Andvari - 01.03.1969, Blaðsíða 44

42
VALDIMAR J. EYLANDS
ANDVARI
fræðinga hafa einkum verið hin vestlægu Austurlönd, Egyptaland, Mesopotamía,
Palestína, Jórdanía, Sýrland og Litla-Asía. Talið er, að vagga vestrænnar menn-
ingar hafi staðið í þessum löndum og þangað megi rekja spor manna, unz þau
hverfa með öllu í sandi tímans.
Á síðari árum hefir áhugi manna á þessari fræðigrein farið mjög vaxandi.
Raunvísindi nútímans hafa að mörgu leyti breytt viðhorfi manna til framtíðar-
innar. Sálarfræðin hefir sýnt leyndardóma hugans og hræringar tilfinningalífs-
ins. Efnafræðin og eðlisfræðin hafa gert mönnum kleift að umskapa umhverfi
sitt og jafnvel að ferðast til tunglsins. Margir vilja því einnig horfa um öxl,
skyggnast inn í fortíðina, svo langt sem auðið er, og spyrja: Hvaðan? Hvers
vegna? Hvar, og á hvern hátt hófst ferill mannsins á jörð? Augljóst er að forn-
leifafræðin getur ekki, fremur en aðrar greinar mannlegrar þekkingar, svarað
þessum spurningum til fulls. Þekking vor er enn í molum og mistri hulin, að
því er snertir upphaf mannlífsins. En í fornleifafræðinni telja menn sig komast
nær uppruna hlutanna en með bóklestri einurn, því að menn hafa skilið eftir
ýmis ummerki um tilveru sína, löngu áður en ritöld hófst. En jörðin hefir geymt
þessi ummerki trúlega, einkurn í þeim löndum, þar sem loftslag er heitt og raki
lítill. En það er einkurn á síðari hluta aldarinnar sem leið og þeirri, sem nú er
að líða, að mönnum hefir tekizt að sækja fróðleik um fortíðina í faðm jarðar.
Er fornleifafræðin því talin ný vísindagrein.
Það er óralangt síðan menn tóku fyrst að veita fornleifum eftirtekt. Assur-
banipal Assyríukonungur (669—626 f. Kr.) er talinn hafa fyrstur manna gefið
gaum að þessari fræðigrein, og hann var einnig fyrsti bókasafnari, sem sögur
fara af. Hann sendi menn í ýmsar áttir, þar sem hann vissi af handritum, sem
auðvitað voru leirtöflur með áletrunum, og lét gera skrár yfir og hlaða svo upp
í sérstöku stórhýsi áföstu við höll sína í Níneve. I þessu safni má finna sendibréf,
verzlunarsamninga, orðabækur, málfræðirit, landafræði, lagabálka og ritgerðir
um sögu og guðfræði þeirrar tíðar. En konungur þessi lét sveina sína einnig
leita í gömlum haugum og rústum og safna munum, er þar fundust. Yfirlýsing
konungs um safnið hljóðar svo: „Ég lét safna þekkingu Nebós (þ. e. vísdóms-
guðsins í goðahöll Babyloníumanna) í alls konar bókum og töflum, sem ég hefi
uppritað, endurskoðað og skrásetja látið, til náms og lestrar." Hefir fræðahneigð
og fyrirhyggja þessa konungs komið sér vel, því að safn þetta er ótæmandi fróð-
leiksnáma um sögu, trúarbrögð og almenna menningu hinna fornu Assyríu-
manna á blómaskeiði ríkisins.
Nabonídus, sem var síðastur Assyríukonunga (556—539 f. Kr.), var einnig
áhugasamur urn fornfræðileg efni. Elann lét safna minjum, sem fundust í fæð-
ingarborg Abrahams, Llr í Kaldeu. Dóttir hans og systir Belshazzar, sem lét