Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 108

STRANDFLÓÐ
Strandflóð eru flókin fyrirbæri sem eiga sér
orsök í samspili landslags, áhrifa himin-
tungla og hafrænna og veðurfarslegra ferla.
Þær aðstæður sem helst þurfa að vera til
staðar í landslaginu til þess að strandflóða-
hætta skapist eru flatlend og láglend strand-
svæði. Gerð strandbergsins og þau rofform
sem í því finnast, langt út fyrir fjöruborð,
ásamt gerð og magni strandsets, hafa
veruleg áhrif á framvindu strandflóða.
Strandflóða gætir mun meir þar sem beinar
strendur eru fyrir opnu hafi en þar sem eyjar,
sker og skerjagarðar verja ströndina eða þar
sem vogar og víkur draga úr ölduhraða og
stuðla að öldusveigju. Þá skiptir aðdýpi og
grunnsævi fyrir ströndinni og ekki síst
ölduaðdragandi (fetch) miklu máli um hæð
strandflóða og sjávarmagn sem tekur þátt í
flóðinu. Strendur fyrir opnu, víðáttumiklu
úthafi verða mun verr fyrir barðinu á slíkum
l'lóðum en strendur innhafa eða þar sem
stutt er milli landa og mesti mögulegi öldu-
aðdragandi því stuttur.
Þau áhrif himintungla sem mestu máli
skipta eru togkraftar sólar og tungls. Þannig
gætir strandflóða því meir sem þau eiga sér
stað nær stórstraumi og þeim mun stærri
sem straumurinn er.
Hafræn og veðurfarsleg ferli, eins og
stormur og ölduhæð, krappleiki öldunnar og
hraði stormsins og fleira slíkt, eru afgerandi
þættir. I stuttu máli má segja að því meiri sem
stormurinn er, því hraðar sem lægðin, sem
hann fylgir, fer yfir og því hraðar sem hún
dýpkar, þeim mun hærri og krappari verður
aldan. För lægðarinnar yfir hafflötinn og
lækkandi loftþrýstingi fylgir ris sjávar-
borðsins, sem verður þeim mun hærra sem
loftþrýstingur lækkar meir. Þetta sjávar-
borðsris myndar bungu á yfirborði sjávar
sem eltir lægðina, og mætti kalla hana sjávar-
skafl (storm surge). Eftir því sem sjávar-
skaflinn er hærri og meiri um sig, þeim mun
meiri verða áhrif hans þegar hann berst upp
að ströndu og þeim mun verri verða strand-
flóðin. Veðurlag dægrin á undan lægðinni,
sem sjávarskaflinn og flóðið fylgja, skiptir
einnig máli, einkum þegar svo háttar til að
veðrin valda áhlaðanda, upphleðslu sjávar
við ströndina, þ.e.a.s. veðrin hafa blásið sjó
að ströndinni svo hann stendur þar hærra
en ella. Einnig getur eldra veður, nýlega
gengið yfir, haft veruleg áhrif á ölduhæð og
öldumynstur á sjónum.
Af þessu ætti að vera ljóst að strandflóðin
eru margræð fyrirbæri og þar af leiðandi eru
þau einnig æði misjöfn. Hér við land eru
strandflóð tíð, enda djúpar, hraðfara lægðir
algengar, einkum að vetri, og ölduaðdrag-
andi hér almennt langur. Algengast er að
lægðirnar komi úr suðvestri og strandflóðin
hér fylgi suðvest-, suð- og suðaustlægum
stormum. Tíðust eru þau við suður- og suð-
vesturströndina. Þessar strendur eru í
farvegi lægðanna og suðurströndin er auk
þess flöt, lítt vogskorin og að mestu leyti
óvarin af eyjum og skerjum.
Svo vill til að Reykjanesskagi ver sunnan-
verðan Faxaflóa fyrir áhrifum lægðanna,
þannig að hinir stóru sjávarskaflar sunnan
úr hafi berast þar sjaldan ótruflaðir að
ströndu. I vestlægri öldu er ölduaðdragandi
í Faxaflóa tiltölulega stuttur vegna nálægðar
Grænlands, og vestanáttir eru sjaldgæfastar
allra stífra vindátta hér á landi. Seltjarnarnes
og Álftanes verja hluta af sunnanverðum
Faxaflóa fyrir norðvestlægum öldum, eink-
um Hafnarfjörð og Straumsvíkursvæðið. Af
þessu leiðir að við sunnanverðan Faxaflóa
gætir strandflóða yfirleitt mun minna en
veðurfarsleg efni annars standa til. Ströndin
við Straum er á svæði þar sem strandflóð eru
almennt tíð, en hún er frá náttúrunnar hendi
vel varin fyrir áhrifum þeirra, þótt hún sé
fremur opin fyrir og ekki varin af skerjagarði.
Á síðustu 200 árum hafa hátt í 60 strand-
flóð orðið við Suðvesturland (Páll Intsland
og Þorleifur Einarsson 1991, Páll Imsland
1992), sem í þessu tilviki er talið frá Dyrhóla-
ey vestur um til Skipaskaga. Þetta þýðar að
meðaltímalengd milli strandflóða á svæðinu
er um 3,3 ár. Ekki gætir þó allra þessara ffóða í
Faxaflóa, þar eð þau eru að mestu leyti fylgi-
fískur suðaust-, suð- og suðvestlægra átta og
Faxaflói, einkum að sunnanverðu, nýtur skjóls
af Reykjanesskaga í þess konar flóðum, eins
og áður kom fram. Strandflóðin eru fyrst og
fremst vetrarfyrirbæri. (2. mynd).
266