Fálkinn - 17.12.1953, Blaðsíða 37

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1953
Nýja pípuorgelið í Landakirkju.
hurðir. Aftur var kirkjan rœnd skrúða
sinuni og kirkiumunum, er lienni
höfðu áskotnast. Þó er líklegt að búið
hafi verið að koma kirkjuklukkunum
undan í fylgsni uppi í fjöllum og
fyrra klukkuránið hafi orðið víti til
varnaðar. En svo mikið er vist, að
cnniþá er til klukka í Landakirkju, er
her ártallð 1619 og er því eldri en
Tyrkjaránið.
Ræningjarnir létu eigi þar við sitja
að ræna kirkjuna öllu fémætu, heldur
lögðu þeir eld í liana og brenndu
til ösku.
Bænahúsin á Ofanleiti og Kirkjubæ
komu í góðar þarfir eftir Tyrkja-
ránið og kirkjubrunanna. Þar vorti nú
sungnar tíðir og hafinn gröftur, og
fyrst veittur umbúnaður og jarðsett
]>ar lík hinna mörgu, er fundust
drepnir af ræningjunum úti á víða-
vangi. Þvi eigi mátti jarða lik í Landa-
kirkjugarði, er ræningjarnir ihöfðu
saurgað með hermdarverkum og
mannvígum.
Hafist var handa um nýja kirkju-
byggingu árið 1031 og hún selt á
nýjan stað, inni í gamla kirkjugarð-
iinun, sem er hluti af núverandi
kirkjugarði Eyjanna. Nafnið Landa-
kirkja var Iátið haldast :])ó að kirkjan
væri flutt frá Fornu Löndum. Á þessu
hefir þó verið villst, sbr. er skrifað
er á afrit af kirkjusamþykktinni frá
liiOO, að þar sem nú er Landakirkja,
hafi hún staðið alis til datum, er
skrifast 1744, — 171 ár — á þeim stað
er lnin var byggð 1573.
Til kirkjubyggingarinnar hafði
umboðsmaður iagt út IVi lcst fiskjar,
og var skuldin, sem nam 0 lestum
vorið 1032, greidd upp með frjálsum
fiskgjöfum. — Kirkja þessi var 24
álnir ájengd, nær 10 álnir á breidd.
Á lienni voru útbrot 15 al., útbrotastaf-
ir 2 al. 3 kv. í kórnum voru fóðraðir
bekkir og lítið útbrot út af kórnum.
— Kirkjumuni mikia og dýrmæta var
kirkjan búin að eignast aftur. Jón
l)iskup Vidalín vísiteraði Landakirkju
1704. Var biskup hrifinn af þeim góðu
guðrækilegum siðvenjum er liér ríktu
og iýstu sér í ræktarsemi Eyjamanna
við kirkju sína, eins og kirkjusam-
þykktin bæri þeim og trútt vitni um,
og fiskgjafirnar iii kirkjunnar. Jón
biskup sýndi áhuga málefnum kirkj-
unnar í Vestmannaeyjum og mun
honum hafa runnið blóðið til skyld-
unnar að lieiðra þennan stað, sem
ættarinnar dýrmæta fórnaróðai, en
Jón Vídalin var sonardóttursonur
séra Jóns píslarvotts Þorsteinssonar.
Þriðja Landakirkjan með því nafni
var byggð 1722 og hafði gamla kirkj-
an þá staðið í 91 ár. Fjárliag manna
i Vestmannaeyjum hafði þá hnignað
mjög, undir langvarandi verslunar-
áþján og öðru ófrelsi. Gjafafé tii að
reisa kirkjuna fyrir hrökk nú skammt
og upp frá ])essu komst kirkjan á
ábyrgð og framfæri Jarðarbókarsjóðs,
en ])að gat eigi talist um skör fram,
])vi konungur, er og var eigandi jarð-
anna í Eyjum, naut einnig sem tekju-
iindar í sinn sjóð, þriðjungs kirkju-
og prestatíundarinnar þar. — Til þess-
arar kirltju hefir verið líll vandað
enda stóð hún ekki nema 20 ár, og
var ný kirkja reist 1748—49. Það er
því rangt, er stendur í Árbók Forn-
ieifafélagsins 1930, að kirkjan frá
1722 hafi staðið þar tii byggð var
steinkirkja sú, um og eftir 1780, er
enn stendur. Vængjahurðir voru fyrir
aðaldyrum kirkjunnar. Kórinn var að-
skilinn frá framkirkjunni með út-
skurðarverki miklu. Á kórnum voru
0 gluggar, þrír á livorri hlið og sama
gluggataia á framkirkjunni. Þessi
kirkja entist ekki vel. Árið 1774 er
hún taliii í mjög slæmu standi og eigi
nothæf til guðsþjónustu.
Hafist var lianda enn á ný um bygg-
ingu hinnar fimmtu Landakirkju, og
hér var meira en sýndin, að vel skyldi
vanda það sem lengi átti að standa.
Stjórnin hafði stór ráð í liuga með
þessa kirkjubyggingu og skyidi nú á
stað farið með kirkju, er staðið gæti
um aldur og ævi. Kostnaðurinn var
áætlaður 2735 ríkisdalir, en varð næst-
um lielmingi hærri. Áællað var að i
kirkjuna færi 900 tunnur af kalki og
11.000 Flensborgarmúrsteinar, auk
höggvins grjóts, blágrýtis og hraun-
grýtis innlends, er notað var i vegg-
ina. Kirkjusmíðin stóð yfir frá 1774,
er gefinn var út konunglegur úrskurð-
ur um að hefjast lianda, og til 1778.
Kirkjan var gjörð eftir teikningu
Nikolai Eigtveds, húsameistara í
Kaupmannahöfn, þess sama sem teikn-
aði Amalienborgarhöll og Kristjáns-
borgarhöll í Kaupmannahöfn. Georg
David Antlion, kgl. Majest. bygginga-
meistari stóð fyrir kirkjubyggihgunni.
Yfirsmiður var Kristofer Berger,
þýskur maður. Kom hann ásamt ein-
um sveini til Eyjanna 1774. Forsmiður
að byggingunni var Guðmundur bóndi
og kóngssmiður í Þorlaugargerði í
Vestmannaeyjum, faðir séra Einars
Guðmundssonar doktors og prests í
Noregi, er var merkismaður og lærður
vel.
Sú liafði jafnan verið venja hér á
landi, að kirkjugarðar væru umhverfis
kirkjur, en út af þessu var brugðið
við byggingu Landakirkju, og stendur
hún á sléttri flöt nokkuð vestur frá
kirkjugarðinum. Má vel vera að hún
sé fyrsta kirkjan hér á landi, sem reist
er utan kirkjugarðs.
Þessi veglega kirkja er önnur eisla
kirkja landsins, sem nú cr þjónað.
Fáum árum yngri en Hóladómkirkja
og nokkrum árum eldri en Bessastaða-
kirkja. Var notað við smíði Bessa-
staðakirkju nokkuð af efni, er ætlað
hafði verið til Landakirkju. Þá var
endurnýjaður prédikunarstóllinn og
færður yfir altari. Kirkjan er betur
búin að kirkjugripum en flestar kirkj-
ur hér á landi. Hún á tvær klukkur úr
kopar, önnur er frá 1019 en hin frá
1743. Voru þær lengi stærstu kirkju-
klukkur hérlendis. Kirkjuhjálmarnir
þrír cru hinir fegurslu — 10, 12 og
G-arma. Sá fyrstnefndi frá 1002 en
sá siðasttakli frá 1038—40. Stórir
aitarisstjakar eru þar úr eiri, 45 cm.
háir og 39 cm. breiðir fótstailarnir.
Þeir eru frá 1042. Ennfremur tví-
arma messingstjakar frá 1002. Stór
skirnarfontur úr eiri, 90 cm. hár,
frá 1749, með tinskál frá 1040. Gömlu
myndirnar úr kirkjunni voru sendar
til Kaupmannaliafnar um 1847 óg fól
innanríkisráðuneytið danska sögu-
málaranum Wegener að mála ný mál-
verk eftir gömlu fyrirmyndunum.
Silfurkaleik á kirkjan, altarisklæði
frá 1830 og fullkominn skrúða. —
Gamlan Kaleik. Guðbrandsbibliu átti
kirkjan i vönduðu bandi með látúns-
spennum. Var hún seld nokkru eftir
aldamótin. Fleira verður ekki talið
liér. Nokkuð cr af gripum á Þjóð-'
minjasafninu frá Landakirkju. Líkn-
eski af postulunum voru í Landa-
kirkju, cn send þaðan til Reykjavíkur
áður en Þjóðminjasafnið var sett á
stofn, og síðan til Kaupmannahafnar,
að því er best verður vitað, og hafa
ekki ennþá átt afturkvæmt liingað til
lands.
Kirkjubæjar- og Ofanleitisprestaköll
voru sameinuð í eitl prestakall, Vest-
mannaeyjaprestakall árið 1837 og þar
hefir verið einn prestur síðan. Landa-
kirkja er fyrir löngu orðin eign
safnaðarins. Henni hefir verið vel við
haldið og umbætur gjörðar, miðstöðv-
arbitun og raflýsing og nú á þessu
ári keypt stórt og mjög vandað pipu-
orgel handa kirkjunni, af fullkomn-
ustu gerð. Mun það fimmta orgelið
síðan hið fyrsta var sett 1877.
Kvenfélag Landakirkju, er stofn-
að var 1941, hefir látið koma upp
mjög veglegri steinsteyptri girðingu
kringum hina stóru kirkjulóð, eins
og hún'var ákveðin og útmæid að ráði
umboðsmanns og sóknarnefndar.
í Landakirkju loguðu kertaljósin
giatt, frá stóru hjálmunum bar birt-
una um alla kirkjuhvelfinguna og niðri
logaði á stjökunum. Á jólunum bar þó
ljósaskreytingin af og flóði ijóshafið
inn i hvern krók og kima þegar búið
var að kveikja á kertaröðinni allri
á boganum mikla, milli kórs og fram-
kirkju. Þá voru opnaðar kórdyrnar
og gengið þar inn til hátíðabrigða.
Á aðfangadagskvöld var liaidinn
kvöldsöngur i Landakirkju og sóttu
hann ailir sem heimangengt áttu.
Kirkjufólkið bar með sér ljósker með
logandi kertaijósum og lýsti fyrir sér,
og merlaði Eyjan i ljósum þar sem
hópar kirkjufóiks fóru um, ofan fyrir
Hraun, austan af bæjum og neðan úr
Sandi.
Hátíðablær jóianna var mikill og
einkum livíldi helgi mikil yfir að-
fangadagskvöldinu og ströngum göml-
um siðareglum haldið i liefð á mörg-
um heimilum. Spil mátti ekki snerta,
hvorki dansa né viðhafa kátínu,
hávaða eða umgang.
Nóttina lielgu loguðu ljós í liverju
lnisi. Friður guðs ríkti yfir býlunum
lágu á klettaeyjunni langt í höfum
NÝ MYNT í FRAKKLANDI. — í
Frakklandi hafa nú verið mótaðir
100-franka peningar, og veitir ekki
af, því að frankinn er svo verðlítili,
að 100 frankar eru skiptimynt. Hér
sést nýi peningurinn að aftan og
framan. Hann er úr aluminiumblend-
ingi og vegur aðeins 4 grömm og er
minni um sig en 10-franka pening-
arnir, sem nú verða teknir úr um-
ferð.