Morgunblaðið - 02.09.2007, Blaðsíða 76

76 SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Hugsanlega þekkja fáirsem þetta lesa Stax-útgáfuna bandarískusem er svo sem skilj-
anlegt því hún lagði upp laupana
fyrir rúmum aldarfjórðungi. Þó
lifir sú tónlist sem fyrirtækið gaf
út á sínum mektarárum og áhrif
frá henni og ekki síður Stax-
hljómnum sem má víða greina í
vinsælli tónlist nú á dögum.
Stax var stofnað af systkinunum
Jim Stewart og Estelle Axton, en
nafnið fengið með því að skeyta
saman fyrstu stöfum í eftirnöfnum
þeirra þó að því hafi síðar verið
snúið upp í að vera orðlíking
(„stax of wax“ sögðu menn, plöt-
ustæður). Fyrirtækið var stofnað
fyrir hálfri öld, 1957, í bílskúr í
Memphis-borg í Tennessee, en
flutti síðar höfuðstöðvar sínar í
gamalt bíó.
Fyrstu útgáfurnar voru sveita-
tónlist, en síðan sneru þau systk-
ini sér að blús, enda meira upp úr
því að hafa, meiri áhugi á blús á
þeim slóðum og tíma, þjóðflutn-
ingar í gangi og lituðum íbúum
Memphis og annarra borga í Suð-
urríkjunum fjölgaði ört á þeim ár-
um.
Sérstakur hljómur
Fyrstu listamennirnir á vegum
Stax sem eitthvað kvað að voru
feðginin Rufus og Carla Thomas
og eins naut sveitin The Mar-Keys
vinsælda framan af. Það varð síð-
an ákveðinn vendipunktur í sögu
útgáfunnar þegar hljómborðsleik-
arinn Booker T. Jones gekk til
liðs við hana og breytti Mar-Keys
í Booker T. & the MGs. Þar var
kominn hljómurinn sem Stax-
útgáfan varð þekkt fyrir og átti
eftir að hafa svo mikil áhrif allt
fram á síðustu ár. Hér hjálpaðist
allt að, framúrskarandi hljóðfæra-
leikarar með fínar hugmyndir, út-
gefandi sem leyfði músíköntunum
að ráða að mestu leyti og svo bíóið
sem höfuðstöðvarnar voru í því
hallandi gólfið í upptökusalnum,
sem áður var bíósalur, hafði tals-
verð áhrif á hljóminn þegar búið
var að fjarlægja bíósætin.
Á hátindinum
Stax gerði dreifingarsamning
við Atlantic-útgáfuna 1965 og
óhætt að segja að bæði fyrirtækin
hafi hagnast vel á þeim samningi.
Atlantic nýtti sér líka aðstöðuna
hjá Stax og þá sérstaklega hljóm-
inn og sendi þangað ýmsa lista-
menn að taka upp og vinna með
Stax-genginu, til að mynda Wilson
Pickett sem tók upp lög hjá Stax
með Booker T. & the MGs sem
síðan voru gefin út á vegum Atl-
antic, og eins souldúettinn magn-
aða Sam and Dave.
Ekki var bara að skífur kæmu
út á Stax-merkinu, heldur rak fyr-
irtækið líka fjölmörg undirmerki;
Volt, Enterprise, Chalice, Hip og
Safice meðal annars en ástæða
þessa var að útvarpsstöðvar voru
tregar til að spila mörg lög með
sömu útgáfunni.
Vegur Stax var mestur um
miðjan sjöunda áratuginn, enda
var fyrirtækið með stjörnur eins
og Otis Redding, sem er einn
magnaðasti soulsöngvari sög-
unnar, Sam and Dave, Carla
Thomas, William Bell, Booker T.
& the MG’s og The Bar-Kays.
Hallar undan fæti
Undir lok áratugarins var Atl-
antic selt og þá kom í ljós að Jim
Stewart hafði samið svo klaufa-
lega af sér að Atlantic, eða fyr-
irtækið sem keypti það, Warner,
átti útgáfuréttinn á öllum gömlu
Stax-upptökunum. Fyrir vikið
neitaði Stax að semja við Warner
og þurfti að hefja uppbygging-
arstarf að nýju.
Sam and Dave gengu til liðs við
Atlantic og Otis Redding lést í
flugslysi. Í þeirra stað kom ný
kynslóð tónlistarmanna sem ruddi
nýjar brautir, Johnnie Taylor, Isa-
ac Hayes og The Staple Singers
svo dæmi séu tekin. Fyrirtækið
leitaði líka í önnur hljóðver eftir
upptökum, til að mynda í það
magnaða hljóðver Muscle Shoals,
enda kölluðu nýir tímar á nýjan
hljóm.
Þrátt fyrir góðan árangur um
tíma hallaði smám saman undan
fæti hjá Stax og fyrirtækið leið
undir lok í desember 1975.
Fyrir stuttu hóf nýr eigandi út-
gáfuréttar á Stax-upptökunum,
Concord, að endurvinna og -pakka
gömlu Stax-upptökunum til að
minnast 50 ára afmælisins. Tvö-
föld safnplata, Stax 50th Anni-
versary Celebration, gefur ágæta
hugmynd um hve mögnuð útgáfan
var og kemur mönnum eflaust á
bragðið.
Brautryðjandi í soultónlist
Magnaður Otis Redding var einn magnaðasti soulsöngvari sögunnar.
» Fimmtíu ár eru síðanStax-útgáfan var
stofnuð. Hún leið undir
lok fyrir löngu en er
enn minnst fyrir
útgáfu á soultónlist.
arnim@mbl.is
TÓNLIST Á SUNNUDEGI
Árni Matthíasson
2007–2008
Óvitar!
Frábær fjölskyldusýning. Forsala hafin!
Frumsýning 15. september kl. 20. UPPSELT
Áskriftarkortasala hafin!
Vertu með!
Sunnud. 16/9 kl. 20
Fimmtud. 20/9 kl. 20
Föstud. 21/9 kl. 20
Laugard. 22/9 kl. 20
Fimmtud. 27/9 kl. 20
Föstud. 28/9 kl. 20
Laugard. 29/9 kl. 20
4 600 200
leikfelag.is
LÍK Í ÓSKILUM
Mið 5/9 kl. 20 Lau 8/9 kl. 20 upps.
Sun 9/9 kl. 20 Fös 14/9 kl. 20
LADDI 6-TUGUR
Í kvöld kl. 20 upps. Fim 6/9 kl. 20
Fös 7/9 kl. 20 upps. Sun 16/9 kl. 20
SÖNGLEIKURINN ÁST
Fös 7/9 kl. 20 Lau 8/9 kl. 20
Lau 15/9 kl. 20 Fim 20/9 kl. 20
BELGÍSKA KONGÓ
Mið 12/9 kl. 20 Mið 19/9 kl. 20
Mið 26/9 kl. 20
SÖNGLEIKURINN GRETTIR
Sun 9/9 kl. 20 Lau 15/9 kl. 20
Lau 22/9 kl. 20
KILLER JOE
Fim 6/9 kl. 20 Fim 13/9 kl. 20
DAGUR VONAR
Fim 13/9 kl. 20 Fös 14/9 kl. 20
HAUSTSÝNING Íd
Sun 9/9 kl. 20 Sun 16/9 kl. 20
Miðasala 568 8000 - www.borgarleikhús.is
Sinfóníudagurinn
Vorblót að hausti
Sinfóníuhljómsveit Íslands hefur nýtt
starfsár með sérlega glæsilegum upphafs-
tónleikum. Á efnisskránni eru flunkuný
Mozart-hylling Atla Heimis Sveins-
sonar, fiðlukonsert eftir Mozart sjálfan,
þar sem einleikarinn snjalli, Ari Þór
Vilhjálmsson, sýnir kúnstir sínar og loks sjálft Vorblótið
eftir Stravinskíj, sem með sanni má telja áhrifamesta
tónverk 20. aldarinnar.
FIMMTUDAGINN 6. SEPTEMBER KL. 19.30
upphafstónleikar í háskólabíói
Hljómsveitarstjóri ::: Rumon Gamba
Einleikari ::: Ari Þór Vilhjálmsson
Atli Heimir Sveinsson ::: Alla turca o.s.frv...
Wolfgang Amadeus Mozart ::: Fiðlukonsert nr. 3
Ígor Stravinskíj ::: Vorblót
545 2500 ::: WWW.SINFONIA.IS
Hljómsveitarmeðlimir
kynna hljóðfæri sín
og spjalla við gesti,
trúðurinn Barbara leiðir fólk
um svæðið og „vitringarnir þrír“ veita
ráðgjöf um áskriftaleiðir. Dagskránni
lýkur með stuttum, aðgengilegum
tónleikum fyrir alla fjölskylduna.
Tveir heppnir gestir vinna áskrift
að tónleikum Sinfóníunnar
í vetur.
Fyrsti konsert er frír
Skráning og upplýsingar á www.sinfonia.is
VIÐ BJÓÐUM ALLA, UNGA SEM
ALDNA, VELKOMNA Í HÁSKÓLABÍÓ
LAUGARDAGINN 8. SEPTEMBER
KL. 13.00. AÐGANGUR ÓKEYPIS.
COURTNEY Love segir að kenna
megi Steve Coogan að hluta um
sjálfsmorðstilraun Owens Wilsons.
Love, sem átti í ástarsambandi
við Coogan, segir hinn villta
breska leikara hafa haft slæm
áhrif á Wilson og dregið hann nið-
ur í fíkniefnasvaðið með sér.
„Undir venjulegum kringum-
stæðum myndi ég ekki segja neitt
um þetta en mér þykir of vænt um
Owen til að gera það ekki. Ég
gekk í gegnum þetta með Steve og
ég reyndi að vara Owen og vini
hans við,“ sagði Love um áhrif Co-
ogan á Wilson.
Talskona Coogans segir Love
fara með rangt mál og særandi og
að þau séu að leita lagalegs réttar
síns vegna þessara ummæla. Wil-
son og Coogan, sem urðu vinir
þegar breska stjarnan flutti til Los
Angeles, áttu að vinna að nýju Ben
Stillers-myndinni, Tropic Thunder,
saman. En Wilson hefur dregið sig
út úr þeirri mynd til að geta ein-
beitt sér að því að ná heilsu.
Hafði slæm
áhrif á Wilson
Courtney Love Owen Wilson