið opið öll kvöld
og helgar, með tilheyrandi deilum
um það á hvora stöðina ætti að
stilla.
Unaður kyrrðarinnar
„Svo vildi þannig til hér eitt
kvöldið,“ sagði þessi kunningi
Garra, „að þannig hittist á að ég
var cinn heima og allt liðið úti. Og
veistu hvað ég gerði? Ég gekk á öll
tækin og slökkti. Þú gctur ekki
ímyndað þér hvað það var unaðs-
legt að sitja þarna heima í allri
kyrrðinni. Skrúfað fyrir allan
glymjandann og kyrrð og ró í öllu
húsinu. Þetta var eins og að koma
inn á nýtt heimili.“
Þessi frásögn mannsins varð
Garra nokkurt umhugsunarefni.
Til skamins tíma var hér aðeins ein
útvarpsstöð og cin sjónvarpsstöð.
Nú stendur valíð í fjölmennom
hlutiim landsins á milli alll að sex
útsendinga í útvarpi og tveggja i
sjónvarpi. Hér hefur orðið giör-
bylting.
Það fer iíka ekki á miili mála að
þetta hefur á allra siðustu árunum
verið að gjörbreyta öllu viðhorfi
fólks til Ijósvakamiðla. Það er af sú
tíð að fólk hlusti á þvi nær alla
útvarpsdagskrána og reyni að fylgj-
ast með sem mestu af þvi sem þar
er á boðstólum. í staðinn eru máiin
að þróast í þá átt að fólk kveiki á
útvarpi þegar það er upplagt til að
hlusta á eitthvað þægilegt fyrir
eyrað og á sjónvarpi þegar það
finnur hjá sér löngun til að setjast
niður i hægindastól og sjá hvað er
á boðstólum á skjánum. Útilokað
er fyrir vcnjulegt fólk að fylgjast
með öllu sem nú orðið er á boðstól-
um á öldum Ijósvakans.
Offramboð
í frásögn inannsins, sem hér var
vitnað til, kemur lika fram annað
og það er sá leiði sem myndast hjá
fólki þegar yfir það cr hellt allt of
stórum skömmtum af útvarps- og
sjónvarpsefni. Þegar oflramboð
myndast á þessu sviði þá missa
vcnjulcgir hlustendur áhuganii.
Svo gripið sé til hagfræðingamáls
þá nicttast markaðurinn við það að
þörfunum er meira en fullnægt.
Og án þcss að hér sé ætlunin að
fara að gera Ijósvakauinræðuna
pólitíska, þá verður ekki hjá því
komist að benda á annað. Það er
að allt hið nýveitta frclsi hér í
útvarps- og sjónvarpsniálunum er
vitaskuld ekkert annað en einn
anginn af þeirri frjálshyggju sem
síðustu árin hefur tröllriðið hér
öllu þjóðfélaginu. i nafni frelsisins
eiga allir að hafa leyfi til að setja
upp útvarps- eða sjónvarpsstöð.
Það er að segja allir scm eiga næga
peninga til að ráðast í þá fjárfest-
ingu sem slíku fylgir.
Og afleiðingarnar sjáuin við fýrir
okkur. Þjóðfélagið er að breytast
þannig að útvarpslilustun og sjón-
varpsgláp eru ekki lengur sama
ánægjulega tómstundaiðjan og
áður var fyrir meginþorra fólks. I
staðinn eru ijósvakaneytendur
settir í þá óskemmtilegu aðstöðu
að vera inarkhópar sem fjölmiðla-
fríkin keppast um að þóknast.
Kannski er þetta þó bara nútím-
inn og þeir gamaldags og á cftir
tímanum sem leyfa sér að malda í
móinn. Kannski eru það hávaðinn,
glymjandinn og auglýsinga-
mennskan sem koma skulu. Má
vera að menn á borð við kunningja
Garra séu aðcins steinrunnar cftir-
legukindur frá horfinni tið og út úr
takt við allan samfélagsveruleika
nútímans.
En hinu er þó ekki að leyna að
óskaplega getur samt verið þægi-
legt að fá einstaka sinnum að vera
í næði og alcinn nieð sjálfum sér. í
hraða og kapphlaupi nútímans get-
ur nefnilega verið býsna gagnlegt
að loka sig af öðru hverju og gefa
sér tíina til að hugsa sjálfstætt um
þá hluti og þau verkefni sem við
inanni blasa. Það getur verið tals-
vert þrcytandi til lengdar að láta
mata sig á öllum hlutum og gera
ekkcrt frumlcgt á eigin spýtur.
Þess vegna má meir en vera að
frjálshyggjan á öldum Ijósvakans
leiði smám saman til þess að æ
fleiri fari bara að skrúfa fyrir. Og
er þá spurning hvort betur var af
stað farið en hcima setið. Garri.
VÍTTOG BREITT
Risabækur um mannsparta
frægðarfólks í Ameríku
Mannsöldrum saman hefur það
verið gróðavegur í Bandaríkjunum
að setja saman ævisögur, endur-
minningar og lífsreynslufrásagnir.
sem tengjast frægðarpersónum í
bandarískri sögu og þjóðlífi,
stjórnmálamönnum, milljónerum,
kvikmyndastjörnum og öðru slíku
fólki.
Bandarísk
bókmenntagrein
Bækur af þessu tagi eru alla
jafna engin smásmíði, eins og al-
kunna er um bandarískar bækur.
Þar í landi er siður að semja langa
doðranta, þykka og fyrirferðar-
mikla og svo úttroðna af smáatrið-
um, að kjarni hvers máls kemur
sjaldnast I leitirnar, jafnvel þótt
bókmenntarit eða sópdyngjur á
boð við Reader’s Digest reyni
stundum að stytta þctta ógnar
lesmál og gera það alþýðu manna
aðgengilegt.
Sem sagt: Mannsaldur eftir
mannsaldur hafa menn verið að
afla sér fjár með því að skrifa
ævisögur sínar eða segja tröllasög-
ur af frægðarmönnum I risavöxn-
um útgáfum. Ulysses S. Grant,
sem var frægur hershöfðingi í borg-
arastyrjöldinni 1861-65 og síðar
forseti Bandaríkjanna við lítinn
orðstír, endaði ævi sína með því að
verða gjaldþrota sem ábyrgðar-
maður I fjármálaævintýrum frænda
sinna og vina. Hann bjargaði sér
frá því að lenda á vonarvöl með því
að semja ævisögu sína, enda hafði
honum verið bent á að slíkt myndi
ábatasöm iðja.
Æ síðan, og vafalaust löngu fyrr,
hefur það verið rauður þráður í
bókmenntaafrekum Bandaríkja-
manna að velta sér upp úr ævum
frægðarpersóna með því að velta
þeim upp úr öllum þeim óþverra,
sem með einhverjum hætti, sönnu
og lognu, mátti tengja við nöfn
þeirra. Það er a.m.k. víst að ef
niðrandi frásagnir vantar í slíkar
bækur eða krassandi útleggingar á
mannspörtum sögupersónanna, þá
dregur það niður markaðsgildi
bókanna.
„Forsetabækur“
Eins og við er að búast eru
Bandaríkjaforsetar kjörið „stoff“ í
ritverk af þessu tagi, einkum þeir
sem dauðireru. Fyrirferð „forseta-
bóka“ einna saman í bandarískri
prentsögu er slík að tæpast myndi
hús á stærð við væntanlega Þjóðar-
bókhlöðu íslendinga duga til þess
að hýsa slíkt safn á einum stað. Það
er því talið meiriháttar vandamál
samviskusamra kennara, hvernig á
að vinsa úr þessu Nóaflóði ævi-
sagna og endurminninga til þess að
mæla með einhverjum þeirra sem
sannferðugum skrifum.
í gær er sagt frá því í Tímanum
að væntanleg sé á markaðinn vestra
endurminningabók eftir einhvern
Richard Goodwin, sem um eitt
skeið hafði framfæri sitt af því að
þjóna undir Lyndon Baines
Johnson, sem var forseti Banda-
ríkjanna 1961-69. Eins og gefur að
skilja er væntanlegum lesendum
bókarinnar lofað því að miklu
rúmi skuli varið til þess að segja
mergjaðar sögur af hegðun og
andlegu ásigkomulagi Lyndons.
Að vísu er frumleiki Goodwins
þessa ekki meiri en svo, að eigin-
kona hans hefur tíundað þessa
brandara í sérstakri bók um
Lyndon, sem hún setti saman fyrir
mörgum árum. Niðurstaða Good-
wins og þeirra hjóna beggja er sú
að Lyndon Johnson hafi verið
geðbilaður, þjáðst af ofsóknaræði,
hann hafi alls staðar séð óvini á
fleti fyrir. Að sjálfsögðu vantar
ekki dæmin til að sanna hvernig
ástatt var um geðheilsu forsetans.
Kaflinn um Lyndon er fyrst og
fremst sjúkraskýrsla.
Hálfkæringur og orðsýki
En sjúkraskýrslur sálgæslu-
manna eiga oft ýmislegt sameigin-
legt með framburði ímyndunar-
fullra vitna. Full ástæða er því til
að taka svona frásögnum og álykt-
unum með fyrirvara. Þótt e.t.v.
megi segja að Lyndon B. Johnson
hafi ekki verið lánsamur forseti, þá
er það ansi langt gengið að kenna
því um að hann hafi ekki verið með
öllum mjalla. Það, sem Lyndon
hefur líklega gert sig sekan um, var
að hegða sér strákslega og óvirðu-
lega við ýmis tækifæri og tala þá
alls konar meiningarleysur, sem
orðsjúkir menn hafa farið að skilja
bókstaflega. Á íslensku er svona
stórkarlalegt hálfkæringsskraf kall-
að sjóbúðartal og er fremur vinsælt
tjáningarform á íslandi. Margir
telja það heldur gáfnamerki og
tákn um andlega heilbrigði, en um
fram allt alþýðlegheit, að slá um
sig með meiningarleysum.
Það mætti því allt eins halda því
fram, eftir þeim dæmum sem rakin
eru í frásögn Tímans, að Lyndon
B. Johnson hafi verið ágætiskarl,
skrýtinn og skemmtilegur og lík-
lega allra manna heilastur á geði,
álíka ósnobbaður og útróðrarmenn
I sunnlenskri sjóbúð á 19. öld.
Aftur á móti kynni það að sannast
á Richard Goodwin og frú að þau
séu kímnisnauð og smáborgaraleg
og dómgreindin eftir því.
I.G.