Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 30

24
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
og sundur tæzl af hamslausum vatnsgangioggífurlegum jalcaburði,
þá er þeysandi ísbjörgin dægrum saman velta fram og kaslast loks
langt á baf út! Við sliku stenzt ekkert. — Af þeim flóðum, er úr
jöklum ganga, eru eyðimerkur Suðurlandsins að mestu myndaðar,
binir miklu „Sandar“, — og Iíatla á sérstaklega Mýrdalssand, sem
eigi er minni en 600 ferrastir að flatarmáli. Auðn, sandur, vötn,
sem á örlagastundum getur um snúizt svo, að engu verði þar vært
né yfir fært nema fuglinum fljúgandi. Þar var þó áður, að sönn-
um sögnum, blómlegt hérað.
Þegar Katla kemur lil sögunnar í fullum ham, ])ó líklega eigi
fyrr en um 1300, kemst eyðingin brátt í algleyming, enda mun
hraunflóð úr Eldgjá áður liafa gert talsverðan usla á nokkrum
liluta þessa svæðis, þótt byggðabverfi héldust. — 1 byggðasögu
Landnámu getur þriggja kirkjusókna, þar sem nú er evðisandur.
Hét ein þeirra Dynskógahverfi í norðvestur af Álftaveri, milli
Hólmsár og Eyjarár (sem þá hét), og eru þessir bæir þar til nefnd-
ir: Dynslcógar, Laufskálir (sem hvorttveggja nafnið lýsir, bvernig
þar var umborfs), einnig Atley, Alviðra, Loðinsvíkur, Keldur,
Hranaslaðir og Ilofsstaðir. Samkvæmt gömlum kirkjumáldaga
eru Dynskógar enn í byggð árið 1340 (ef til vill endurbyggðir).
Saga er til um það, að á öndveðri 17. öld var grafið í rústir sumra
þessarra bæja og fannst þar meðal annarra ábalda eirketill mik-
ill, er tók 2 tunnur lagar. — Önnur kirkjusóknin var Lágeyjar-
hverfi, vestur af Álflaveri; af slærri bæjum eru þar nel'ndir Lágey
og Lambey, einnig Holt, Dýralækur o. fl. Óstaðbundin bæja-
nöfn frá Mýrdalssands svæðinu finnast ennfremur: Baldca-
nes, Dýranes, Litlaból, Sandbellrar, Niðurföll, Staðarból, Litla-
braun, Selbraun, Súrnabólar, Ösabær, Mjóiás, Birningur,
Höllustaðir og Kringla. — Lolcs telst þriðja kirjusóknin bafa
verið vestast á Sandinum, milli Hjörleifbsöfða og Hafurseyj-
ar, og nefnist Höfðaver með 10—12 bæjum. Hefir þetta allt
saman verið mikil byggð og virðist með rétlu mega álykta,
að graslendi (og u])pbaflega einnig skóglendi) liafi verið liér
ærið, því að fénaður befir hlotið að vera eigi lítill til frmfærslu
tiltölulega miklum fjölda manns.
Kötlugosið 1918 var engin undantekning að því er
snerti afl eyðingarinnar, en vó eins og síðari alda gosin í binn
sama knérunn tortímingar, er þegar áður var til staðar að
mestu: Iiin mikla eyðimörk varð enn meiri eyðimörk og hlaut
þó að aukast, eftir því sem meir kreppti að gróðurlendi og manna-
byggð, um leið og alll það, sem á milli óskapanna bafði fengið