Morgunblaðið - 03.11.2008, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. NÓVEMBER 2008
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Stefán Ólafs-son fé-lagsfræð-
ingur vakti í gær
athygli á leiðinni,
sem Finnar fóru út
úr þeirri alvarlegu
efnahagskreppu, sem reið yfir
landið í byrjun tíunda áratugar
síðustu aldar. Þá fóru saman
bankakreppa og hrun Rúss-
landsverzlunar Finna.
Leið finnskra stjórnvalda út
úr kreppunni var þríþætt. Í
fyrsta lagi sóttu þau um aðild
að Evrópubandalaginu, eins og
það hét þá, og fengu. Þetta
sætti finnsk fyrirtæki betur við
tilveruna og stuðlaði að lægra
vöruverði og vöxtum. Aðild-
arumsóknin sjálf beitti finnskt
hagkerfi strax meiri aga. „Það,
að EB-aðild er á næsta leiti,
hefur áhrif á afstöðu fólks og
viðhorf,“ sagði Jaakko Ilon-
iemi, formaður Ráðs atvinnu-
lífsins í Finnlandi, í viðtali við
Morgunblaðið í marz 1992.
„Þess vegna þrýstir hún á um
hraðari breytingar á uppbygg-
ingu efnahagslífsins.“
Í öðru lagi, benti Stefán
Ólafsson á í fréttum Rík-
isútvarpsins í gær, beittu Finn-
ar velferðarkerfinu til að
hlaupa undir bagga með þeim
sem lentu í erfiðleikum í
kreppunni, og juku velferðar-
útgjöld. Engu að síður neydd-
ust þeir til að skera niður víða í
velferðarkerfinu og minnka
réttindi. Sumt af þeim niður-
skurði hefur orðið
varanlegt. Ekki er
ósennilegt að fara
þurfi svipaðar leið-
ir hér á landi.
Í þriðja lagi
benti Stefán Ólafs-
son á að Finnar hefðu tekið
upp nýja atvinnustefnu; „sem
byggði á að búa til öflugt ný-
sköpunarumhverfi fyrir
sprotafyrirtæki um allt land“.
Á því sviði geta einnig falizt
gríðarleg tækifæri hér á landi.
Morgunblaðið birti í gær ýt-
arlega umfjöllun um sprotafyr-
irtæki, sem sýndi vel þá miklu
hugmyndaauðgi og tækifæri
sem liggja í slíkri starfsemi.
Nú er lag til að leggja stór-
aukna áherzlu á rannsóknir og
þróun og efla stuðning við
sprotafyrirtæki, sem byggja á
slíkum grunni. Í sprotafyr-
irtækjum geta legið atvinnu-
tækifæri fyrir margt af því
gríðarlega vel menntaða og
hæfileikaríka fólki, sem misst
hefur vinnuna að undanförnu í
fjármálageiranum og víðar.
Það skiptir miklu máli að skapa
störf fyrir þetta fólk, því að
annars flytur það úr landi með
hæfileika sína og þekkingu.
Það þarf að „virkja há-
menntaða einstaklinga svo þeir
flýi ekki land“, eins og Björk
Guðmundsdóttir söngkona
orðar það í Morgunblaðinu í
gær.
Við getum margt lært af
Finnum.
Nú er lag til að
leggja stóraukna
áherzlu á rannsóknir
og þróun}
Finnska leiðin
Vágestur at-vinnuleysisins
hefur barið
óþyrmilega að dyr-
um á Íslandi. Í ís-
lensku samfélagi
hefur alltaf verið lögð mikil
áhersla á að koma í veg fyrir
atvinnuleysi og frekar hafa
menn sætt sig við verðbólgu en
að láta það viðgangast að fjöldi
fólks missti vinnuna.
Á undanförnum árum hafa
miklar hremmingar gengið yfir
úti á landsbyggðinni, sér-
staklega vegna breytinga í
sjávarútvegi, og í sumum
byggðarlögum hefur hrun blas-
að við. Nú er ástandið verst á
höfuðborgarsvæðinu, þótt
áhrifanna gæti um landið allt.
Nú þurfa allir að leggjast á
árarnar til að koma í veg fyrir
að atvinnuleysið verði langvar-
andi. Ábyrgðin er hjá ríki og
sveitarfélögum. Hún er líka hjá
atvinnulífinu og þar ber ekki
síst að nefna skyldu þeirra fyr-
irtækja, sem eru í þeirri nöt-
urlegu stöðu að þurfa að segja
upp fólki, til að veita því alla
hugsanlega aðstoð til að finna
nýja vinnu. Hjá
þeim fyrirtækjum,
sem nú hafa
ástæðu til að ráða
fólk, hljóta menn
einnig að gera sér
grein fyrir því að um þessar
mundir býður margt mjög hæft
fólk fram krafta sína.
Þeir, sem hafa misst vinn-
una, verða líka að gæta þess að
þeir haldi þeim réttindum, sem
þeir hafa unnið sér í starfi. Í
Morgunblaðinu í dag kemur
fram að hætti menn að greiða
félagsgjöld til síns stéttar-
félags geta þeir misst ýmis
réttindi, til dæmis til sjúkra-
dagpeninga og námsstyrks.
„Fyrir marga eru stéttar-
félögin bakhjarl þegar á reynir
og það reynir sjálfsagt aldrei
meira á en þegar fólk missir
vinnuna,“ segir Halldór Grön-
vold, aðstoðarframkvæmda-
stjóri Alþýðusambands Ís-
lands.
Íslenskt þjóðfélag þolir ekki
langvarandi atvinnuleysi. Nú
þarf sem fyrr að leggja höfuð-
áherslu á að tryggja næga at-
vinnu.
Leggja þarf höfuð-
áherslu á að tryggja
næga vinnu}
Vágestur atvinnuleysis
V
olaða land, horsælu hérvistar
slóðir, húsgangsins trúfasta
móðir, volaða land! Nú ríkir
svartnætti hjá mörgum. Og von-
brigðin eru mikil. Enn hefur Ís-
land komið aftan að fólki, étið upp sparnað
og magnað skuldir. Það er samt langt til
jafnað að líkja ástandinu nú við móðuharð-
indin! Íslendingar hafa oft séð það svart.
Séra Matthías Jochumsson kom svipþungur
heim árið 1888 eftir að hafa verið kvaddur
út að jarðsyngja mann. Þennan dag yrkir
hann magnað kvæði, “Volaða land“ og til-
urðina má rekja til mannsins, „sem hann
jarðaði fyrr um daginn – ekkjumaður og fað-
ir fjögurra barna – hafði dáið úr hungri. Ís-
inn var landfastur svo að ekki var hægt að
róa út, hann hafði gefið börnum sínum allt
ætilegt og dáið sjálfur.“ Drepandi land, hvað
er það helzt, sem þú safnar? Sult vorn og örbirgð þú
jafnar, drepandi land! Pálmi Jónsson á Akri, gamall
þingmaður og ráðherra, rifjaði upp við mig í stuttu
spjalli í gær, að það hefði skarðað í á árunum 1967 og
1968 þegar útflutningstekjur þjóðarinnar drógust sam-
an um 40% á tveimur árum. Þá hvarf síldin og verðfall
varð á fiskmörkuðum erlendis. Og því varð að mæta
með hörðum efnahagsráðstöfunum. „Það er ekki í
fyrsta skipti núna sem hörð mótmæli eru höfð uppi og
reynt að efna til múgsefjunar. Dag eftir dag, kvöld eft-
ir kvöld var Austurvöllur þakinn af fólki með mót-
mælaspjöld gegn ríkisstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks, þar sem sjá mátti
spjöld með áletruninni: „Drepum Bjarna og
hengjum Gylfa“. Í gegnum þennan brim-
skafl stýrði Bjarni Benediktsson forsætis-
ráðherra þjóðinni með miklum skörungs-
skap. En á þeim tíma stóð Alþýðuflokkurinn
undir forystu þeirra Emils Jónssonar og
Gylfa Þ. Gíslasonar algjörlega heill að
stjórnarsamstarfinu með Sjálfstæðis-
flokknum og var enginn bilbugur á ríkis-
stjórninni þrátt fyrir þessi mótmæli.“ Við
erum öll í sama bátnum. Er til of mikils
mælst af æðstu valdamönnum þjóðarinnar,
að þeir sýni samstöðu og að orð þeirra og
ákvarðanir þeirra séu hafnar yfir flokka-
drætti og persónulegan metnað? Svona rétt
á meðan þeir stýra fleyinu í gegnum brim-
skaflinn? Kannski er æðruleysi mikilvægast
í fari leiðtoga á tímum sem þessum – og staðfesta.
„Þegar raknaði úr á árunum 1969 og 1970, þá var
Bjarni dáður af landslýð. Þó hann væri viðskotaillur á
meðan erfiðleikarnir voru mestir, þá var hann allur
annar maður, ljúfur og glaður, þegar hann fann að
þjóðin var að sigrast á erfiðleikunum og fólkið stóð
með honum.“ Matthías sá ekki út úr svartnættinu er
hann orti Volaða land. En síðan rofaði til. Sama ár orti
hann Bragarbót: Lífsæla land, nærandi kjark vorn og
kjarna, kraftur og líf þinna barna, lífsæla land.
pebl@mbl.is
Pétur
Blöndal
Pistill
Mótmælin á Austurvelli
FRÉTTASKÝRING
Eftir Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
B
lasir við harkalegri
niðurskurður ríkis-
útgjalda en þekkst hef-
ur um árabil og svim-
andi skattahækkanir?
Við þessum spurningum hafa enn
engin svör fengist en fjárlaganefnd
fundar stíft þessa dagana vegna
gjörbreyttrar stöðu sem upp er kom-
in í ríkisbúskapnum. Beðið er eftir að
aflétt verði trúnaði af samningsdrög-
unum á milli Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins og stjórnvalda. Enn sem komið er
hafa hvorki fjárlaganefndarmenn né
aðrir þingmenn fengið upplýsingar
um hvort þar eru einhver skuldbind-
andi ákvæði um þróun ríkistekna og
útgjalda sem Alþingi verði að taka
mið af við afgreiðslu fjárlaga.
Fjárlaganefnd biður um
samkomulagið við IMF
Fjárlaganefnd er farin að ókyrrast
vegna þessa og óskaði eftir því á
seinasta fundi sínum á föstudag að
nefndin fengi þetta plagg í hendur.
Svör liggja ekki fyrir.
Efnahagsdýfan kallar á aukin út-
gjöld á ýmsum sviðum. Útgjöld í vel-
ferðarkerfinu vaxa í kreppu og fyrir-
sjáanlegt er að skatttekjur munu
dragast mikið saman. Viðmælendur
úr hópi þingmanna og í fjárlaganefnd
viðurkenna að jaðri við að skrifa
þurfi fjárlagafrumvarp næsta árs
upp á nýtt, þó aðeins sé mánuður lið-
inn frá framlagningu þess.
Hefur verið gert ráð fyrir að halli á
rekstri ríkissjóðs gæti á næsta ári
verið nærri 10% af landsframleiðslu.
Ef litið er á stóraukinn fjármagns-
kostnað ríkisins, sem gjaldfæra á við
reikningsskil ríkissjóðs, og breyt-
ingar á tekjum og gjöldum, þá má
ætla að hallinn verði yfir 100 millj-
arðar að óbreyttu. Ákvarðanir um
skattahækkanir verða þó ekki teknar
af fjárlaganefnd heldur verður ráð-
herranefnd ríkisfjármála fjögurra
ráðherra að ákveða slíkt, þar sem
stjórnarsáttmálinn kveður á um að
skattar verði lækkaðir.
Ríkið hefur tekið á sig síauknar
skuldbindingar, í kreppunni aukast
útgjöld vegna atvinnuleysisbóta og
rifja má upp að kostnaður ríkissjóðs
vegna loforða í tengslum við gerð
kjarasamninga er áætlaður um 47
milljarðar á næstu þremur árum.
„Menn þurfi að skera hressilega
niður en það er mín skoðun að menn
þurfi líka að skoða tekjuleiðir. Það er
ekkert undanskilið rétt eins og heim-
ilin eru að fást við þessa dagana, að
halda í við sig og spara ef nokkur
möguleiki er að auka tekjur,“ segir
þingmaður í stjórnarliðinu. Sumir
þættir ríkisrekstursins séu þó heil-
agri en aðrir. Standa verði vörð um
grunnþjónustuna, heilbrigðisþjón-
ustuna og velferðarkerfið en spara á
öðrum sviðum. flestir viðmælendur
eru þeirrar skoðunar að þrátt fyrir
fyrirsjáanlegan niðurskurð verði
nauðsynlegt að bæta í framkvæmdir
á ýmsum sviðum til að bæta atvinnu-
ástandið.
„Staðan er afar erfið,“segir Gylfi
Magnússon, dósent í hagfræði við
Háskóla Íslands. „Ég held að það
væri mjög óskynsamlegt að bregðast
við þessu með harkalegum nið-
urskurði á ríkisútgjöldum eða með
mikilli hækkun skatta. Það myndi
gera illt verra. Það er hins vegar
óhjákvæmilegt að setja upp raun-
hæfa áætlun um hvernig hægt er að
ná endum saman í ríkisbúskapnum
eftir nokkur ár. Það hlýtur að fela í
sér sér einhverja blöndu skatta-
hækkunar og niðurskurðar,“ segir
hann.
Morgunblaðið/Ómar
Gefa í Rætt er um að flýta framkvæmdum, sérstaklega þeim sem kalla ekki
á mikil gjaldeyrisútlát og auka ekki rekstrarumfangið til lengri tíma litið.
Glíma við kreppufjárlög
og stokka upp á nýtt
ALLS óvíst er að meginhluti
væntanlegra gjaldeyrislána frá
Alþjóða gjaldeyrissjóðnum og
erlendum seðlabönkum, um sex
milljarðar Bandaríkjadala, verði
í reynd notaður. Þetta segir
Gylfi Magnússon, dósent í hag-
fræði við Háskóla Íslands.
Hann rökstyður þetta svona:
„[Lánið] er frekar hugsað sem
stuðningur eða bakland við
markaðinn með krónuna og ef
menn nota það eingöngu þann-
ig, en ekki til að greiða niður
skuldir eða greiða fyrir inn-
flutning, þá gengur ekkert á féð
og þá verður einfaldlega
hægt að skila því þegar um
hægist,“ segir Gylfi.
Hann segir lántökuna því í
reynd ekki verulega íþyngjandi
ef lánin eru bara notuð með
þessum hætti.
Það megi jafnvel eingöngu
líta á þau sem lánsheimildir,
„sem menn hafa og geta nýtt.
Þurfi menn síðan ekki að nýta
það, þá fylgir því lítill kostnaður
og engin vandræði verða með
endurgreiðslur þeirra því það
reynir ekkert á þær,“ segir
Gylfi.
Skila síðan láninu