Tíminn - 08.09.1988, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 8. september 1988
Tíminn 15
ílllllilllllllll að UTAN ' '':h!Íllir' ÍhÍiIIII!1"',,;!lllllll!!l!^Jii[|||||ll!ll-ll!líj[||l!lllli'ílilllllllllinj|||||||!l[illll!lli!!illllíiilí[|l|||l!ll!lll!l!!!ll!!ilill|||!l!!ll||iii^
Fangar úr gleymdu stríði
halda loks heim á leið
Fyrir ellefu árum hófust átök milli Sómaia og Eþíópíu-
manna í héraði sem tilheyrði Eþíópíu en var að miklu leyti
byggt sómalískumælandi fólki. Áður en langt um leiö hófu
risaveldin óbein afskipti af átökunum og skiptu jafnframt
um bandamenn frá því sem fyrr hafði verið. Bandaríkja-
menn, sem áður höfðu stutt Eþíópa, tóku nú til við að
styðja Sómali. Sovétmenn aftur á móti, sem áður höfðu
verið stuðningsmenn Sómala, lögðu nú alla áherslu á að
styðja við marxísk stjórnvöld í Eþíópíu og m.a. voru
kúbanskir hermenn sendir á vettvang. Hörkubardagar
stóðu ekki lengi eftir þetta en óvild hélt áfram milli
ríkjanna, svo niikil að þau hirtu ekki um að komast að
niöurstöðu um hvað þau ættu að gera við þá fanga sem
báðir aðilar höfðu tekið í stríðinu. Það er ekki fyrr en nú,
11 árum eftir að stríðið hófst, að farið er að skiptast á
föngum.
Eineygt kúbanskt fórnarlamb
snýr heim á leið
Fyrir tíu árum var Orlando Car-
doza tckinn til fanga í einu af
gleymdu stríðunum á þessari jörð.
Loks nú fékk þessi 31 árs gamli
kúbanski hcrmaður að fara heirn á
leið, til Havana, og farkosturinn
var Rauða kross tlugvél. Hann
hafði misst annað augað í fanga-
vistinni.
Lausn Cardoza úr fangavist,
ásamt þúsundum eþíópiskra fanga
var lokakaflinn í stríði í Norðaust-
ur-Afríku, stríði sem jók á spenn-
una milli risaveldanna á árunum
fyrir 1980 þar sem þau þau egndu
fulltrúa sína, Eþíópíumenn og
Sómaii hvora gegn öðrum.
Bardögum lauk að mestu áður
en ár var liðið frá upphafinu með
sigri Eþíópíumanna, en Cardoza
hcfur veriö í fangelsi síðan 1978
vegna tregöu beggja dciluaðila til
að setja endanlega niður ágreining-
inn.
Samkomulag náðist loks í vor
Það var ekki fyrr cn í apríl í vor
sem samkomulag tókst um friðar-
samningaogfangaskipti. Um miðj-
an ágúst fór svo að sjást árangur af
samkomulaginu, þegar Rauði
krossinn skipulagði heimflutríing
þúsunda eþíópískra og sómalískra
fanga.
Cardoza var í hópi 18.000 kúb-
anskra hcrmanna, sem sendir voru
til stuðnings marxisku yfirvöldun-
um í Eþíópíu. Sómalískar hersveit-
ir tóku hann til fanga að baki
víglínu Eþíópíumanna í grennd
við borgina Harar og hann var
hafður til sýnis í heimspressunni
áður en hann var sendur í stranga
öryggisgæslu í fangelsi sunnan við
Mogadishu, höfuðborg Sómalíu.
Fyrstu fangaflutningarnir
um miðjan ágúst
Fyrstu fangarnir voru fluttir frá
Mogadishu til Dirc Dawa, austur
af Addis Ababa. mcö Boeing 707
flugvél um miðjan ágúst. Á hverj-
um degi síðan flutningarnir hófust
eru farnar tvær flugferðir á dag
sem flytja a.m.k. 180fanga. Blaða-
maður The Sunday Times var eini
vestræni blaðamaðurinn sem lékk
leyfi til að fylgjast með fyrstu
flutningunum og ræddi við Car-
doza mestan hluta leiðarinnar.
„Glataði áratugurinn minn“
Cardoza rifjaði upp þann tíma
sem liann kallar „glataöa áratuginn
sinn" og segir að nú líti hann á
stríðið sem „kjánalega vitleysu scm
aldrei hel'ði átt að eiga sér stað".
Upptök stríðsins voru 1977 þeg-
ar sómalískumælandi íbúar Oga-
den héraðs í Eþíópíu gerðu upp-
reisn, meö stuðningi hersveita frá
Sómalíu. í ágúst 1977 höföu Sóm-
alir náð meirihluta héraðsins á sitt
vald og Eþíópíumenn höfðu oröið
að yfirgefa alla mciriháttar bæi
nema Harar.
Risaveldin „hlaupa í skarðið"
Skömmu síðar sncrist stríðsgæf-
an við þegar risaveldin blönduðu
sér í málið. Sovétríkin, sem áður
höfðu stutt Sómalíu, sneru nú við
blaöinu og hófu að sjá kommún-
istayfirvöldum í Eþíópíu fyrir
vopnum. Eþíópíumcnn fengu þá
rússnesk vopn, rneira cn tveggja
milljarða dollara virði, ásamt
hundruöum „ráögjafa" og kúb-
anskri hersveit.
Bandaríkjamenn, sem fram að
þcim tíma höfðu stutt Eþíópíu.
Iilupu þá í skarðið mcð því að sjá
Sómalíumönnum fyrir vopnurn.
Þcssi mótlcikur Bandaríkja-
manna varð samt lítilvægur miðað
við íhlutun Sovétmanna og Kúbu-
manna. Pcgar komið var fram í
janúar 1978, þegar Cardoza var
tckinn höndum, lá í augum uppi að
Sómalir myndu vcrða undir í stríð-
inu. Mánuði síðar var framið
fjöldamorð á 8.000 sómölskum
hermönnum í Jigjiga og í mars á
sama ári dró Mohamcd Barrc,
forscti Sómalíu, lcifar sómalska
hersins til baka frá Ogadcn.
Bardögum hætt en ekkert
lát á átökum
Þó að orrustum væri hætt héldu
löndin tvö áfram að vera svarnir
fjendur. Því scm næst á hverjum
degi var skipst á stórskotahríð
mcðfram landamærunum, öðru
hvoru farnar sprcngjuherfcröir og
á árinu 1982 voru tveir bæir í
Sómalíu í höndum Eþíópíumanna.
Vegna þessara átaka urðu örlög
fanganna þau að sögn talsmanns
Rauða krossins að „þeir féllu í
gleymsku. Hvorki Sómalíumcnn
né Eþíópíumenn voru í skapi til að
gera hið minnsta til að flýta fyrir aö
þeir yrðu látnir lausir og þjóðir
heimsins létu sig engu skipta hvað
um þá yrði".
Tveggja ára samn-
ingaviðræður leiddu loks
til árangurs
Fyrstu merki um breytingu á
þessari afstöðu voru 1986 þegar
Barre og Mengistu Haile Mariam,
leiðtogi Eþíópíu, hittust í Djíbútí.
Sómaliskum föngum var vel fagnað
við heimkomuna til Mogadishu
eftir langa fangavist.
Orlando Cardoza er 31 árs gamall
Kúbumaður sem hcfur undanfarið
10 ár setið í fangabúðum í Sómalíu.
Nú fær liann loks að fara heim, en
árin 10 fær hann aldrei aftur.
Tvcggjit ára samningaviðræður
leiddu svo til þess að samningurinn
var loks undirritaður.
„Ef forsctarnir heföu ekki liist á
þennan hátt hcld ég aö ég hcfði
aldrei veriö látinn laus," segirCar-
doza.
Þegar flugvclin mcö fangana
innanborðs kom til Dire Dawa, í
fylgd rússneskra MiG orrustuflug-
vcla, beiö þcirra mikil móttökuat-
höfn. Þar voru mættar lúðrasvcitir
hcrsins, dansarar, yfirmcnn í hern-
um og háttsettir foringjar í Vcrka-
mannaflokki Eþíópíu.
Kúbanskir og eþíópiskir licrs-
höfðingjar mættu á vcttvang og
smcygðu blómsvcigum um háls
Cardoza og Lcgcsse Teferra
majórs, cþíópísks flugmanns sem
skotinn var niður yfir Ogaden.
Aðrir fangar lögðust niður til að
kyssa eþíópiska jörð.
Þcgar Rauða kross flugvélin fór
frá Dirc Dawa og sncri aftur til
Mogadishu voru farþegarnir fyrstu
sómalisku fangarnir á heimleið.
Þeir, eins og eþíópisku fangarnir,
báru lítinn kala til þeirra sem
höfðu haldið þeim í fangavist.
FlestirSómalanna höfðuhins vegar
náðst miklu síðar og höfðu ekki
lent í höndum eþíópiskra her-
manna heldur sómaliskra and-
stöðumanna.
„Nú getum við notað
peningana til gagnlegri hluta
en að berjast“
Sendiherrar bæði Sómalíu og
Eþíópíu voru um borð í fyrstu
flugvélinni og töluðu um framtíð-
arvonir landa sinna, þ.á m. sameig-
inlegar áætlanir um að vinna úr
jörð hin margvíslegu verðmæti setn
finnast í Ogaden-héraði. „Nú, þeg-
ar við erum hættir að verja millj-
örðum dollara í að berjast hvorir
við aðra, geturn við veitt fé til
gagnlegri hluta," sögðu þeir.