Tíminn - 08.02.1989, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 8. febrúar 1989
Tíminn 15

iiiiiniiii
opinberi leiðsögumaðurinn afsak-
andi, „og bæjarstjórnin í Pribor er
mjög vinstrisinnuð“. „Fyrst svo
er," segi ég, „viltu þá ekki fara
með mig til bæjarins sent hefur
verið leyft að setja upp skjöld eða
brjóstmynd af Tomas Masaryk?"
Minning Masaryks
hvarvetna útmáð
Þvers og kruss um ríkið sem
Masaryk kom á fót er minning
stofnandans útmáð. Masaryk,
menntamaður sem kunni mörg
tungumál og kenndi lög við King’s
College í London, sameinaði
Tékka og Slóvaka í eina þjóð og
sat í forsæti hennar í 17 ár. Hann
var þurrkaður af spjöldum sögunn-
ar strax þegar kommúnistar höfðu
hrifsað völdin og sonur hans fannst
í húsagarði utanríkisráðuneytis
síns eftir að hafa fallið út um
glugga. í skólabókum er hans
minnst geðvonskulega sem „smá-
borgaralega stjórnmálamannsins
Masaryks“ en í hverju smáþorpi er
minnismerki um Klement Gott-
wald, pípureykjandi flokksforingj-
ann sem innleiddi morðhreinsanir
Stalíns af þrælslund. Það er rétt
eins og ef Vatíkanið hefði sent St.
Pál til djöfulsins og gert einhvern
af Borgia-ættinni að dýrlingi í hans
stað.
í hinum útjaðri Morava komast
þeir sem leita ummerkja um mesta
sinfóníuhöfund aldarinnar að því
að honum hefur verið því sem næst
afneitað. Drungalegir skildir á hús-
unum þar sem Gustav Mahler
fæddist og ólst upp í Kaliste og
Jihlava eru þar einu sýnilegu um-
merkin til minningar um hann.
Kjallarar ráðhúsanna á báðum
stöðum, sem eingöngu fræðimenn
með fullt umboð hafa ieyfi til að
heimsækja, hafa að geyma næga
fjársjóði til að fylla sýningarsal,
þ.á m. öll skólapróf Mahlers.
Einkaframtak til
minningar Mahlers
Olomouc, þar sem Mahler fékk
sitt fyrsta starf sem tónlistarstjóri,
státaði eitt sinn af Mahler-götu.
Þar býr nú ekki nokkur maður og
húsin eru hálfhrunin. í óperuhúsi
staðarins er nafn Gottwalds það
eina sem er í hávegum haft.
En í andstöðu við þessa opin-
beru niðurníðslu hefur einbeittur
skólastjóri sýnt einkaframtak til að
endurreisa að einhverju leyti heið-
ur þessa lands spámannsins. í yfir-
lætislausa bænum hans Humpolec,
sem ekki tengist tónskáldinu beint,
hefur Jiri Rychetsky stillt fram,
almenningi tii sýnis, stórkostleg-
asta úrvali muna sem tengjast Mah-
ler sem fyrirfinnst nokkurs staðar í
veröldinni. Á þessari sýningu er
alls kyns dót og minjagripir sem
skólastjórinn hefur skrapað saman
---- ■ .........—----------------
í tómstundum sínum á undanförn-
um áratugum.
í smábæjum, eins og Humpolec,
er því líkast sem tíminn standi
kyrr. Einu hljóðin í síðdegiskyrrð-
inni er marr í steinlími frá ntiðöld-
um og spjall þriggja gamalla kerl-
inga við kirkjudymar. Skyndilega
er friðurinn rofinn af háværri popp-
tónlist, flokkshreinsaðri, glymj-
andi úr hátölurum sem komið hef-
ur verið fyrir umhverfis torgið.
Síðan fylgir óaflátanlegt raus til-
kynninga frá þjóðarnefndinni.
Verslun verður lokað, stúdentar
geta fengið ódýra danstíma, laust
starf er í súrsunarverksmiðjunni,
frú Sukova er látin. Þó að eyrum
gestsins láti þessi hávaði illa í
eyrura vekur þessi síbylja hvers-
dagslegra tilkynninga stóra bróður
litla athygli bæjarbúa sem ráfa um
torgið. Innan skamms kemst kyrrð
aftur á.
Tónleikahallir og leik-
hús í Prag endurbyggð -
öll samtímis!
Þegar haldið er inn í Bæheim
Latunsskjöldur með nafni Tomas
G. Masaryk í úthverfi Prag lætur
lítið yfir sér.
syngur bylgjandi landslagið tóna
Mahlers. Hann var í eina tíð slíkt
goð í Prag að þegar hann var að
æfa sjöundu sinfóníuna sína 1908
beindu borgaryfírvöld umferð frá
salnum þar sem æfingin fór fram.
Núna, þegar Tékkar eru í óða önn
að snyrta til hjá sér til að laða að
dollara ferðamanna, ætla þeir að
endurnýja bæði húsakynni fílharm-
óníunnar og Smetana-leikhúsið á
sama tíma, þannig að engin húsa-
kynni verða hæf til tónleikahalds í
Prag næstu árin.
Tyl-leikhúsið, þar sem Mozart
frumflutti Don Giovanni, er lokað
vegna viðgerða og verður það
næstu árin. Fé til þeirra viðgerða
er fengið af ágóða af kvikmynd
Milos Forman, Amadeus, þar sem
aðdáendum Mozarts þykir lítið
gert úr átrúnaðargoði sínu. En
neðst á forgangslistanum um
endumýjun menningarstofnana er
Þjóðarhljóðfærasafnið, þar sem
Forman tók tónleikaatriðin í Ama-
deus. Það er saggafyllt og að molna
niður, verðmæt hljóðfærin rykfall-
in og ónothæf. Dapurlegasti sýn-
ingargripurinn er kvarttóna píanó
sem AIois Haba fann upp til að
leika á tónlist framtíðarinnar.
Haba hafnaði 12 tóna aðferð Ar-
nolds Schönbergs og hélt því fram
að framtíðin fæli ekki í sér 12 nótur
heldur 24, 48, 72 eða hvað annað
margfeldi sem er fengið af því að
deila hverjum tóni í jafna hluta.
Tónlist hans og hugmyndir hafa
síðan verið látin dúsa á forboðnum
jaðri tékkneskrar tónlistar.
Foreldrar Schönbergs komu frá
Prag og Bratisiava. Hann naut
sinna sætustu sigra á millistríðsár-
unum í Þýska leikhúsinu, þar sem
mágúr hans, Alexander Zemlin-
sky, var innblásinn leikhússtjóri. í
andrúmslofti menningarlegrar
meirihlutastjórnar unnu Shostako-
vich, Hindemith, Janacek og Kurt
Weill tímamótasigra. Og Alban
Berg fann óleyfilegu ástina sína
sem blés honum Lulu í brjóst. Hún
var gift og systir Franz Werfel,
skálds og eiginmanns ekkju
Mahlers.
Tjaldið féll í síðasta sinn í Þýska
leikhúsinu, sem nú heitir Smetana-
leikhúsið, eftir eina sýningu á 12
tóna óperu Ernst Kreneks, Karl
V., sem áður hafði verið bönnuð í
Vín. Þegar nasistar héldu inn í
Prag setti Gestapó upp aðalstöðvar
sínar andspænis innganginum að
leikhúsinu og pyntararnir þvoðu
blóðið af höndum sér að loknum
starfsdegi áður en þeir héldu yfir
götuna til að baða sig í menning-
unni.
Frægir listamenn
í gereyðingarbúðum
Andlátsorð leikritahöfundarins
Karels Capek, þess sem bjó til
orðið „róbot“, voru þau að hann
hefði verið „stunginn í hjartað af
regnhlíf Chamberlains". Af 92.000
gyðingum sem urðu innlyksa í
Bæheimi og Morava myrtu nasistar
85%. Meðan þeir biðu þess að vera
fluttir í gereyðingarbúðirnar voru
margir þeirra í haldi í Terezin,
setuliðsborg norður af Prag. Þar
endursköpuðu tónlistarmenn,
listamenn og rithöfundar djarfleg-
an og fáránlegan skugga af Ijóm-
andi menningarlífi Prag í þröngu
og daunillu umhverfi.
í þeirra hópi var Victor
Ullmann, fertugt tónskáld sem
hafði sveiflast milli skoðana Schön-
bergs og Haba og ekki fundið sinn
eigin tón fyrr en hann horfðist í
augu við vísatortímingu. f Terezin
samdi hann söngva, kóra, sónötur
og óperuádeilu á dauðann, Keisar-
inn af Atlantis, sem SS-mönnum
þótti móðgandi. Ullmann var flutt-
ur ásamt fjölskyldu sinni til Ausch-
witz en óperan komst af og hefur
fengið mikið hrós um víða veröld,
annars staðar en í Tékkóslóvakíu.
Terezin er enn skelfilega raun-
veruleg, stöðugt sveipuð mistri,
þar sem marrið undan skósólum
ferðamanna á nýrri mölinni berg-
málar um draugalega skálana.
Falskar grafir hafa verið gerðar
utandyra fyrir þúsundir nafnlausra
fórnarlamba og ólýsanleg skelfing
er lifuð upp á nýtt í miklum
sýningarskápum og endalausum
heimildakvikmyndum. Skólabörn
eru flutt í langferðabílum að þessu
þjóðlega minnismerki til að læra
stjómmálafræði. Þar má sjá
Chamberlain grípa í hönd Hitlers.
Því er aiveg sleppt að geta samn-
ings Stalíns og Hitlers og alisráð-
andi á sýningarsvæðinu er risastór
ljósmynd af faðmlögum núverandi
sovéskra og austur-þýskra leiðtoga
þar sem haldið er fram að ekkert
annað en marx-lenínismi geti
bjargað mannkyninu frá allsherj-
arfangabúðum.
Rétt undir yfirborðinu
finnst bjarmi geislandi
fortíðar
Á leiðinni til flugvallarins í Prag
stansar blaðamaðurinn til að leita
að síðasta heimili Ullmanns. Það
stendur óbreytt í gróskumiklu út-
hverfi, Vinohrady, þar sem strætin
bera framandleg nöfn s.s. Brussel,
París, London. Handan við hornið
grípur látúnsskjöldur augað, mjög
trúlega kynning á lækningastofu.
En þegar nánar er að gáð kemur
í ljós máð nafn. Tomas G. Masaryk
bjó hér, segir ævafom áletrun,
nógu máð til að vera umborin.
Einhver í nágrenninu leggur sýni-
lega á sig það erfiði, og jafnvel
áhættuna líka, að fægja skjöldinn.
Það má leita hvar sem er í Tékkó-
sióvakíu og rétt undir yfirborðinu
finnst bjarmigeislandi fortíðarsem
bíður næstu dagrenningar menn-
ingarlegrar uppiisu.
nr
Námskeið
Landssamband framsóknarkvenna hyggst standa fyrir
eftirfarandi námskeiðahaldi á næstunni.
Námskeiðin munu hefjast í byrjun febrúar og standa
fram að páskum.
Eru þau öllum opin og verði stillt í hóf að venju.
Staðsetning námskeiðanna fer eftir þátttöku á hverjum
1. Félagsmálanámskeið.
Grunnnámskeið fyrir byrjendur í fundarsköpum,
ræðumennsku og eflingu sjálfstrausts. Kennarar verða:
Unnur Stefánsdóttir, Ragnheiður Sveinbjömsdóttir, Inga
Þyrí Kjartansdóttir, Ásdís Óskarsdóttir.
2. Framhaldsnámskeið.
Raddbeiting og framsögn.
Kennari: Baldvin Halldórsson, leikari.
Undirstaða í ræðutækni fyrir sjónvarp, hljóðvarp og
ræðustól. Kennari: Kristján Hall
3. Námskeið fyrir framkomu í fjölmiðlum.
Framkoma í hljóðvarpi og sjónvarpi.
Undirstöðuatriði í greinarskrifum og blaðaútgáfu.
Kennari: Amþrúður Karlsdóttir, fjölmiðlafræðingur.
Þátttaka tilkynnist til Ingu Þyrí Kjartansdóttur í síma:
91-24480 sem fyrst
L.F.K.
Guðjón B.
Ólafsson
Árnesingar
Framsóknarfélag Árnessýslu boðar til félagsfundar um málefni
samvinnuhreyfingarinnar miðvikudaginn 15. febrúar kl. 21 að Eyrar-
vegi 15, Selfossi.
Frummælandi verður Guðjón B. Ólafsson, forstjóri SÍS.
Félagsmenn og aðriráhugamenn um málefni samvinnuhreyfingarinn-
ar eru hvattir til að mæta.
Stjórnin.
Félag framsóknarkvenna
í Reykjavík
Almennur félagsfundur verður haldinn laugardaginn 11. febrúar kl. 14
að Nóatúni 21.
Athugið breyttan fundartíma.
Stjórnin.
Kópavogur
Skrifstofan í Hamraborg 5 er opin þriðjudaga og miðvikudaga kl. 9-13.
Sími 41590. Heitt á könnunni.
Opið hús alla miðvikudaga kl.17-19. Félagsmenn eru hvattir til að
líta inn og taka með sér gesti. Eflum flokksstarfið.
Framsóknarfélögin í Kópavogi.
Reykjanes
Skrifstofa Kjördæmissambandsins að Hamraborg 5, Kópavogi er
opin á mánudögum og miðvikudögum kl. 17 til 19. Sími 43222.
K.F.R.
Suðurland
Skrifstofa Kjördæmissambandsins, Eyrarvegi 15, Selfossi er opin á
mánudögum kl. 15 til 17 og á fimmtudögum kl. 17 til 19, sími 98-22547.
K.S.F.S.
----------------------—---------4----------------
. ■•'.• ■ 'iV .' . . i •