Morgunblaðið - 10.02.2007, Blaðsíða 35

Morgunblaðið/ÞÖK
Þungi í umræðum um ís-lenska heilbrigðiskerfiðhefur farið vaxandi und-anfarin misseri og sitt
sýnist hverjum. Áberandi er að
margir gagnrýna heilbrigð-
iskerfið fyrir eitt og annað þó að
almennt séu landsmenn stoltir af
heilbrigðiskerfi sínu, sem stenst
samjöfnuð við aðrar þjóðir. En
gott má bæta.
Hvað er helst að?
Undirritaður ætlar að fara yfir
þetta mál eins og það lítur út frá
hans sjónarhóli og lýsa því
hvernig hans tillögur um úrbætur
og breytingar líta út.
Það er rétt að byrja á því að
fara yfir nokkrar staðreyndir
varðandi íslenska heilbrigð-
iskerfið:
1) Íslendingar verja
mestu fé til heil-
brigðismála sem
hlutfall af lands-
framleiðslu af
OECD-ríkjunum.
2) Íslendingar eru með
lægstan meðalaldur
miðað við sömu
þjóðir og ljóst er að
útgjöld til heilbrigð-
ismála munu aukast,
hækki meðalaldur
þjóðarinnar með
lækkandi fæðing-
artíðni og auknum lífslíkum
hinna eldri.
3) Biðlistar eftir aðgerðum eru
langir í kerfinu, þrátt fyrir
mikinn og vaxandi kostnað.
Fólkið í landinu á bágt með að
skilja þetta ástand og krefst
úrbóta.
4) Margir telja að mikið skrifræði
sé ráðandi í heilbrigðiskerfinu
og telst ráðuneyti heilbrigð-
ismála vera þar í fararbroddi.
Dæmi eru um að það taki
sveitarstjórnarmenn 2–3 mán-
uði að koma á fundum með
starfsmönnum ráðuneytisins. Á
spítölum virðist hluti hjúkr-
unar- og læknaliðsins upptekið
við að skrifa skýrslur daginn
út og inn.
5) Tvö kerfi eru í gangi í heil-
brigðismálum. Annað er mið-
stýrt ríkisapparat, þar sem áð-
urnefnt skrifræði er
fyrirferðarmikið. Hitt kerfið,
sem eru sjálfstætt starfandi
læknar og hjúkrunarfólk, hefur
lítið skrifræði, og hraði í þjón-
ustu er í fyrirrúmi. Í um-
ræðunni ber nokkuð á því, að
ríkisrekna kerfið sé orðið af-
brýðissamt út í hið sjálfstæða
og eru sjálfstætt starfandi
augnlæknar nýjustu fórn-
arlömbin, þar sem aðgerðir
þeirra verða tékkaðar og end-
urskoðaðar. Á meðan hamlar
fjárskortur því í ríkiskerfinu
að nýjustu lyf fáist til lækn-
inga. Sögur úr þessu kerfi
minna mann helst á sögur úr
stjórnkerfi gamla sovétsins frá
síðustu öld.
6) Mikil tregða virðist vera í heil-
brigðiskerfinu að starfa með
öðrum. Það er nánast ómögu-
legt að samhæfa heimahjúkrun
heilsugæslustöðva og heim-
ilisþjónustu sveitarfélaganna,
þrátt fyrir augljóst hagræði.
7) Mikill skortur er á hjúkrunar-
og þjónusturýmum fyrir aldr-
aða. Fullyrt er, að fjöldi lang-
legusjúklinga fylli þær deildir
spítala, sem krefjast há-
tækniþjónustu, svo sem skurð-
og hjartadeildir og hamli þar
afkastagetu þeirra. Það virðist
vanta stefnu og framtíðarsýn í
málaflokknum. Í ráðuneytinu
fást loðin svör um áherslur og
framtíðarákvarðanir, einnig
virðist kostnaðarvitund vera
ábótavant.
8) Fyrir liggur ákvörðunartaka
um að byggja nýtt hátækni-
sjúkrahús upp á
tugi milljarða.
Svo mikið skal
það vera og
stórt, að full-
byggt verður
stjórnin á því
þannig að haus-
inn veit ekki um
hvað halinn er
að gera. Ástand-
ið á LSH ein-
kennist af því,
að miklar fram-
úrkeyrslur á
fjarlögum er árlegur við-
burður. Maður spyr sig hvort
raunhæft samband sé milli
fjárlagagerðarinnar og raun-
verulegs ástands í heilbrigð-
ismálum þjóðarinnar.
9) Heilsugæslan á höfuðborg-
arsvæðinu (fyrir 185 þúsund
manns) var sameinuð með
lagaboði til að fullnægja mið-
stýringaráráttu kerfisins. Öll
rannsóknarvinna er nú unnin í
Reykjavík og ekki hefur þjón-
ustan batnað að sögn notend-
anna.
Hvað er til ráða?
Hér á eftir set ég fram hug-
myndir mínar um úrbætur á heil-
brigðiskerfinu. Ekki skal ég
segja hvort þær séu þær einu
réttu, en mér finnst það morg-
unljóst að eitthvað róttækt þurfi
að gera.
a) Ein mesta meinsemd heilbrigð-
iskerfisins sýnist mér að hér sé
of mikið skrifræði. Það mætti
minnka á móti lækningum. Það
verður gert með að gera ein-
ingar og einstaklinga sjálf-
stæðari og ábyrgari fyrir sín-
um verkum. Einnig verður að
hafa boðleiðir skýrari og
styttri en nú er.
b) Sjálfstætt starfandi læknar og
hjúkrunarfólk þurfa að verða
enn sjálfstæðari en í dag.
Þetta fólk á ekki að vera ein-
göngu háð verkefnum frá rík-
inu. Einstaklingar, innlendir
og erlendir, eiga að geta keypt
þjónustu af þessu fólki, vilji
þeir og geti borgað fyrir þjón-
ustuna eins og hún kostar í
stað þess að vera háðir biðlist-
unum, sem NB myndu þá
styttast fyrir þá sem ekki geta
borgað. Þetta er lykilatriði til
að samkeppni geti átt sér stað
i þessum geira sem öðrum, auk
þess sem þjónustan yrði betri
og hagkvæmari fyrir alla.
Þannig yrði líka þeim, sem
veita bestu þjónustuna umbun-
að með auknu aðstreymi.
c) Slá á frest byggingu hins nýja
hátæknisjúkrahúss, sem áhrifa-
menn hafa gagnkvæmt talað
sig uppí að vanti. Heldur ætti
að reyna að skipuleggja betur
og styrkja starfsemi í þeim
byggingum sem fyrir eru, inn-
an og utan LSH, sérstaklega ef
það er satt að þær séu yfirfull-
ar af elli- og langlegusjúkling-
um. Seinna mætti síðan byggja
yfir ákveðna starfsemi í heil-
brigðiskerfinu og þá í smærri
einingum og þar mætti nýta
einkaframtakið. Hætt er við að
hið ráðgerða risasjúkrahús
verði miðstýrt skrifræðisapp-
arat í sömu fjárhagslegu úlfa-
kreppunni og núverandi spít-
alar eru sífellt í. Og hvað hefði
þá breyst nema að vandamálið
sjálft hefði stækkað?
d) Algjör nauðsyn er að færa
vistunarmál aldraðra yfir til
sveitarfélaganna með nægj-
anlegum fjármunum til þess-
arar þjónustu. Þessi starfsemi
mun aukast til muna á næstu
áratugum, eftir því sem með-
alaldur þjóðarinnar hækkar.
Nærþjónusta sem þessi á bet-
ur heima hjá sveitarfélögunum,
sem geta samið við einkaaðila
til að annast þjónustuna að
hluta eða að öllu leyti.
e) Heimahjúkrun verði færð yfir
til sveitarfélaganna og sam-
einuð heimilishjálpinni. Með
þessari aðgerð mun þjónustan
batna vegna nálægðarinnar við
borgarana og fjármunir verða
betur nýttir.
f) Stjórn heilsugæslunnar verði
færð yfir til sveitarfélaganna.
Einkaaðilar geta vel séð um
þessa þjónustu eins og raunin
er á nokkrum stöðum á land-
inu.
Flestir sem lifa nógu lengi
missa heilsu og þrek. Íþrótta-
iðkun og heilbrigt líf stuðlar að
lengra og betra lífi. Fyrirbyggj-
andi heilsufarsaðgerðir eru það
sem fólk á að leggja áherslu á.
Þannig verður auðveldara að
hjálpa þeim sem hjálpar eru
þurfi. Fólk sem getur lifað ári
lengur án aðstoðar kerfisins á að
vinna sér rétt til betri við-
urgjörnings að árinu liðnu. Fá
sjálft hlutdeild í ávinningi rík-
isins með nokkurs konar bón-
usbótum.
Framangreindar hugmyndir
byggjast allar á þeirri skoðun að
hægt sé að bæta heilbrigðisþjón-
ustuna, án þess endilega að auka
útgjöld til rekstrar eða fram-
kvæmda. Þá má ekki gleyma því
að kostnaður vegna heilbrigð-
ismála mun stóraukast á næstu
áratugum þegar meðalaldur þjóð-
arinnar hækkar.
Við verðum að bregðast við,
því heilbrigðismálin snerta okkur
öll fyrr eða síðar.
Íslenska heilbrigðiskerf-
ið – hvað er til ráða?
Eftir Gunnar Inga Birgisson
» Framangreindarhugmyndir byggj-
ast allar á þeirri skoðun
að hægt sé að bæta
heilbrigðisþjónustuna,
án þess endilega að
auka útgjöld til rekstr-
ar eða framkvæmda.
Gunnar I. Birgisson
Höfundur er bæjarstjóri í Kópavogi.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2007 35
ðin verða afnumin. „Allt manns líf
um það að taka þátt í þessu samfélagi
g hver annar. Að þurfa að skila inn op-
vottorði upp á það að maður búi við
ega einangrun til þess að fá að nýta
ssa tækni og framfarir finnst mér vera
fyrir neðan allar hellur.“
íður bendir jafnframt á að stoðtækja-
gar, sem aðstoða fólk við að finna
endur við hæfi, vísi fólki ekki á hend-
loftið. „Ef fólk biður um að fá góða
önd finnst mér að það eigi að vera
gt en það eru ekki allir sem biðja um
hendur,“ segir Sigríður. Fólk noti
endurnar í misjöfnum tilgangi, það
tir starfi hvers og eins hvað fólk biðji
ólk sem sé í vinnu sem reyni mikið á
omu þess, þurfti til dæmis að stýra
m, halda fyrirlestra eða annað, vilji að
gðu hafa hönd sem ekki dragi athygl-
fötlun viðkomandi.
ðtækjafræðingar séu stundum vændir
vilja láta fólk kaupa dýrustu vöru sem
g er, en þetta sé móðgun við fag-
ku þeirra. Ef svo væri hefði stoð-
fræðingur hennar eflaust haldið því að
að fá sér rafmagnshönd, sem er enn
en þær hendur sem framvísa þarf
knisvottorði fyrir, til að geta fengið.
ég þannig þenkjandi að mér væri í
ð fá sem mest út úr ríkinu, þá hefði ég
gt bara pantað rafmagnshönd,“ segi
ur.
Mikið álag að skipta um hönd
Sigríður segir að það sé mikið álag fyrir
fólk að skipta um gervihönd. Eigi fólk góða
gervihönd sem því þyki vænt um reyni það
að fara eins sparlega með hana og kostur sé.
Hún hafi reynt að lengja líftíma sinna handa
með viðgerðum. Því ánægðara sem fólk sé
með gervihönd sína því sjaldnar muni það
væntanlega skipta. Þá fari notendur gervi-
handa sparlega með hendurnar vegna þess
að aðeins megi sækja um endurnýjun þeirra
árlega. Komi eitthvað fyrir nýjustu höndina
sem viðkomandi hefur fengið sé eins gott að
sú sem var afhent þar á undan geti komið í
staðinn meðan viðgerð stendur yfir eða nýr
gervilimur er afgreiddur. Þetta geti tekið
marga mánuði og enginn sem notar gervi-
hönd vilji lenda í því að eiga ekki hönd til að
nota í slíkum tilfellum.
Verið að búa til skriffinnsku
Aðspurð hvers vegna hún telji að ákvæði
eins og það sem gerir ráð fyrir vottorði geð-
læknis vegna gervihandar sé í umsóknunum,
segir Sigríður að svo virðist sem slíkt sé að-
eins gert til þess að búa til skriffinnsku.
„Auðvitað á maður að horfa á þetta sem
reglugerðarákvæði sem samið er af fólki
sem hefur engan skilning. Og maður á ekki
að láta svona hafa áhrif á sig. En auðvitað
hafa skilaboðin sem í reglugerðarákvæðinu
felast áhrif á mann tilfinningalega,“ segir
hún. Þegar fólk fái bréf um að umsókn þess
um hágæða gervihönd sé í biðstöðu vegna
þess að það vanti vottorð frá geðlækni um
félagslega einangrun, þá sé stutt í hugsanir
á borð við þá hvort „maður verðskuldi ekki
að fá þessa aðstoð, hvort maður sé svo dýr
fyrir samfélagið að maður eigi ekki rétt á
aðstoð,“ segir hún.
Þá kveiki reglugerðarákvæðið hugsanir á
borð við þá að litið sé á nýjustu gervihend-
urnar sem hégóma. Með því sé ljóst að
stöðluðu gervihendurnar eigi í raun að
nægja. Í raun sé fólki mismunað í kerfinu.
Fólki sem þiggi lyf sem bæta eiga lífskjör
þeirra sé ekki gert að skila inn vottorðum.
„Enda finnst mér líka að fólk eigi alltaf að fá
bestu og skilvirkustu lyf sem til eru. Við bú-
um við kerfi þar sem mér finnst að við ætt-
um að bjóða fólki það besta. Ég trúi ekki
öðru en að við höfum efni á því,“ segir hún.
Fólk brotnað saman
Mikil orka getur farið í það hjá öryrkjum
að vera sárir og reiðir út í kerfið vegna sam-
bærilegra mála, en fólk geti hins vegar ekki
staðið í eilífu stríði við kerfið. Sigríður veit
að fólk hefur brotnað saman og fundist afar
niðurlægjandi að þurfa að skila inn vottorði
frá geðlækni vegna umsóknar um gervihönd,
en það hafi engu að síður gert það. Það sé
skiljanlegt að fólki líði illa vegna þessa, enda
fari viðkomandi yfirlýsing inn í kerfið.
Sigríður segir það skoðun sína að ákveði
ríkið að bjóða upp á þjónustu við fatlaða, líkt
og að gefa þeim kost á hágæðagervi-
handleggjum, eigi verð þeirra ekki að skipta
máli. „Annaðhvort er verið að bjóða upp á
svona eða ekki. En mér finnst að ef það er
tekin ákvörðun um að ríkið geti borgað
svona hönd fyrir fólk þá eigi verðið ekki að
skipta máli.“
Breyta þarf
reglugerðinni
„Allir sem ganga með gervihönd vilja
hönd sem þeir þurfa ekki að skammast sín
fyrir og hönd sem er í samræmi við persónu
einstaklingsins,“ segir Sigríður. Hún segir
að breyta þurfi reglugerðinni og heilbrigð-
isráðherra þurfi að taka ákvörðun um þær
breytingar. Hins vegar sé ákvæðið í þessari
reglugerð áreiðanlega ekki einsdæmi um
reglur sem brjóta fólk niður. „Það þarf að
skoða kerfið og endurmeta það upp á nýtt
með það að markmiði að breyta því hug-
arfari og þeim áherslum sem eru í dag, að
öryrkjar séu fólk sem vill sjúga peninga út
úr kerfinu. Þetta kerfi á að vera til að hjálpa
fólki. Og að hjálpa fólki kostar peninga. Það
á ekki að líta á fólk sem er í þessari stöðu
sem þurfalinga. Við búum ekki lengur við
vistarbannið og fátækt. Ætli ríkið að reka
velferðarkerfi á það að vera þannig úr garði
gert að fólk geti þegið aðstoð með reisn.“
vihönd með hágæðaútliti
eyta því
ræður för
a sem reglugerðar-
hefur engan skilning. Og
á sig.“
rmeta það upp á nýtt með
garfari og þeim áherslum
m vill sjúga peninga út úr
álpa fólki. “
Morgunblaðið/Ásdís
öndina rétt fyrir neðan olnboga.