Samvinnan - 01.07.1951, Blaðsíða 10

.s
uipi
\ t(Jh
u' áamuóarmanna:
Mohammed Mossadek
Forsætisrádh.erra Iran, sem stjórnar
þjóðnýtLngu ollulindanna \bar
MOHAMMED MOSSADEK varS
heimskunnur maSur á örskammri
stundu síSastliSiS vor. Hann e\ leiS-
togi þjóSernissinna í Iran, forsætis-
ráSherra landsins, og mestur áhrifa-
maSur í deilunni um olíulindir þar
eystra, en sú deila er talin svo hættu-
leg, aS vel gæti leitt til ófriSar út af
henni. BeiniS, sem bitizt er um, eru
olíulindir, er framleiSa 10% allrar olíu
í heiminum, og máliS er hálfu erfiSara
fyrir þaS, aS þessar lindir eru skammt
frá landamærum Sovétríkjanna, svo
aS vesturlandamenn óttast mjög í-
hlutun Rússa og jafnvel yfirráS í Iran.
ÞAÐ ER sérkennilegur maSur aS
mörgu leyti, sem nú er viS stjórnvöl-
inn í Iran. Mossadek er heilsutæpur
og svo veiklaSur, aS þaS líSur yfir
hann, þegar tilfinningar hans bera
hann ofurliSi. Hefur þetta komiS fyrir
í ræSustóli í þinginu, og á fundum
blaSamanna hafa aSstoSarmenn bók-
staflega orSiS aS styöja forsætisráS-
herrann. Hann óttast mjög morStil-
raunir fjandmanna sinna, vafalaust
ekki aS ástæSulausu, og hefur því tek-
iS sér bólfestu í þinghúsinu í Teheran
og hreyfSi sig ekki þaSan vikum sam-
an.
MOSSADEK er sonur auSugs manns,
sem var fjármálaráSherra síSasta
keisarans af Kajarættinni í Iran, en
móSir hans var prinsessa af þeirri
sömu ætt, sem rekin var frá völdum
1925. Mossadek var því alinn upp í
námunda viS hirSina, og hann stund-
aSi í æsku villisvínaveiSar meS gæS-
ingum keisarans, þegar hann ekki var
viS lestur á persneskum og arabiskum
bókmenntum. En móSir hans, prins-
essan, hafSi áhuga á fleiru. Hún
studdi sjúkrahús í Teheran og tók
drenginn meS sér í heimsóknir þang-
aS. Þá sá hann fyrst hina ömurlegu
fátækt og vesæld, sem var hlutskipti
álls þorra þjóSarinnar. Stjórn lands-
ins var léleg og útlendir ævintýra-
menn sátu um auSlindir þess.
FIMMTÁN ÁRA var Mohammed
Mossadek sendur til Khursanfylkis
sem eins konar lærlingur í ríkisþjón-
ustunni. Þegar hann kom þaSan aftur,
tíu árum síSar, var hann þroskaSur
og hugsandi embættismaSur, og
keisarinn veitti honum titilinn
„Mossadek“, sem þýSir „hinn reyndi“.
En nokkrum mánuSum síSar tók
Mossadek þátt í uppreisnartilraun og
flutti eldheitar ræSur gegn keisaran-
um á götuhornum. Byltingin varS aS
engu, og honum var „leyft“ aS hverfa
úr landi.
ÚTLEGÐ SINNI eyddi Mossadek
aSallega í París, þar sem hann lagSi
stund á fjármál og stjórnvísindi, og
kynntist hann þar hugsjónum vestur-
landamanna. En hann var mjög ó-
hamingjusamur í París, því aS hann
varS aS skilja unga konu sína og barn
eftir í Teheran. Hann fékk magasár
og þunglyndi sótti á hann. Þegar keis-
arinn frétti um heilsuleysi hans,
leyfSi hann honum aS koma aftur
heim. SíSar fór Mossadek aftur til
Evrópu og lauk þá lögfræSiprófi í
Sviss. Eftir þaS var hann skipaSur
skrifstofustj óri fj ármálaráSuneytisins
í Iran.
í ÞEIRRI STÖÐU reyndi hann af
miskunnarleysi og hörku aS hreinsa
burt óþarfa embættismenn og koma í
veg fyrir spillingu í fjármálunum. En
honum varS lítiS ágengt og hann fékk
hótunarbréf skrifuS meS blóSi. Hann
var rekinn úr stöSunni, og tók nú aS
skipta sér af stjórnmálum. RéSist
hann mjög á Breta, sem þá voru svo
til alls ráöandi í landinu. Var honum
þá vísaS úr landi, en 1920 var hann
kominn heim og orSinn landsstjóri
yfir heilu fylki. Hann lenti í deilu viS
stjórnina í Teheran og lá viS borgara-
styrjöld, en nokkru síSar var hann
gerSur aS fjármálaráSherra. ByrjaSi
hann á því aS lækka laun allra ern-
bættismanna (þar á meSal sjálfs sín),
sem ekki var efnilegt til vinsælda,
enda var hann rekinn nokkru síSar.
En kjósendum í Teheran líkaSi vel
viS hann og þeir kusu hann á þing
hvaS eftir annaS.
ÞEGAR REZA SHAH kom til valda
í Iran, beitti Mossadek sér gegn hon-
um. ÁriS 1928 taldi hann, aS kosn-
ingaúrslit hefSu veriS fölsuS og dró
sig út úr stjórnmálum um 13 ára skeiS.
Bjó hann þá á búgarSi sínum viS
versnandi heilsu. En 1940 lét Reza
taka hann fastan og setja hann í
kjallarafangelsi. Var hann þar á
fimmta mánuS, og mun heilsa hans
aldrei bíSa þeirra vistar bætur.
MOSSADEK gekkst nú fyrir því, aS
þingiS samþykkti aS banna stjórninni
aS veita ný olíuvinnsluleyfi til annara
þjóSa. Þessu var beint gegn Rússum,
og varS þetta til þess aS kommúnistar
réSust harSvítuglega á hann og köll-
uSu hann „leiguþý Breta“. ÞaS sárn-
aSi honum mjög, því aS fáir menn
hafa veriS Bretum óþægilegri í Iran
en einmitt hann, eins og bezt hefur
sést síSustu vikurnar. BarSist hann nú
gegn erlendum áhrifum af heift og
hatri og taldi aS hiS brezka olíufélag
stæSi þjóS sinni fyrir þrifum. Fór svo,
aS þjóSernissinnar mögnuSust mjög í
landinu síSastliSiS ár, unz öfgaflokk-
ur einn myrti forsætisráSherrann, Ali
Razmara, í marzmánuöi síSastliSnum.
Var þá Mossadek, gamall og þreyttur,
gerSur aS forsætisráSherra og undir
hans stjórn var frumvarpiS um þjóS-
nýtingu olíulyndanna gert aS lögum.
Er sú saga og deilan, sem um þaS mál
hefur spunnizt, kunn úr fréttum und-
anfarnar vikur, svo aS óþarfi er aS
rekja hana frekar hér.
Framh. á bls. 28.
10