Andvari - 01.01.1974, Side 18

16
JÓHANN HAFSTEIN
ANDVARI
Thor Thors hefur sjálfur sagt frá þessum athurðum á eftirfarandi
hátt:
„I laustið 1942 fól þáverandi forsætisráðherra, Olafur Thors, mér
að leita fulltingis stjórnar Bandaríkjanna til stofnunar íslenzka lýðveldis-
ins. Eg átti langar viðræður um það mál við Cordel Hull, er hafði gjör-
kynnt sér málið. Hann hét algerri viðurkenningu Bandaríkjastjórnar á
lýðveldi Islands, eftir að sambandssáttmálinn við Dani var útrunninn.
Með þessi skilaboð flaug ég heim í októbermánuði 1942. Eins og kunn-
ugt er, urðu Bandaríkin fyrst til að viðurkenna íslenzka lýðveldið, og út-
nefndi Roosevelt forseti sérstakan ambassador til að koma fram fyrir sína
hönd á Þingvöllum 17. júní 1944.“
Þar sem mjög náið var með Olafi Thors og Bjarna Benediktssyni og
Ölafi þótti, þegar hér var komið, ekki ráð ráðið, nema Bjarni væri við,
er það alkunna, hver áhrif hann hafði á framvindu og úrslit sjálfstæðis-
málsins.
Árið 1943 var ákveðið að halda Landsfund Sjálfstæðisflokksins, en
hann hafði þá ekki verið haldinn um þriggja ára skeið. Hófst fundar-
haldið í Reykjavík, en var framhaldið á Þingvöllum.
Á Þingvöllum, þann 18. júní, hélt Bjarni Benediktsson, þáverandi
horgarstjóri í Reykjavík, hina eftirminnilegu ræðu sína um sjálfstæðis-
málið, er hann nefndi ,,Lýðveldi á lslandi". Vakti hún geysimikla athygli
fundarmanna og var síðar sérprentuð og send inn á hvert heimili landsins.
Að ræðu Bjarna lokinni höfðu margir við orð, að nú hefðu þeir lifað
sögulega stund. Þessi mikla ræða er nú löngu orðin alkunn og lýsir frá-
bærri skarþskyggni og þekkingu Bjarna Benediktssonar á sjálfstæðismál-
inu. Á dánarári Bjarna Benediktssonar, árið 1970, vildi Almenna bóka-
félagið m. a. sýna honum virðingarvott með því að gefa ræðuna „Lýðveldi
á íslandi“ út sem gjafabók í desembermánuði 1970. Hér verður tilfært
nokkuð úr þessari merku ræðu, og hefst hún á þessa leið:
,,Á síðustu tímum eru sumir menn farnir að kalla alla lífsbaráttu
þjóðarinnar sjálfstæðisbaráttu hennar. Um þetta væri eigi nema allt gott
að segja, ef það væri gert til að efla skilning þjóðarinnar á mikilvægi þess-
arar baráttu, en í þess stað sýnist það beinlínis gert til að villa þjóðinni
sýn, draga huga hennar frá hinni eiginlegu sjálfstæðisbaráttu, fá hana
til að trúa, að stjórnskipulegt sjálfstæði sé algert aukaatriði sjálfstæðis-