Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.2007, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2007 11
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Þjóðskjalasafn Íslands hefur gefiðút ritið Jón Guðmundsson rit-
stjóri – Bréf til
Jóns Sigurðs-
sonar forseta,
1855-1875. Eins
og titillinn gefur
til kynna þá sam-
anstendur ritið af
bréfum Jóns Guð-
mundssonar sem
var eigandi og rit-
stjóri fréttablaðs-
ins Þjóðólfs á ár-
unum 1852-1874. Á Þjóðfundinum
sumarið 1851 var hann í forystu
þeirra, ásamt Jóni Sigurðssyni, sem
börðust fyrir landsréttindum Íslend-
inga. Frá 1845 og til æviloka átti Jón
Guðmundsson í bréfskriftum við Jón
Sigurðsson og nefnir hann sjálfan sig
í einu bréfanna „skugga“ nafna síns
Sigurðssonar.
Ritið er gefið út af Þjóðskjalasafni
Íslands í flokki heimildarrita á
tveggja alda afmæli Jóns ritstjóra.
Einar Laxness hefur búið bréfin til
prentunar.
  
Ásgeir Þórhallsson, nefndurHvítaskáld, hefur getið sér orð
fyrir blaðagreinar og smásögur. Ný-
lega kom út eftir
hann sérkennileg
bók sem ber tit-
ilinn Á flótta und-
an vindinum.
Verkið kallar höf-
undur „lífs-
reynslu-
skáldsögu“ og
fjallar hún um öll
hans ferðalög sem
eru mörg vissulega í frásögur fær-
andi. Ásgeir hefur upplifað ýmislegt
og lýsir bókin meðal annars siglingu
hans yfir Atlantshaf á seglbát og
fundi með heimsþekktum kvik-
myndaleikstjóra í New York. Ásgeir
hefur verið búsettur erlendis í 21 ár
og er nú fluttur heim aftur.
Það er útgáfan Frjálst Orð sem
gefur bókina út.
  
Eitthvað annað er heitið á nýút-kominni hugrenningabók rit-
höfundarins Einar Guðmundssonar
sem er prentuð í München og gefin út
undir merkjum Silver Press. Í til-
kynningu segir að bókin hafi upp-
haflega átt að heita „Jón og Steinar
eða Steinar og Jón“ vegna kynna höf-
undar af tilteknum persónuleikum
sem hann hafði oft látið sig dreyma
um að segja frá. Þar segir jafnframt
að skrif bókarinnar höfðu frekar laus-
an taum og verkið hafi farið talsvert
út fyrir upphaflega settan ramma.
Áður hefur Einar sent frá verkið
Innan hornklofa, tveggja binda rit-
verk sem kom út fyrir þremur árum
og fyrir tveimur árum kom út eftir
hann Hornklofaljóð.
  
Hið íslenska fornritafélag hefursent frá sér kverið Reglur um
íslenska greinarmerkjasetningu eftir
Jónas Krist-
jánsson, fyrrum
forstöðumann
Stofnunar Árna
Magnússonar.
Í tilkynningu
segir að tilgang-
urinn með útgáfu
þessa kvers sé að
„bæta úr misræmi
því sem nú ríkir
manna á meðal í íslenskri komm-
usetningu“. Leiðbeiningar þessar
ættu að gagnast öllum sem tala og
rita íslenskt nútíðarmál, í skólum,
fjölmiðlum og atvinnulífinu. Kverið er
afar fyrirferðarlítið, eingöngu 31 bls.
  
Ísíðustu viku urðu þau mistök íþessum dálki að myndir af annars
vegar myndlistarmanninum Pétri
Halldórssyni og hins vegar ljóðskáld-
inu Bjarna Bernharð víxluðust svo að
röng nöfn fylgdu andlitunum. Biðj-
umst við hér með velvirðingar á þess-
um leiðinlega ruglingi.
BÆKUR
Einar Laxness
Jónas Kristjánsson
Ásgeir hvítaskáld
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Ný skáldsaga er komin út eftir banda-ríska rithöfundinn Philip Roth, ExitGhost heitir hún og er kynnt af út-gefanda sem „síðasta Zuckerman-
bókin“. Þeir sem á annað borð þekkja til höf-
undar vita að þarna er vísað til þekktrar skáld-
sagnaraðar Roths, titlarnir eru orðnir níu
talsins en bækurnar hafa komið út á tæplega
þriggja áratuga tímabili, þar sem rithöfund-
urinn Nathan Zuckerman kemur við sögu, ým-
ist í aðal- eða aukahlutverki.
Fyrsta bókin um Zuckerman kom út árið
1979 og nefndist The Ghost Writer en titill
nýja verksins vísar skemmtilega aftur til henn-
ar, auk þess sem óhætt er að segja að ýmiss
konar „reimleikar“ einkenni nýju bókina,
draugar fortíðar gera vart við sig og vofur úr
eldri bókum sækja á Nathan.
Það er alltaf fréttnæmt þegar ný bók eftir
Roth kemur út, enda er þar á ferðinni höf-
undur sem hefur skapað sér algjöra sérstöðu í
bandarískum bókmenntum. En einnig er at-
hyglisvert að bókin sé kynnt til sögunnar á
þann veg sem raun ber vitni, undir formerkjum
endaloka og jafnvel dauða. Að sumu leyti þarf
það reyndar ekki að koma á óvart, endanleik-
inn hefur verið Roth hugleikinn í síðustu bók-
um, sama má reyndar segja um ellina og fylgi-
fiska hennar, bæði líkamlega og andlega, en því
verður ekki neitað að málið horfir aðeins öðru-
vísi við þegar Zuckerman á í hlut. Þarna er
nefnilega á ferðinni sögupersóna sem löngum
hefur þótt eiga ýmislegt sameiginlegt með
Roth sjálfum, eins konar skáldað hliðarsjálf
höfundar, og það að kveðja Zuckerman kann
sumum að virðast eins og forleikur að því að
kveðja Roth sjálfan.
Svo bókstaflega þarf maður nú kannski ekki
að taka fregnunum um (hugsanleg) leikslok hjá
Zuckerman. Roth er enn í fullu fjöri sem höf-
undur og þótt sögupersónur hans hafi verið
meira og minna deyjandi í síðustu bókum, vona
dyggir lesendur að hann fari ekki sjálfur að
dæmi þeirra fyrr en í lengstu lög.
Í athyglisverðu viðtali sem Hermione Lee
tók við Roth í nýjasta hefti New Yorker svífur
þó andi forgengileika yfir vötnum. Roth segist
ekki lengur gefa sér tíma til að endurlesa fyrri
verk sín, heldur segist hann kjósa að heim-
sækja á nýjan leik, en í síðasta sinn, uppá-
haldshöfunda sína eins og Conrad og Faulkner.
Í þessum orðum, „for the last time around“,
ómar óneitanlega heilmikill endanleiki, eins
konar fullvissa um að það styttist í endalokin,
og kannski líka ákveðinn vilji til að horfast í
augu við merkinguna og merkingarþrotið sem
býr í dauðanum án þess að láta bugast.
En það er í þessu samhengi sem hluti af
káputextanum á nýju bókinni vakti athygli
mína, sló mig jafnvel sem heldur sérkennilegt.
Eftir að hafa talið upp allan þann aragrúa af
verðlaunum sem Roth hefur hlotnast á ferl-
inum er minnst á þá tvímælalaust merkilegu
staðreynd að hann er aðeins þriðji höfundurinn
sem öðlast þá upphefð, meðan hann er enn á
lífi, að sjá heildarhöfundarverk sitt gefið út af
Library of America. Síðan er tekið fram að
ráðgert sé að síðasta bindið af átta komi út eft-
ir rúm fimm ár, eða árið 2013. Fullyrðingu
þessa má lesa á ýmsa vegu, til dæmis sem svo
að ekki sé líklegt að mikið bætist við höfund-
arverk Roths eftir þetta tiltekna ártal! Það er
eins og endalokin á ferlinum hafi þegar verið
ákveðin, lína dregin í sandinn og Roth ráðlagt
að hafa sig hægan, jafnvel að yfirgefa sviðið áð-
ur en langt um líður, svo hin mikilvæga heild-
arútgáfa geti komið í heiminn eins og ráðgert
er. Þetta er nú væntanlega ekki meiningin, en
óheppilegt er orðalagið, svo mikið er víst!
Endalok Zuckermans?
»Roth segist ekki lengur gefa
sér tíma til að endurlesa fyrri
verk sín, heldur segist hann
kjósa að heimsækja á nýjan leik,
en í síðasta sinn, uppáhalds-
höfunda sína eins og Conrad og
Faulkner.
ERINDI
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
H
ann er lítill og strákslegur og af-
skaplega danskur í alla lund en
þó heilmikill heimsborgari þeg-
ar nánar er gáð. Og hann virðist
gjarn á að taka krappar beygjur
í lífinu. Morten Ramsland ætlaði
upphaflega að verða vísindamaður. Hann stefndi á
líffræði og áhugi hans lá fyrst og fremst í raun-
greinum. En á síðasta ári í menntaskóla lánaði
bókhneigður vinur hans honum ljóðabók sem kú-
venti lífi hans og í stað líffræðinnar skráði hann
sig í dönsku og listasögu í háskóla og aðeins tveim-
ur árum síðar kom svo fyrsta – og eina – ljóðabók-
in hans út.
„Hún var gefin út í 125 eintökum – og á end-
anum þurfti útgefandinn að farga afganginum af
upplaginu.“ Fyrsta skáldsagan gekk ekki mikið
betur og höfundurinn er ekki að draga neitt úr:
„Gagnrýnendurnir hötuðu hana, lesendur hötuðu
hana og meira að segja konan mín hataði hana.“
Það tók hann tvö ár að átta sig almennilega á við-
brögðunum en síðan tók hann að skrifa Hunds-
haus, fjölskyldusögu sem þvælist fram og aftur í
tíma, hefst á þýskri sléttu og ferðast um Björgvin í
Noregi – þaðan sem ættin á rætur sínar – niður til
Danmerkur með reglulegum viðkomum í Þýska-
landi nasismans sem hverfur aldrei úr martröðum
afans sem lifði af Buchenwald við illan leik.
Frá Günter til Salmans til Mortens
Áhrifavaldarnir koma víða að, en að sögn Rams-
land einna síst frá Skandinavíu. „Eftir að ég klár-
aði háskólann hef ég nær eingöngu lesið höfunda
annars staðar frá.“ Hann leggur áherslu á að hann
sæki innblástur á sem flesta staði en játar þó að
líklega séu áhrifin frá Miðnæturbörnum Salmans
Rushdie sýnu sterkust eins og fjölmargir lesendur
bókarinnar hafa raunar bent á – en þeir hafa líka
minnst á Blikktrommu Günters Grass. Ramsland
tekur undir þau líkindi en segist sjálfur ekki hafa
lesið bók Grass fyrr en eftir að hann lauk við
Hundshaus – en hafi hins vegar heyrt að Rushdie
hafi verið undir áhrifum frá Grass þegar hann
skrifaði Miðnæturbörnin. Öll þessi tilvilj-
unarkenndu tengsl halda áfram þegar ég sé hann
og fleiri lesa upp seinna um kvöldið og tek eftir
ákveðnum líkindum við Jón Kalman Stefánsson –
sem ég hefði þó aldrei tengt sérstaklega við Rus-
hdie.
Ramsland vann sem aðstoðarmaður fatlaðrar
konu þegar hann hóf að skrifa bókina. Hún var
gift fötluðum manni sem einnig átti aðstoðarkonu
og við Ramsland erum sammála um að samband
aðstoðarmannanna gæti verið efni í góða skáld-
sögu. „En ég skrifaði undir trúnaðareið þannig að
þetta er ein saga sem samviskan hefur hindrað
mig í að skrifa.“ Það tók hann ekki nema níu mán-
uði að skrifa fyrsta uppkastið af Hundshaus – en
fjögur ár til viðbótar í endurskriftir.
Hvernig saga er sögð
Og sjö árum eftir að hafa skrifað bók sem nær
engum líkaði tekst honum að skrifa bók sem lang-
flestir lofa í hástert. Hvað skipti sköpum? „Gæðin.
Þessi var góð og hinar voru það ekki,“ segir Rams-
land sem telur einnig að fjölskyldusögur eigi jafn-
vel enn frekar upp á pallborðið en áður. „Fólk
mun alltaf vera hluti af fjölskyldu í einhverjum
skilningi. En fleiri og fleiri fjölskyldur eru tvístr-
aðar og sundraðar á einhvern hátt og sambandið
við eldri kynslóðir er ekki eins sterkt og áður. Ein-
mitt þess vegna þarf fólk ennþá frekar á sögum
um fjölskyldur að halda,“ segir höfundurinn sem
bætir við að þessar sögur séu vissulega oft fullar
af því sem við skömmumst okkar hvað helst fyrir
en það sé oft einmitt það sem fólk tengir við. En að
hversu miklu leyti er þessi saga um hans eigin
fjölskyldu? „Amma mín var mikil sagnakona, rétt
eins og Björk (en Björk er uppspretta flestra
sagnanna sem sögumaður segir okkur) en ég not-
aði sögur minnar fjölskyldu fyrst og fremst sem
byggingarefni. Úr þeim burðarstoðum varð svo til
saga um töluvert ólíka fjölskyldu þótt vissulega
séu líkindin þónokkur,“ segir Ramsland hvers
fjölskylda er líka upp runnin í Björgvin og núna
búsett í Danmörku rétt eins og fjölskylda bók-
arinnar, og Ramsland er klárlega Dani. Áð-
urnefnd Björk er uppspretta flestra sagnanna
sem sögumaður segir okkur og Ramsland leggur
áherslu á að svona séu sögurnar sagðar þótt þær
gerist ekki endilega svona – sögumaðurinn sé vís-
vitandi ótraustur. Hver veit, kannski laug hann
þessu öllu?
Mitt á milli Buchenwald
og Björgvinjar
Morten Ramsland er danskur höfundur sem
heimsótti Bókmenntahátíð í Reykjavík um leið
og bók hans, Hundshaus, kom út í íslenskri þýð-
ingu Kristínar Eiríksdóttur. Sagan er fjölskyldu-
saga norsk-danskrar fjölskyldu en áhrifavald-
arnir virðast þó frekar vera Salman Rushdie og
Günter Grass en Hamsun og H.C. Andersen.
Morten Ramsland „Gagnrýnendurnir hötuðu hana, lesendur hötuðu hana og meira að segja konan
mín hataði hana,“ segir Ramsland um viðbrögðin við fyrstu bók sinni.