Réttur - 01.11.1968, Blaðsíða 15

asta fjórðungi þessarar aldar. Um skáldið
sjálft, hinn nýja Jónas, vildi ég segja þetta:
A sínum tíma var Jónas í Halakoti það skáld,
sem lá næst hjartarótum þjóðarinnar. Þó
nafn hans hafi nú verið gleymsku hulið um
nokkurt skeið hafa ljóð hans og vísur hljóm-
að á vörum fólks við öll tækifæri, allt fram á
síðasta áratug. Eg segi fyrir mig, mér er í
fersku minni, bæði úr réttum, meðan þær
tíðkuðust, blesspartíum, sem enn eru í fullum
gangi, svo og frá hverskyns öðrum skemmrnn-
um fólks á öllum aldri, hvernig samhliða léku
á vörum fólks í átakanlegum grátklökkva:
Yfir kaldan eyðisand, Ansélía ég á þrá sem
enginn veit, og vísa Jónasar í Halakoti: Græt
ég yfir gamla Rauð. Og mér er nær að halda,
að sú vísa hafi verið sungin af langmestri til-
finningu og oftast, enda er hún sungin enn
í dag, þó menn hafi nú gleymt nafninu á höf-
undinum. En nú verður þeirri hulu kippt burt
með þessu stórvirki, sem hér er kynnt.
Þar segir: Jónas átti heima í Halakoti alla
sína lífstíð, nema hvað hann reri nokkrar
vertíðir í Vestmannaeyjum og Sandgerði og
lá banaleguna á Landspítalanum. Það er því
furðulegt, eins og Sigurhansi Valentínusarso.i
segir, að Jónas skyldi yrkja þau hjartnæmustu
saknaðarljóð til heimahaganna og sveitalífs-
ins sem fyrirfinnast, o-og — sem hver sveita-
maður og sveitakona, sem í kaupstað fluttu,
töldu ort beint út úr sínu hjarta. Sýnir það
bezt hvílíkt feikna skáld maðurinn hefir verið,
að hann skyldi geta ort um hluti, sem hann
hafði aldrei reynt sjálfur. Sigurhansi lýsir því
af frábærri snilld, hvernig gamlir sveitamenn
hér í Reykjavík hafa margsinnis, á fylliríi með
honum, grátandi vitnað í ljóð Jónasar og gert
hans orð að sínum. Og þurfum vér þá framar
vitnanna við?
Sama er að segja um ástaljóðin. Hja —
ég segi fyrir mig — mér er í minni frá skóla-
árunum, jæja, sleppum því — en eins og
Sigurhansi segir í þessu verki, þau eru hrein
snilld og fjalla nær eingöngu um söknuð og
glataða hamingju. Jónas segir sjálfur í drög-
um að ævisögu sinni, að hann hafi fengið þá
einu konu, sem hann hafi óskað sér og lifað
með henni í hamingjusömu hjónabandi í
fjörutíu ár, (hún lifði mann sinn, en ævisögu-
drögin eru skrifuð í banalegu hans á Lands-
spítalanum) eignast með henni tíu börn, sem
öll komust upp, giftust og eignuðust hús og
komust í góð efni fyrir andlát föður síns.
Þessi ástaljóð geta því ekki með nokkru lif-
andi móti átt við þann kvenmann, það gefur
auga leið. Manni datt í hug vinnukona, eins
og algengt er í gömlum sögum, en þau höfðu
aðeins eina, sem enn er á lífi, gustukamann-
eskju, hálfgerðan fávita og eftir því ófríða.
Og enginn vissi til að Jónas heitinn hefði
nokkurntíma sleppt fram af sér beizlinu. En
með frábærri elju og hugkvæmni tókst Sig-
urhansa að grafa up þennan æsispennandi
leyndardóm. Stúlkan var fósmrsystir Jónasar
heitins, tveimur árum eldri en hann og dó
úr botnlangabólgu aðeins sextán ára gömul á
þessum afskekkta stað, þar sem enginn læknir
fyrirfannst í einum þremur læknishéruðum,
af því að læknar þverneituðu að leika lengur
hinn miskunnsama Samverja, þar sem slíkt
hlutverk væri algerlega utan við þróun efna-
hags-, hagræðingar- og menningarlífs þjóð-
arbúsins. (Reynslan hefir sannað að þeir
höfðu rétt fyrir sér, því samkvæmt núgildandi
lögum deyr hver sjúklingur á eigin ábyrgð,
sem ekki staðsetur heimili sitt það nærri
læknamiðstöð, að hann geti á eigin spýtur
náð læknisfundi fyrir andlát sitt). Sem sagt,
stúlkan dó úr botnlangabólgu um hávetur í
ofsaveðri og sjógangi, það fórust fleiri bátar,
jafnvel brezkur togari. Sigurhansi lýsir þessum
ægilega harmleik svo vel, að vér skulum á-
byrgjast að þér skælið úr yður augun, sér-
staklega skilnaður Jónasar og stúlkunnar, það
179