Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 17

hennar. Olíubrákin, sápukúlan og yfir-
borð húðar og fjaðra í dýrunum eru
gagnsæjar himnur, án eigin litar. Þegar
ljós endurkastast milli yfirborðsflata
þeirra eyðast sumir litirnir þar sem
mætast inn- og útfallandi bylgjur og
toppur á annarri rekst á öldudal á
hinni. Aðrir litir magnast við það að
saman koma inn- og útfallandi bylgjur
í sama fasa. Liturinn breytist eftir því
hvaðan er horft á flötinn.
LJÓSDREIFING
Þá má nefna Ijósdreifingu, sem einn-
ig er eðlisfræðifyrirbæri, óháð litar-
efnum. Heiður himinn er blár vegna
þess að sameindir lofts og vatnsgufu og
rykörður í gufuhvolfinu dreifa stuttum
bláum Ijósbylgjum en sleppa hinum
litunum hjá. Blá augu manna taka lit á
sama hátt. Ekkert blátt litarefni er í lit-
himnu augans en þegar ljós fellur á það
dreifast og endurkastast bláu bylgj-
urnar frá örsmáum ögnum í lithimn-
unni en dökkur grunnur hennar drekkur
í sig lengri Ijósbylgjur. Aðrir litir á
augum, svo sem grátt eða brúnt, stafa
af melaníni í lithimnunum.
Blár litur á rassi og við kynfæri ým-
issa apa, í andliti mandríls og fleiri
bavíana og á fjöðrum margra fugla
stafar líka af ljósdreifingu.
Ölduvíxl kalla fram liti með sterkum
málmgljáa og blærinn breytist sem fyrr
segir eftir sjónarhorni. Sem dæmi má
tilgreina gljáandi l'iður stara eða græna
kollinn á stokkandarstegg. Ljósdreifður
litur er hins vegar eins úr hvaða átt
sem hann er skoðaður og aldrei með
málmgljáa.
Grænn litur á fiskum, froskdýrum,
skriðdýrum og fuglum ræðst stundum
af grænum litarefnum eða ölduvíxlum.
Algengast er þó að í frumum í húð eða
fiðri dýranna séu smádropar eða korn
sem dreifa ljósi. Utan á ysta frumulag-
inu er svo gul himna úr melaníni sem
4. mynd. Mandríll, Papio sphinx. Karl í
biðilsbúningi með nef litað rautt af blóð-
rauða og kinnarnar bláar af ljósdreifingu.
(Encyclopædia Britannica.)
síar ljósið og breytir því úr bláu í
grænt. Grænskjór, Cissa chinensis, lifir
í hitabelti Asíu. I regnskógunum eru
skjórarnir grænir en fuglar af stofnum
sem hafast við á bersvæði eru bláir.
Sterkir sólargeislar hafa bleikt melan-
ínið.
LITASKIPTI
Ýmsar tegundir af eðlum, froskdýr-
um, fiskum, krabbadýrum, skordýrum
og lindýrum geta skipt litum á
skammri stund. I l'rumum í húð þeirra
eru korn með litarefnum. Með
hormóna- eða taugaboðum getur dýrið
breitt kornin út um allt yfirborð frum-
unnar, sem við það tekur á sig lit af
efninu, eða þjappað þeim saman svo
grunnurinn, sem venjulega er hvítur,
kemur í Ijós. Litaskiptin takmarkast
vitanlega við þau Iitarefni sem í þess-
um litberafrumum eru, en þau geta
verið mörg í frumum sama dýrs.