Fálkinn - 17.12.1953, Blaðsíða 22

£>l)&* JÓLABLAÐ FÁLKANS 1953
%ona Cúthcrs -
diaikarina von Bora
STRAUK 0R KLAUSTRI EN VARÐ FYRIRMYNDAR
IIUSMÓÐIR OG MIKLU RÁÐDEILDARSAMARI EN
MAÐURINN HENNAR.
Þessi mynd ai' Lúther er máluð 1526, er hann var 43 ára.
NDA ÞÓTT við lifuni á
kvenréttindaöld og kon-
ur h.a-fi að löguin jafn-
rétti við karlmennina í
flestum hvítra manna
löndum, vantar mikið á að þær njóti
sannmælis fyrir störf sín, sem að
jafnaði eru unnin í kyrrþei. Og þegar
verið er að vegsaina mennina þeirra
er þeirra sjaldan að nokkru getið, þó
að það sé kannske fyrir tilverknað
þeirra, sem mennirnir hafa orðið að
manni og getið sér orðstír. Svona er
þetta enn. Og hvað mundi þá hafa
verið fyrir nokkrum öldum, þegar
konurnar voru réttindalansar og spek-
ingarnir deildu um hvort þær hefðu
sál. Fyrrum voru hjákonur konung-
anna þær einu kvenpersónur, sem
sagan virti svo mikils að nefna þær.
Katharina von Bora, kona Martins
Lútliers, er undantekning. Enda hefir
hún verið mikiil forkur, svipað tii
Bergþóru og stundum verið bæði
bóndinn og húsfreyjan, þó að býsna
væru ]>ær ólíkir Lúther og Njáll. Saga
samtíðarinnar geymir margt um
Katharinu, svo að hægt er að gera sér
glögga mynd af henni.
Um bernskuheimili hennar vita
menn lítið annað en það að faðir
hennar var saxneskur aðalsmaður. Og
Lútlier liefir skrifað einhvers staðar
hjá sér, að hún sé fædd 29. janúar
1499.
Hennar er fyrst getið þegar lnin er
níu ára. Þá er hún í nunnuklaustrinu
Nimtsch við Grimma. Líklega Iiefir
faðir hennar verið fátækur, en þá
var algengt að fátækir aðalsmenn
kæniu dætrum sínum í klaustur, því
að það var ódýrt uppeldi. Vitanlega
hvíldi ekki ævilöng klaustursskylda
á svona telpum, en margar ílentust
Magdalena dóttir Lúthers, sem dó
13 ára.
þó innan múranna, og þá sluppu for-
eldrarnir við lieimanmundinn.
Líklega hefir Katharia, eða Káthe,
sem Lúther kallaði liana jafnan, ver-
ið heittrúuð í bernsku. Hún sagði
síðar að hún hefði beðið „ákaft, kost-
gæfilega og oft“. Og sextán ára gerðist
liún nunna.
Maður getur hugsað sér þá athöfn
í drungalegri klausturkirkjunni. Telp-
an kemur inn í fótsíðum hvítum slopp,
jarpt hárið tekur niður undir mitti
og nunnurnar mynda hring kvingum
hana i kórnum. Svo gengur ein af
þeim eldri fram með skæri, klippir
af henni hárið og leggur klútinn yfir
höfuð hcnni. Lágur sönglandi kliður
heyrist um kirkjuna og Kiitlie ])rýstir
krossmarkinu að brjósti sér, fellur á
kné við altarið og vinnur heitið. Hún
er að afsala sér voninni imi ]>að sem
ungar stúlkur þrá: eigið heimili,
mann og börn.
Nokkrum árum síðar frétta nunn-
urnar í Nimtsch um Martin Lúther,
ágústinamunkinn, sem dirfist að
ganga í skrokk á páfanum.
Þetta er lærður maður, 23 ára tók
hann doktoríjpróf og sex árum síðar
varð liann prófessor í Wittenberg,
við háskólann sem Friðrik kjörfursti
af Saxlandi hafði nýlega stofnað. Þá
voru þeir ekki margir, sem vissu liver
hann var. En er hann hafði birt mót-
mælin gegn aflátasölunni á hallar-
kirkjudyrunum í Wittenbcrg haustið
1517 komst nafn hans á allra varir.
Engan grunaði þá, að ])etta tiltæki
yrði jafn afdrifaríkt og siðar reynd-
ist, síst af öllum Lúther sjálfan. Hann
var enn í klaustri og klæddist munka-
kufli. Það var ekki fyrr en i kyrrð-
inni í Wartburgarkastala, sem hann
gerði sér Ijóst hvaða afstöðu liann
yrði að taka til kaþólskunnar og þá
gaf hann út ritið: „Um klerka og
klausturlieit" og síðan mörg áróðurs-
ril önnur.
Rit þessi og kenningar Lútbers vöktu
ólgu. Það komst hreyfing á molluloft-
ið undir klausturhvelfingunum, munk-
ar og nunnur fóru að strjúka og sum
klaustrin stóðu auð.
Nunnurnar í Nimtsch frétta líka
af Lúther og komast yfir ritin hans.
Þau eru bannfærð, en þær lesa þau
i laumi. Ungu stúlkurnar sem hafa
lært að kristindómurinn sé sjálfsaf-
neitun og ytri helgisiðir, verða hrifn-
ar af kenningu Lútliers, og svo fer
að Káthe og átta aðrar afráða að
strjúka úr klaustrinu.
En vörðurinn er strangur og þær
vita ekki hver'ráð hafa skuli. Þær sem
eiga fjölskyldu skrifa heim og biðja
um hjálp, en er neitað. Og ráðagerð-
in kemst upp, abbadísin verður fok-
reið og stúlkunum er refsað.
En aðfaranótt páska 1523 fá þær
fretsið. Þrír menn frá Torgau nema
þær á burt, og líklegt þykir að Lúther
hafi verið potturinn og pannan i
þessu. Sagt er að þær Káthe og stall-
systur hennar hafi verið bornar út
úr klaustrinu í tómum síldartunnum.
Lúther tekur þær að sér þegar þær
koma til Torgau, sem er smábær
skammt frá Wittenberg. Hann biður
vin sinn og verndara, Friðrik kjör-
fursta um peninga og fær þá. Stúlk-
unum er komið fyrir hjá ýmsum fjöl-
skyldum, og Káthe lendir lijá borg-
arstjóranum, Philip Reichenbach. —
En þetta er aðeins bráðabirgðaráð-
stöfun ])ví að Lúther ætlar sér að út-
vegá stúlkunum gott gjaforð.
Hann hefir þegar lýst skoðunum
sínum á einlífinu og telur það fyrir-
litlegt. Hvetur hann munka og nunnur
til að giftast og ýmsir vinir hans eru
þegar komnir í hjónaband.
Eftir nokkur ár eru þegar allar
nunnurnar frá Nimtsch giftar nema
Kathe. Lúther er í vandræðum með
að koma lienni út, því að liún hafnar
hverjum biðlinum eftir annan. Loks
þykist Lúther hafa fundið henni gott
gjaforð, Glatz magister frá Örla-
múnde, og sendir nú Amsdorff vin
sinn til Káthe til að tala um málið.
En hún tekur því fjarri. „Ef ])ér
sjálfur, doktor Amsdorff, eða Martin
Lúther biðjið mín, þá mundi ég svara
já. En annars ekki,“ segir hún.
Lúther fór að liugleiða það sem
Káthe hafði sagt. Honum var í raun-
inni skylt að giftast og taka afleiðing-
unum af kenningu sinni. En hann var
i vafa um Káthe. „Eg grunaði hana
um að vera státna og drembiláta,“
sagði hann síðar. En honum snerist
lnigur von bráðar.
Síðdegis 13. júní 1525 heimsækir
hann borgarstjórann og biður Káthe
von Bora hátíðlega. Kiitlie svarar ját-
andi og nokkrum klukkutimum siðar
eru þau gefin saman í stofunni borg-
arstjórans. Aðeins fáir eru viðstaddir
— doktor Justus Jonas, Lucas Cranach
eldri, sem síðar varð frægur málari,
og kona hans. Bugenhagen prestur
giftir þau — vottorðalaust og lýsinga-
laust. Lúthcr er 42 ára og Katharina
2(i. Og svo er snæddur óbreyttur
kvöldverður hjá borgarstjóranum og
þar með búið’. /
Giftingarliringirnir voru fallegir og
einkennilegir. Eigi er vitað livar I.út-
her lét smiða þá. Þeir eru enn til á
þýsku safni og giskað á að Albrecht
Dúrer hafi gert teikningu af þeim.
Eiginlega er þetta einn hringur, sem
hægt er að skipta i tvennt. í hring
Lúthers er demantur, tákn festu og
þróttar, en í Katrínar rúbín: ástar-
steinninn. Fangamark brúðhjónanna
er á bringunum og orðin: „Það sem
guð hefir sameihað má maðurinn ekki
sundur skilja“ og „Guðs orð helgar
hjúskapinn“.
Á mynd af Katharinu, sem máluð
var eftir að hún varð ekkja, má sjá
að hún er með báða hringina á fingr-
unum. Að þeirra tíma hætti bar luin
hringinn á vísifingri.
1 bréfi sem Lúther skrifar Amsdorff
um þennan atburð, segir svo: „Eg hefi
kvongast — til að gleðja englana og
ergja djöfulinn". Og í sama bréfi
stendur: „Eg er ekki ofsalega ást-
fanginn, en mér þykir siðsamlega
vænt um Káthe mína“.