Morgunblaðið - 02.09.2007, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
„ÉG var að skamma tófurnar, þær eru of
margar hérna. Skúmarnir höfðu ekki fyrir
því að verpa vegna þeirra,“ segir Hálfdán
Björnsson, ábúandi á Kvískerjum í Öræfum,
sem var önnum kafinn við að mála húsþak
bæjarins undir jökli, þegar blaðamaður hafði
samband við hann símleiðis.
Hálfdán segir að vart megi minnast á tóf-
una án þess að menn hlaupi upp til handa og
fóta. „Það liggur við að hún sé friðhelg eins
og kýrnar í Indlandi.“ Hann kveðst ekki
vera reiður út í tófuna og honum finnist í
sjálfu sér leitt að það þurfi að herja á hana.
„En ég sé líka eftir fuglunum og brotthvarf
þeirra er tófunni að kenna að miklu leyti.
Maður sér hana taka egg undan skúmnum
og hann skiptir sér nánast ekkert af henni,
hún réttir bara upp skottið og lætur þar við
sitja. Tófan hirðir öll egg og unga og svo
hverfa fuglarnir, greyin, líka að lokum,“ seg-
ir Hálfdán.
Hefur gengið á Esjufjöll frá 1951
Hálfdán, sem fylgst hefur grannt með
skúmsstofninum í fjölda ára, segir að hann
hafi aðeins séð einn skúmsunga í sumar. Sá
lá ófleygur í flæðarmálinu við Ingólfshöfða
en honum hafði þó tekist að komast undan
tófunni með því að fara út í sjó.
„Það hefur aldrei verið meira af tófu
hérna svo ég muni, enda er hún harðdugleg,
étur fiðrildalirfur, ber, egg og unga og gref-
ur mikið niður fyrir veturinn. Svo sér maður
hana grafa upp holur hér og þar á veturna.“
Hálfdán hefur þó ekki látið nægja að
fylgjast með skúmi og rebba í sumar. Hann
fór upp undir Breiðamerkurjökul, upp í
Esjufjöll, en svæðið hefur hann kannað
frá árinu 1951. Viðfangsefni athugana
hans eru flóra og fána fjallanna og svo
virðir hann jöklana fyrir sér. „Það er mik-
ið skordýralíf þarna uppi, en ekki mjög
margir fuglar, þó er það helst rjúpan sem
verpir þarna,“ segir Hálfdán og bætir við
að kjóavarp sé einnig á svæðinu auk þess
sem stundum sjáist glitta í heiðlóur og
sandlóur. „Við sáum eina tófu þar í sum-
ar, sem var að reyna að finna það sem
hún gat étið þar. Hún setur það ekki fyrir
sig að álpast upp á jökul,“ segir Hálfdán.
„Finnum okkur alltaf eitthvað“
Hálfdán kveður tíðarfarið í Öræfum
hafa verið einstakt í sumar. „Það má heita
að það hafi ekkert rignt í maí, júní og júlí.
Fyrstu dagana í maí var svolítil skúr og
svo kom væn skúr síðustu dagana í ágúst.
Jarðvatnið er miklu neðar en ég veit til að
það hafi verið áður. Maður sér ekki læki
sem maður var vanur að sjá hér daglega,“
segir Hálfdán.
Spurður um það hvernig veturinn verði
upplýsir Hálfdán blaðamann um það að
hann sé ekki mikill spámaður. Hann seg-
ist þó vona að það verði áframhald á góð-
viðrinu.
Skúmurinn heyr vonlaust stríð við rebba
Morgunblaðið/RAX
Einmana Hann virtist einn á báti, skúmsunginn sem varð á vegi ljósmyndara Morgunblaðsins.
ÁHORFENDUR sjúkrahúsasápuó-
pera kannast við erkitýpu sjúkrahús-
stjórnandans: Hetja þáttarins vill
bjarga lífi sjúklingsins með snilldar-
legum og frumlegum aðferðum en
níski forstjórinn bannar aðgerðina
sökum þess að hún sé of kostnaðar-
söm. Magnús Pétursson er í hinu lítt
öfundsverða hlutverki skúrksins á
Landspítalanum.
Hann lýsir þeirri kreppu sem hann
stendur frammi fyrir þegar hann er
að reka sjúkrahús.
„Hið stöðuga viðfangsefni er:
Hvað eiga fjármunir að stýra heil-
brigðisþjónustunni mikið? Mannúð
er mjög ofarlega í huga fólks og það
er auðvitað fyrst og fremst skylda
heilbrigðisstétta að lækna, aðstoða
og hjúkra þeim sem á því þurfa að
halda. Og hér verður iðulega árekst-
ur,“ segir Magnús.
Hann nefnir sem dæmi mál sem
fór allhátt í fjölmiðlum fyrir fáum
mánuðum um nýtt augnbotnalyf sem
átti að vera mikil bót og menn kröfð-
ust þess að Landspítalinn tæki upp
notkun þess. Lyfjakostnaður er ann-
ar stærsti útgjaldaliður spítalans, en
launakostnaður er sá stærsti.
„Hvernig á stofnun að snúa sér í
þessu? Hún hefur örugglega ekki
peningana, því lyfið kemur nýtt inn
og það var hvergi ætlað fyrir því.
Notkun þess kostar 200 milljónir
króna á ári. Við vitum að lyfið hefur
sannað gildi sitt – en það vantar
sannarlega peningana. Hvað á spít-
alinn,“ hann leiðréttir sig, „hvað á ég
að gera? Við getum ekki gert þetta
nema að draga saman í útgjöldum til
annarra verkefna. Og við biðluðum
til ráðuneytisins.
Ráðherra sem er settur í svona
klemmu er ekki öfundsverður. Nið-
urstaðan verður oft sú að nýjungarn-
ar, eins og í þessu tilviki, eru teknar
upp í takmörkuðum mæli.
Þetta er alls óviðunandi. Það þarf
að finna svona málum betri farveg.“
Magnús staldrar við. „Það sem er
áhugavert í þessu er að við spurðum
Uppsalaháskólamenn hvort að þeir
hefðu tekið þetta tiltekna lyf upp -
Svíar eru nú ekki beint fátæk þjóð.
En þeir hafa ekki enn tekið upp
notkun þessa lyfs við háskólasjúkra-
húsið í Uppsala. Hvers vegna? Fjár-
veitingarvaldið sagði nei, þið fáið
ekki peningana. Peningarnir eru
ekki til reiðu og þar af leiðandi segir
spítalinn: Við getum ekki boðið upp á
þessa þjónustu. Þetta er glíman sem
við stöndum svo oft frammi fyrir,“
segir Magnús á þann hátt að glögg-
lega má sjá að hann nýtur þess ekki
sérstaklega að vera í hlutverki
skúrksins.
Sjúkrahús fyrir sjúklinga
Talið berst að því umræðuefna
sem tekið var fyrir á ráðstefnu for-
stjóra norrænna háskólasjúkrahúsa
og deildarforseta læknadeilda sem
haldin var hér á landi fyrr í mán-
uðinum. Tekin var til umræðu
reynsla norrænu landanna af bygg-
ingu sérhæfðra sjúkrahúsa því eins
og er alkunna er Landspítalinn í
byggingarhugleiðingum.
„Mér þótti mjög áhugavert hvað
mikið er lagt upp úr að sjúklingurinn
sé í forgrunni og við skipulag, bygg-
ingu og þjónustu. Þarfir sjúkling-
anna og sjónarmið þeirra eru algjör-
lega í fyrirrúmi innan sjúkrahúsanna
sem er verið að byggja í nágranna-
löndunum. Það er gegnumgangandi.
Viðhorf til sjúklingsins fyrir hálfri
öld – svo ekki sé horft lengra aftur –
var allt annað en það er í dag. Nú
viljum við einbýli, við viljum að
mannhelgi sé virt, við viljum fjöl-
skylduvænt umhverfi og við viljum
frið. Ekki bara hvíta, steríla veggi.“
Magnús segir marga sjúkrahús-
stjórnendur velja þann kost að rífa
byggingar sem eru frá miðri síðustu
öld og jafnvel yngri, rífa þær og
byggja nýjar frá grunni. „Gömlum
húsum er kostnaðarsamt að breyta
og laga að nútímaþörfum og -tækni.
Greiningatækni eins og t.d. segulóm-
un og sneiðmyndatækni er plássfrek.
Hún var ekki til þegar mörg þessara
húsa voru byggð.“
Magnús segir það einnig mikil-
vægt að ný bygging gefi færi á breyt-
ingum á vinnutilhögun, samskiptum
manna og deilda og fleiru. „Það má
alls ekki flytja inn í nýja byggingu
með gamaldags hugmyndir og
starfshætti“.
Magnús segir að menn séu óðum
að hverfa úr gömlum húsum til þess
að sameinast undir einu þaki.
„Þetta er að gerast á öllum Norð-
urlöndunum og einnig vegna þess að
byggingarkostnaður sjúkrahúsanna
er ekki hár sambanborið við hagræð-
ingu í rekstri sem ávinnst. Það kost-
ar okkur á Landspítalanum t.d.
hundruð milljóna að starfsemin sé
mestmegnis á tveimur stöðum í
borginni.“
Rafrænar sjúkraskrár
Magnús segir það augljóst að
næsta framfaraskref í sjúkrahús-
rekstri sé rafrænar sjúkraskrár.
„Rafrænar sjúkraskrár eru nokk-
uð sem öll sjúkrahús og allar heil-
brigðisstéttir í okkar heimshluta
horfa til. Heilbrigðisgeirinn er raun-
ar furðulega aftarlega á merinni í
þessum efnum, samanborið t.d. við
viðskipta- og fjármálaheiminn.“
Hann segir Íslendinga þó komna
nokkuð áleiðis við að gera sjúkra-
skrár rafrænar miðað við önnur
lönd.
„Sumstaðar eru menn sjálfsagt
enn að færa pappírsskrár, stinga
þeim undir höndina, fara með þær
heim á kvöldin og jafnvel týna þeim.
Ég held að þetta sé nú orðið sjald-
gæft hér á landi.
Sú skoðun styrktist bara hjá okk-
ur hér á Landspítalanum eftir um-
ræðu á fyrrnefndri ráðstefnu að við
þurfum að vinna markvisst áfram að
þessu málefni. Best yrði í rauninni að
það yrði eitt rafrænt sjúkraskráa-
kerfi yfir allt Ísland. Landið er
ákjósanlegur vettvangur fyrir slíkt,
við erum lítið vel menntað samfélag.
Svona kerfi þyrfti að nýtast öllu heil-
brigðiskerfinu – jafnt obinberum
stofnunum sem og einkafyrirtækjun-
um. Við gætum þá flett upp röntgen-
myndum af mér eða þér hvar sem er
á landinu. Það er svo mikill tvíverkn-
aður í þessu, það er alveg ótrúlegt,“
segir Magnús og greina má nokkra
þreytu í rödd hans. „Læknir á Ak-
ureyri á auðvitað að geta flett upp
sjúkrasögu manns sem er skrifuð í
Reykjavík. Og það mun verða. Enda
er sú þróun hafin – ef þú beinbrotnar
á Selfossi mun geilsafræðingur þar
taka mynd af brotinu og við lesum úr
henni hér í Reykjavík.“
Rekstur hlutverk lækna
Magnús víkur að því flókna sam-
spili menntunar og þjónustu sem
fram fer á háskólasjúkrahúsum, en
það var jafnframt eitt umræðuefn-
anna á títtnefndri ráðstefnu. Ekki
kemur á óvart að samtalið snýst
fljótt að fjármálum.
„Alls staðar eru menn á háskóla-
sjúkrahúsum að reyna að aðgreina
kostnað við menntun og vísindastarf
frá kostnaði við sjúklingana, þannig
að þessum kostnaðarliðum sé ekki
endalaust blandað saman.“
Hann segir þetta langt því frá sér-
íslenskt vandamál. „Önnur lönd eru
lengra á veg komin en við í þessu efni
en það er alls staðar verið að fást við
að koma lagi á þetta. Um leið og þú
ferð að horfa á spítalann eins og fyr-
irtæki í markaðsumhverfi verður að
vera hægt að standa skil á kostnaðin-
um og hvernig hann verður til“
Og þá komum við að dálítið flóknu
máli – hlutverki heilbrigðisstéttanna
þegar kemur að fjármálum og
rekstri.
„Heilbrigðisstarfsfólk þekkir að
það þarf að taka þátt í og bera
ábyrgð á rekstri ef vel á að farnast.
Stjórnun, fjármál og rekstur eru
verðug viðfangsefni sem við getum
ekkert vikið okkur undan, en til þess,
eins og í öðru, þarf að mennta fólk.
Ég held að það þurfi að kenna nem-
endum í læknisfræði um þessi mál
snemma á námsbrautinni, þá vegnar
þeim best í framtíðinni. Enginn heil-
brigðisstarfsmaður getur ýtt svona
hlutum til hliðar og sagt „fjármál eru
mér óviðkomandi.“ Flestir hér á
Landspítalanum fallast líka á það og
er annt um reksturinn.“ Hann þagn-
ar og starir út um gluggann í nokkr-
ar sekúndur. Svo brosir hann og seg-
ir: „En þetta er gríðarlega öflug
stofnun og öflugt lið. Það verður ekki
frá okkur tekið.“
Vogarskálar mannúðar og fjár
Magnús Pétursson rekur
stofnun sem berst stöð-
ugt í bökkum þó að þriðji
hver Íslendingur heim-
sæki hana árlega. Arndís
Þórarinsdóttir ræddi við
forstjóra Landspítalans.
Morgunblaðið/Sverrir
Maðurinn í brúnni Magnús segir heilbrigðisþjónustu nú taka mun meira
mið af þörfum sjúklinganna en tíðkaðist áður fyrr.
Landspítalinn stendur frammi fyrir húsnæðisvandamálum, stöðugum hallarekstri og yfirvofandi
tæknibyltingu en engu að síður gætir bjartsýni og umbótavilja í höfuðstöðvunum
arndis@mbl.is