Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 47

NÁTTÚRUFRÆÐiNGURINN
41
hæfari til að þola skugga, lieldur eu ef við þurk væri að slriða.
Þar sem nú litið er af lcolsýru í loftinu, er magn hennar ofí það,
sem takmarkar matarvinnslu og vaxtarhraða jurtanna. Ur því
að þessi lofttegund takmarkar matarvinnslu margra jurta, eru
þær ófærar um að færa sér í nyt sterkt sólskin að fullu. í skugga
sem minnkar birtuna niður i Vs (móti þvi sem er úti í sólskini),
eru þessar jurtir færar um að starfa eins ört og í fullri dags-
birtu, eða eins og magnið af kolsýru leyfir. Slíkar tegundir gela
þá vaxið jafn kröftuglega í hálfskugga eins og í fullri birtu —
eða jafnvel betur — þar sem þær njóta skjóls i skóginum (eða
hraungjótum) og eru ekki ofurseldar þeirrar eyðingar blaðgræn-
unnar, sem sterk birta orsakar.- Eins og áður var nefnt gengur
nokkuð af matnum, sem plantan tilreiðir til þess að reka sjálfa
jurtaverksmiðjuna. Efni eyðast við öndunina dag og nótt og orka
sú sem þá losnar úr læðingi er notuð á margvislegan liátl. Öndun
og hagnýting efnafæðunnar er alllaf i gangi jafnvel um hvíldar-
tima jurtarinnar. Ef við þannig meturn magn matarefnanna
sem jurtin tilreiðir, sem tekjur, þá getum við metið magnið sem
notað er við öndunina þegar jurtin er í bvild, sem vinnuúlgjöld
og það sem eftir er er ])á notanlegt fyrir vöxtinn — til að mynda
blóm, ávexti og til heimanmundar banda afkvæmunúm. Vinnu-
útgjöldin eru töluvert misjöfn hjá ýmsum jurtum og almennt er
álitið, að „tilkostnaðurinn“ sé lægstur hjá þeim sem þola bezt
skugga. Þær geta jafnvel sparað ögn af mjög lágum tekjum sínum
og notað það til vaxtar og fjölgunar — raunar oft aðeins kyn-
iausrar. Heimkynni plantnanna gefa mestar bendingar um birtu-
kröfur þeirra. Aspidistran sem kemur úr skuggasælum skógum
Himalava, Kína eða Japans er dæmi um reglulega skuggajurt,
enda þrífst hún vel í gluggaskotum eða jafnvel herbergja-afkim-
um þar sem birta er aðeins 1/100 hluti af því sem hún er úti á
víðavangi. Við gerum okkur venjulega ekki grein fvrir því hve
skuggsýnt er inni i húsum okkar og jafnvel í gróðurhúsum í
raun og veru, vegna þess að augað lagar sig eftir birtuskilyrð-
unum ljósopið stækkar þegar birtan minnkar. Hrein þunn
gróðurhúsarúða minnkar birtuna meira en að 1/10 hluta og
miklu meira sé hún óhrein. Með því að raða saman á hagkvæm-
an liátt stórum sólarjurtum, og lægri skuggajurtum, gelum við
dregið úr keppni jurtanna um birtuna og gcrt gróðurinn þéttari
en ella. Verulegur vöxtur fer aðeins fram meðan jurtin hefur
nóg af vatni svo að auk baráttunnar um birtuna, fer einnig fram
hörð samkeppni um valnið milli róta, sem vaxa saman og ná