Andvari - 01.01.1974, Side 82

80
HANNIBAL VALDIMARSSON
ANDVAKI
til aukins lýSræðis mcð því að rýmkuð
séu ákvæði stjórnarskrár um, að skjóta
megi málum til þjóðaratkvæðis. Hefur
stjórnarskrárnefnd fcngið í hcndur skýrslu
um þjóðaratkvæðagreiðslu á íslandi og
nokkrum öðrum löndum. Eru höfundar
hennar þeir Valdimar hcitinn Stefánsson
fyrrum saksóknari ríkisins og Gaukur
Jörundsson prófcssor.
Af skýrslu þessari verður Ijóst, að hér-
lendis hafa þjóðaratkvæðagreiðslur aðeins
farið fram fimrn sinnurn.
Skylt er skv. gildandi stjórnarskrá að
láta þjóðaratkvæðagreiðslu fara franr, ef
um frumvarp er að ræða til laga um
breytingu á kirkjuskipaninni. Og einnig
er skylt að láta þjóðaratkvæðagreiðslu
fram fara, ef forseti hefur neytt þess
réttar síns að synja lögum staðfestingar.
í hvorugu þessara tilvika hcfur þó
reynt á þjóðaratkvæðagreiðslu í fram-
kvæmd.
Þó hafa þjóðaratkvæðagreiðslur tvisv-
ar farið fram skv. fyrirmælum stjórnar-
skrár, þ. e. um sambandslögin 1918 og
um lýðveldisstjórnarskrána.
Hins vegar hafa þjóðaratkvæðagreiðsl-
ur þrisvar farið fram skv. sérstakri álykt-
un Alþingis. Er þar um að ræða atkvæða-
grciðslu 1908 urn aðflutningsbann á
áfengi, atkvæðagreiðslu 1916 um þegn-
skylduvinnu og atkvæðagreiðslu 1933 um
afnám áfengisbannsins.
Hcimildir til þjóðaratkvæðis hér á landi
eru því allrúmar bæði skv. ákvæðum
stjórnarskrár og sérstökum ályktunum AI-
þingis.
Af þeim 28 rikjurn, sem skýrsla þeirra
Valdimars Stcfánssonar og Gauks Jör-
undssonar nær til, virðast mér þjóðarat-
kvæðagreiðslur hcimilaðar í stjórnarskrám
ellefu ríkja, en í sautján þeirra eru slík-
ar heimildir ekki.
Yfirleitt eru þjóðaratkvæðagreiðslur
fremur sjaldgæfar mcðal þeirra þjóða,
sem þó hafa heimildir til að beita þeim,
ncma í Sviss. Þar eru þjóðaratkvæða-
greiðslur tíðari en í nokkru öðru Evrópu-
ríki.
Það, sem einkurn kynni að orka tví-
mælis \'arðandi rýrnkun ákvæða um þjóð-
aratkvæðagreiðslur hér á landi, er það,
hvort þær skuli vera ráðgefandi eða
ákt'arðandi, eða þá hvort Alþingi verði
heimilað að halda háðum möguleikum
opnum.
Skoðun mín er sú, að nokkuð megi
rýmka heimildir til þjóðaratkvæðagreiðslu
og rétt geti verið að leita þjóðaratkvæðis
nokkru oftar en gert hefur verið. Þó er
fjarri því, að öll mál - þótt stórmál séu -
séu til þess fallin að bera þau undir úr-
skurð kjósenda. Málið þarf að vera þess
eðlis, að hægt sé að fella úrskurð urn það
með Jái eða Neii.
Þá er komið að því ákvæði stjórnar-
skrárinnar, sem viðkvæmast er og líkleg-
ast til að valda miklum ágreiningi og
deilum, hvernig sem leyst verður.
Það er sjálf kjördæmaskipanin. Þar
kemur fyrst og fremst til greina það
grundvallaratriði: Á að skipta landinu
öllu - einnig Reykjavík - niður í ein-
menningskjördæmi? A rnáske að taka upp
hina gömlu hugmynd: Allt landið eitt
kjördæmi? Eða á að halda núverandi
kjördænraskipan í aðalatriðum - stórurn
Ijölmenniskjördæmum með hlutfallskosn-
ingu og uppbótarþingsætum til jöfnunar
milli flokka? Yrði það ofaná, virðist sú
skoðun hafa almennan hljómgrunn, að
auðvelda þyrfti þó kjósendum að tjá per-
sónulegt mat sitt á frambjóðendum við
atkvæðagreiðsluna.
Varðandi þessi atriði getur svo auð-
\'itað verið margra annarra hugmynda
von.
Vegna þeirra miklu fólksflutninga,