Andvari - 01.03.1969, Blaðsíða 151

ANDVABI
ÍSLENZKUR PRÓSASKÁLDSKAPUR 1968
149
hefðbundnum skilningi er hún ehhi. Engu að síður er forvitnilegt að athuga frá-
sagnartæhni höfundarins, því að hún hann að eiga eftir að marha spor í þróun
íslenzhs prósasháldshapar, ef vel tehst til um framhald og arftaha.
Er þá fyrst að nefna, að víddir tíma og rúms í venjulegum sháldsögum eru
hér þurrhaðar út. Við getum spurt, hvort atvih verhsins gerist í nútíð eða fortíð,
og við því verða ehhi svör. Við hunnum að geta fest hendur á persónum eða at-
burðum frá ólíhurn sheiðum þess sögulega tíma, sem við þehhjum, en fortíð og
nútíð í því sambandi eru ehki til. Eilífðin og andartahið eru eitt í þessu verhi,
þá og nú þurrkað út, frjósemiblót Forn-Rómverja og frygð nútímans í einni vídd.
Tíminn eða tímaleysið í þessu skáldverki orkar líkt og að horfa á miðalda-
málverk, þar sem allt hefur sömu dýpt; eða öllu heldur allt er á forgrunni, þótt
það sé órafjarri. Þessi burtþurrhun tímans skapar innri spennu. Við spyrjum:
Er þetta kyrrstætt verk, eða verður rahinn epískur þráður frá upphafi til endis?
Ég hygg, að shynja megi verkið á báða vegu. Myndríkur stíllinn og einvídd
tímans valda því, að það má nálgast eins og höggmynd eða málverk, en jafn-
framt verður þess notið líkt og kvihmyndar með upphafi og endi, þar sem eilífðin
þó er samsömuð núinu.
Svipað er þessu farið um sögusviðið. Þetta skáldverk gerist í engu áhveðnu
raunsæilegu rúmi. Vissulega má benda á mörg staðaheiti, en um þau ræður hið
sama og tímaákvarðanirnar. Þó mætti segja þeim til huggunar, sem finna vilja
ákveðið raunsæilegt sögusvið, að atvik verksins gerist í Evrópu eða á Vesturlönd-
um. Ef til vill fjallar það um hinn eilífa og núverandi Vesturlandamann.
Margt fleira en tíma og rúm skortir sháldverh þetta úr skyldugu innbúi hefð-
bundinnar skáldsögu. Svo er um persónur. Við hittum hér ehki í fyrstu köflum
bókar persónur, sem við fylgjumst með, þrosha þeirra og þróun kafla eftir hafla.
Ritskýrandi sfendur hjálparlítill frammi fyrir fólki bóharinnar, ef hann hyggst
bregða á það mælistikunni um „flat and round characters“. Enn koma í hugann
miðaldamálverk með sínum tegundarmyndum frá madonnu til djöfuls. Úr þeim
grúa — án fastra persónulegra einkenna — rís að lestri loluium mynd tegundar-
innar manns frá fómarbáli Caligula til napalmelda í Víetnam.
Hér hefur verið bent á atriði í frásagnartækni höfundar, sem víkja frá hinni
raunsæilegu skáldsagnahefð. Um sumt annað stendur skáldverk hans ákaflega
nærri tjáningarhætti hinnar natúralísku skáldsögu; gengur m. a. s. feti lengra.
Mikið af lýsingum bókarinnar eru mjög nákvæmar, næstum smásjárlegar, at-
huganir umhverfis af hreinum natúralískum toga. Það er ekki aðeins á ytra borði,
sem þessi smásjárnatúralismi birtist. Hann gegnir ákveðnu hlutverki í bókinni,
sem rninnir ekki lítið á hina gömlu raunsæisstefnu. Þeir gömlu litu svo á, að