Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 38

HRAUNRENNSLI VIÐ KRÖFLU
Kröfluhraunin hafa verið mjög þunnfljótandi og flest flæmst yfir hraunin sem
fyrir voru í þunnum spýjum. Kvikan sem upp hefur komið hefur verið bæði heit
og gasrík. Þegar svo háttar til verður lítið uin sprengingar í gosum og kvikan
vellur tiltölulega rólega út frá sprungunum. Ef streymi kvikunnar er hratt upp
eftir sprungunum standa kvikustrókar upp af sprungunni og hraunið rennur
hratt út yfir umhverfið, myndar þunn hraunlög. Rennslið leggst gjarnan í
ákveðna farvegi, hraunár, sem flytja hraunið langt brott frá gígunum. Ut frá
meginstraumunum greinast smærri lænur og dreifa hrauninu um og fylla upp í
lautir og lægðir. Standi rennsli lengi í sömu hraunánni getur yfirborð hennar
storknað en rennslið haldið áfram undir þakinu. Það er ekki óalgengt að slíkar
hraunár tæmist í lok rennslis og eftir standi holir farvegir. Þannig myndast flest-
ir hraunhellar. Ekki hafa fundist neinir hellar í Kröfluhraunum enda hafa gosin
öll staðið tiltölulega stutt og hraunin eru þunn.
Myndin að ofan er tekin úr lofti lágt yfir gosstöðvunum um kl. 12U að nóttu
hinn 19. okt 1980. Gosið hafði þá staðið í rúmar 3 klukkustundir. Lágskýjað var
og jörð hulin snjó og ekki önnur birta en bjarminn frá kvikunni og endurkast
hans. Á myndinni má sjá hvernig rennslið leggst í meginlænur og minni ála,
hvernig yfirborð ánna er byrjað að storkna og hvernig það brotnar upp þar sem
þær renna fram af stöllum í landinu og opnast svo í hvítglóandi totum úti við
jaðarinn. Kvikustrókarnir á sprungunni í bakgrunninum eru lágir en mynda nær
samhangandi eldvegg. Upp af honum stíga gufur og gös, en í forgrunni má á
einum stað sjá gufumökk stíga upp af bráðnandi snjónum sem hraunið rennur
yfir. Annars bráðnar snjórinn furðu lítið undan hrauninu. Þar sem litlu toturnar
opnast úti við jaðarinn og rennslið er hægt, mældist hitastig hraunsins um
1050°C, en það mun vera um 100° lægra en hitastig kvikunnar þar sem hún brýst
upp úr yfirborðinu. Ljósm. Páll Imsland.
Páll Imsland
Náttúrufræöingurinn 59 (2), bls. 92, 1989.
92