Tíminn - 13.09.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn I
Þriðjudagur 13. september 1988
Iíiiiinii
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin i Reykjavík
Framkvaemdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Heildarlausn hafnað
Lengi verður í minnum haft hver var aðdragandi,
inntak og örlög svo kallaðrar niðurfærsluleiðar.
Aðdragandinn var sá að forsætisráðherra landsins,
sem er æðsti yfirmaður efnahagsmála, þóttist loks
komast að því eftir margra mánaða leit, hver væri
höfuðmeinsemd efnahagslífsins.
Þorsteinn Pálsson fór víða um land í júlímánuði
síðastliðnum, heimsótti ekki síst útgerðar- og fisk-
vinnslustaði í flestum landshlutum. Eftir þessa athug-
un virtist forsætisráðherra taka undir skilgreiningu
framsóknarmanna á efnahagsvandanum, sem var sú
að útflutningsfyrirtækin stæðu ekki undir rekstri
sínum.
Auðvelt var að skýra ástæðurnar fyrir því að
útflutningsfyrirtækin, fyrst og fremst fiskvinnslu-
stöðvarnar úti um landsbyggðina, áttu í rekstrarerfið-
leikum. Ástæðurnar voru tvær: í fyrsta lagi voru
kostnaðarhækkanir gífurlegar við að reka fyrirtækin,
í öðru lagi lækkaði verð á erlendum mörkuðum og
gengisskráning var þessum mikilvægu fyrirtækjum
óhagstæð.
Með tilliti til þessa var það skynsamlegt, þegar
forsætisráðherra hafði frumkvæði að því að skipuð
var nefnd gagnkunnugra forystumanna í útflutnings-
greinum til þess að gefa ríkisstjórninni ráð um,
hvernig úr vanda þeirra mætti leysa.
Formaður nefndarinnar var kunnur sjálfstæðismað-
ur af Vestfjörðum, Einar Oddur Kristjánsson, sem
allir bera traust til.
Nefndin stóð vel að sínu verki og skilaði forsætis
ráðherra áliti og tillögum. Margir höfðu flimtað með
það sín á milli að nefnd af þessu tagi yrði ekki frumleg
í tillögum sínum. Pað reyndust óþarfar getsakir, því
að nefndin lagði fram athyglisverðar hugmyndir um
heildstæðar efnahagsaðgerðir, sem snertu flestar
þjóðhagsstærðir.
Frá nefndinni kom mjög eftirtektarverð yfirlýsing
um skaðsemi verðbólgu, svo varla hefur áður verið
kveðið fastar að orði um það efni, enda íslendingar
fremur vandir á að finna leið til að lifa með verðbólgu
en sigrast á henni.
Þessi tillaga ráðgjafarnefndarinnar var nefnd niður-
færsluleið vegna þess að í henni fólst að beita skyldi
lögum og ráðherraákvörðunum til þess að lækka
verðlag, vexti, laun, opinberar gjaldskrár o.s.frv.
Ekki fer milli mála að þessari hugmynd ráðgjafar-
nefndarinnar var vel tekið af almenningi. Fólk þóttist
sjá í henni eitthvað nýtt, eitthvað annað en gengis-
lækkun og áframhaldandi verðbólgu. Hægt var að
sýna fram á, að rekstrarkostnaður fyrirtækja lækkaði
og verðbólgan myndi hjaðna og komast á viðráðanlegt
stig.
Pví miður hafnaði forsætisráðherra að fara þessa
leið. Hann var neyddur til þess að hafna henni. Eins
og ljóst má vera eru margir sjálfstæðismenn hlynntir
niðurfærsluleiðinni. En slíkir menn eru gersamlega
áhrifalausir í flokknum. Ráðandi afl innan flokksins
er hópurnýkapitalista, sem lítur áþað, sem helgispjöll
að ríkisstjórnin hafi áhrif á stjórn efnahagsmála.
Forsætisráðherrann rís ekki gegn þessu liði. Meðan
svo stendur hlýtur að vera ágreiningur í stjórnarsam-
starfinu og óvíst hvernig hann verður jafnaður.
GARRI
RETT HJA SVERRI
Sverrir ilerinannsson banka-
stjóri Landsbankans vakti á sér
athygli um helgina fyrir snöfur-
mannlega yfírlýsingu. Og ekki í
fyrsta skipti, því að maðurinn er
óspar á slíkt, eins og alþjóð veit.
Að þessu sinni lýsti hann því yfir
að Landsbankinn væri hættur að
lána frystihúsum landsmanna pcn-
inga, umfram föst afurðalán.
Ástæðan, sem bankastjórinn til-
greindi, var sú að þessi fyrirtæki
væru þannig á vegi stödd rekstrar-
lega að það þýddi ekkcrt að lána
þeim lengur. Rekstur þeirra væri
með þeim hætti að hann gæti
engan veginn staðið undir þeim
vöxtum sem nú væru gildandi.
Óneitanlega er þetta þungur
dómur yfir þeirri atvinnugrein sem
svo lengi sem elstu menn muna
hefur staðið undir nánast öllu
mannlífi hér í landinu. Og ofan í
kaupið þeirri grein sem öll velmcg-
un okkar hér á iandi byggist á.
Þeirri grein sem er undirstaða
einhverra bestu lífskjara á vestur-
löndum og íslenska þjóðin býr við
ogfrystihús
Tcður Sverrir var eins og menn
muna á sinum tíma ráðherra
menntamála hér í landinu. I því
starfi varð honum það á að reka
fræðslustjórann á Norðurlandi
vestra svo sem frægt varð. Garri
var honum ósammála um þá ráð-
stöfun og tclur enn að hann hafi
hlaupið þar á sig.
En Garri er hins vegar nokkurn
veginn jafn sammála Sverri núna
og hann var ósammála honum þá.
Það er hárrétt hjá bankastjóranum
að staða frystihúsanna er orðin
þannig að það er ekki nokkur
rekstrargrundvöllur fyrir þau
lengur. Ollum, sem til þekkja, ber
saman um að þau geti engan veginn
staðið undir þeim vöxtum scm
þeim er gert að greiða af rekstrarfé
sínu. Og einnig að tapið af rekstri
þeirra sé orðið það mikið að í
rauninni sé ekki vitglóra í því að
halda honum áfram.
Og ekki nóg með það, því að
þetta á ekki aðeins við um frysti-
húsin, heldur nánast allan atvinnu-
rekstur utan suðvesturhornsins.
Það hefur verið gífurleg þensla í
þjónustugreinunum á Reykjavfk-
ursvæðinu, og þangað hefur fjár-
skákað í þvi skjólinu að þær hafa
getað verðlagt þjónustu sína nokk-
urn veginn í samræmi við tilkostn-
að. Framleiðslugreinarnar úti á
landi hafa hins vegar verið með
bundnar tekjur vegna þess að þær
skapast eriendis og hreyfast ekki i
föstu gengi. Þess vegna hafa fryst-
ihúsin og önnur fyrirtæki á lands-
byggðinni setið eftir, og af þessu
stafa vandræði þeirra núna.
Frjálshyggjan
Það sem bankastjórinn gat hins
vegar ekki um í þessu samhengi var
að þessi staða mála er ekkert
annað en afleiðing frjálshyggjunn-
ar sem hans eigin flokkur, Sjálf-
stæðisflokkurinn, hefur barist hvað
harðast fyrir síðustu árin. Sam-
kvæmt kenningum hennar á allt að
vera frjálst, vextir jafnt sem verð-
lagning. Samkvæmt sömu kenning-
um eiga þau fyrirtæki hreinlega að
fara á hausinn sem ekki standa sig
i marglofaðri frjálsri samkeppni.
Það hefur hins vegar sýnt sig æ
betur eftir þvi sem tímar hafa liðið
að frjálshyggja í þessari mynd
gengur ekki upp í íslensku þjóðfé-
lagi. Ástæðan er m.a. sá munur
sem er á aðstöðu framleiðslu- og
þjónustufyrirtækja í landinu til að
ákvarða tekjur sínar. Þjónustufyr-
irtækin lifa á hinum sem starfa i
framleiðslunni. Og fyrirtækin f
framleiðslunni geta ekki hækkað
verð á vörum sínum til erlendra
kaupenda eins og þeim sjálfum
sýnist. Og ekki dugar að setja
frystihúsin bara upp til hópa á
hausinn, því að þá hrynja hin líka.
Þarna skapast því skekkja af vöid-
um frjálshyggjunnar sem hin
frjálsu markaðslögmál hennar ráða
ekki við. Þess vegna gerir hún ekki
annað en að keyra hér allt atvinnu-
líf í strand ef hún fær áfram að ráða
ferðinni óbeisluð.
Þess vegna er það hárrétt hjá
Sverri Hermannssyni bankastjóra
að það þýðir ekkert að halda áfram
að lána frystihúsunum peninga.
Þvert á móti verður að stöðva þá
stcfnu að bankar og þjónustufyrir-
tæki fái að leggjast á þau og sjúga
úr þeim blóðið. Það verður að sjá
til þess að útgjöld húsanna séu í
samræmi við tekjur. Allt annað er
einn saman gálgafrestur. Garri.
VITT OG BREITT

11
illlllll
Hjálp í viðlögum
Ekki þarf víst að fræða neinn á
því að svo lengi sem elstu menn
muna hefur það verið ríkjandi
stefna hér á landi að halda móður-
málinu hreinu. Þess vegna leggja
menn höfuðin stöðugt í bleyti til að
finna ný íslensk orð þegar ný
hugtök bætast við málumhverfið.
Yfirleitt tekst þetta nokkuð vel, ég
nefni af handahófi orð eins og
þota, þyrla, ferna, tölva, rit-
vinnsluforrit og tölvuskjár. Stund-
um fá nýju íslensku orðin hins
vegar ekki hljómgrunn; til dæmis
ætlar hinu ágæta orði snælda að
ganga heldur hægt að útrýma orð-
inu kassetta.
Þessi stefna hefur það líka í för
með sér að orðabækur hér úreldast
fyrr en ella. Margir þekkja efalaust
það sem oft er vitnað til um orðið
þvottavél; það er ekki í orðabók
Sigfúsar Blöndals og ástæðan er
ekki vanræksla höfundanna heldur
hitt að slík tæki voru ekki komin
hér til sögunnar á þeim tíma og þá
ekki orðið heldur. Á dögunum var
hér víst líka vitnað í það að í
þýsk-íslenskri orðabók Jóns
Ófeigssonar, útgáfunni frá 1953, er
orðið „Fernsehapparat" þýtt sem
„fjarsýnisáhald (e.k. útvarps-
tæki)". Á þeim árum hefur hið
geysihaglega orð „sjónvarp" ekki
verið komið til sögunnar og því
ckki verið hægt að grípa til þess við
þýðinguna þarna.
„Skyndihjálp"
Þetta rifjaðist upp fyrir mér um
helgina er ég fletti Morgunblaðinu.
Þar var í laugardagsblaði grein um
gagnlegt starf sem Reykjavíkur-
deild Rauða krossins vinnur með
því að halda uppi námskeiðum í
því sem þar var nefnt „skyndi-
hjálp“. Ekki var það þó efni grein-
arinnar sem þarna varð mér tilefni
umhugsunar, heldur nafnið á þess-
ari tegund bráðaþjónustu sem veita
þarf þegar slys eiga sér stað.
Svo vill nefnilega til að á ung-
lingsárum var ég í skátunum, sem
kallað var, og sótti þangað margs
konar gagnlega reynslu líkt og
fjölmargir reykvískir unglingar á
þeim árum. Þar voru þessi fræði
eitt af því sem hvað mestur tími fór
í að kenna og þjálfa. Þar var
enginn maður með mönnum nema
hann kynni til fullnustu öll handtök
sem lutu að því að gera lífgunartil-
raunir og binda um sár eða auman
ökkla. Þegar menn svo uxu úr grasi
og fóru í Hjálparsveitina þá gilti
ekki annað en að geta skartað
rauðu krossmerki á bringunni, en
það var tákn þess að menn hefðu
lokið sérprófi í þessari grein.
Hér var um gagnlega kunnáttu
að ræða sem ég er eftir á ekkert
annað en þakklátur fyrir að hafa
fengið tækifæri til að tileinka mér.
Hins vegar hafa mál æxlast þannig
að ég hef lítið fengist við umönnun
sjúkra um dagana, og af þeim
sökum er nú óneitanlega töluvert
farið að fyrnast yfir þessi fræði í
hugamínum. En hitt man ég þóvel
að á þessum árum hét þetta ekki
„skyndihjálp“ heldur „hjálp í við-
lögum“.
Ég hef grun um að það hafi verið
sá ágæti og málhagi maður, Jón
Oddgeir Jónsson, lengi fulltrúi hjá
Slysavarnafélagi íslands, sem ráðið
hafi mestu um nafnið „hjálp í
viðlögum". Meðal annars samdi
hann bók með þessu heiti sem
lengi vel var helsta undirstaða
allrar kennslu í greininni.
Öfug málvöndun
Hvernig sem á því stendur er þó
svo að sjá að þetta nafn hafi að
mestu horfið í skuggann og að
orðið „skyndihjálp" hafi komið í
staðinn. Ástæður þess þekki ég
ekki, en vera má að einhverjum
hafi þótt hér vera þörf á styttra
heiti og ef til vill þjálla í munni.
En hér er þó greinilega það á
ferðinni sem nefna mætti öfuga
málvöndun. Það er þegar góðu
heiti er kastað fyrir róða og annað
síðra tekið upp. Hjálp í viðlögum
er góð og gegn íslenska og lýsir
nákvæmlega því sem um er að
ræða: hjálp þegar mikið liggur við.
Þetta er gegnsætt heiti og skýrir sig
sjálft út frá lögmálum tungunnar,
sem reyndar er talinn meginkostur
góðra nýyrða. Þess vegna er nýyrð-
ið „skyndihjálp" gjörsamlega
óþarft og ætti að leggjast af. í
staðinn ættu menn að halda áfram
að tala um hjálp í viðlögum. -esig