Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 53

7. mynd. Þorlákshver við Brúará nálægt Skálholti. Eins og almennt gerist á lághita-
svæðum er hveravatnið basískt og gróður nær fram á bakkana, enda þrffst hann vel í hinu
basíska unthverfi. Andstætt þessu er jarðraki í leirskellum á háhitasvæðum mjög súr og
jarðvegurinn ófrjór og gróðurlaus af þeim sökum.
eldstöðvum. Þessar eldstöðvar eru há-
lendissvæði en yfirleitt ekki eiginleg
eldfjöll. Innan gosbeltanna er upp-
hleðsla gosefna rnest í megineld-
stöðvunum. Þær liggja flestar í miðju
sprungureina sem ýmist eru samsíða ás
gosbeltanna eða skástígar yfir hann.
Sprungureinar á Reykjanesskaga eru
ljórar og í þeirn fjögur háhilasvæði en
engar eru þó megineldstöðvarnar.
Miðja gosbeltanna svarar nokkuð vel
til mótanna milli Ameríku- og Evrópu-
skorpuflekanna. Þessir flekar færast
hvor frá öðrum, en um leið berst kvika
upp úr möttlinum og hleður utan á
skorpuflekana í takt við færslu þeirra.
Þannig leitar kvika aðallega upp í
skorpuna á flekamótunum og mest þar
sem sprungureinar liggja yfir þau. Þess
vegna myndast þar megineldstöðvar.
Sú kvika sem streymir upp úr
möttlinum kemst að hluta til yfirborðs.
Þá verða eldgos. En margt bendir til
þess að meirihluti hennar stöðvist í
jarðskorpunni, djúpl eða grunnt, og
myndi kvikuhólf. Við storknun mynd-
ast innskot. Kvika í djúpstæðum hólf-
um getur hitað það berg sem yfir því
liggur svo mikið að það bráðnar að
hluta. Þá myndast kísilrík (súij kvika,
en sú sem kemur úr möttlinum er kísil-
snauð, en eitt af aðaleinkennum megin-
eldstöðva er að í þeint er kísilríkt berg
liltölulega algengt. Kvikuþrær sem
myndast á litlu dýpi í jarðskorpunni
hita upp grunnvatn og skapa þannig
háhitasvæði. Storknun kviku í grunn-
stæðum kvikuhólfum og síðari kæling
verður mest við hræringu á grunnvatni.
Heitt vatn streymir upp yfir kviku-
47